Những bài viết của tôi thường đề cập nhiều về tù nhân án xã hội, đơn giản, vì họ chiếm tỷ lệ đa số trong hệ thống nhà tù hiện tại so với tù nhân án chính trị. Vậy nên, tranh đấu cho cho đời sống tù nhân, chủ yếu là đấu tranh cho họ. Với tù nhân chính trị, để sự thật được khả tín, tôi chỉ nói về những thực tế chính tôi đã trải qua, những tù nhân chính trị cùng đội, cùng trại với tôi tất nhiên cũng sẽ giống vậy. Còn ở trại khác, bản thân không trải qua thì tôi không đánh giá được.
Thời gian 13 tháng ở trại tạm giam, tôi ở với tù nhân án xã hội. Trước khi ra tù khoảng hai tháng, tôi cũng ở với họ.
Tôi từng ở phòng dành cho hai người, ba người, mười người và phòng lớn 50 người.
Ở trại tạm giam B5, sau khi có kết luận điều tra thì người nhà bắt đầu được thăm nuôi. Thường thức ăn gửi cho lưu ký tù nhân sẽ được nhận, nhưng họ không làm theo quy định, họ làm khó dễ nên ít ai gửi được, người nhà phải gửi trực tiếp cho những quản giáo kèm theo phải tốn tiền công cho họ. Trại An Phước thì rõ ràng hơn, mỗi tháng thăm nuôi một lần, được gửi 7 kg đồ ăn, lố hơn chút ít cũng được, kèm theo 6kg/tháng gửi qua đường bưu điện.
Sau khi có cáo trạng thì nghi can được bố trí ở khu khác, điều kiện đỡ hơn, có đèn, có quạt, sàn lát gạch tương đối sạch sẽ. Nhưng sách báo vẫn cấm, không được xem. Thời tôi ở, phòng 3 người, một người án kinh tế, tội danh sử dụng công nghệ cao lừa đảo chiếm đoạt tài sản, một em án ma túy, em này thời gian sau ra tòa, lãnh án 27 năm. Em này bị bắt khi đang mang thai, em sinh con trong tù, khi tôi vào phòng này, con em được 4 tháng, tôi và người án kinh tế kia, kiêm luôn bảo mẫu chăm con cho em. Tôi nói bi hài là vậy. Ở tù, chứng kiến những người mẹ có con trong tù, nuôi những đứa bé trong phòng giam, những đứa bé giống như mẹ chúng, không được ra ngoài, nên cứ xanh xao, èo uột. Còn những người bị giam như tôi, ở chung như vậy thì trở thành bảo mẫu bất đắt dĩ, phần thì thương mẹ, phần thì thương em bé, nên tôi chăm sóc tận tình, ẵm bồng, đút ăn, tắm rửa cho bé không khác gì mẹ bé.
Con bé dễ thương lắm, nhưng tăng động liên tục, tôi nghĩ thời gian mẹ nó mang thai, đã dùng ma túy bình thường không kiêng cữ nên ít nhiều đã ảnh hưởng tới em bé. Cả hai vợ chồng em đều bị bắt, em còn hai đứa con nhỏ bên ngoài, đưa cho ông bà ngoại nuôi, đứa nhỏ mới sinh này khi 3 tuổi mới được trả về gia đình, mẹ ở tù, con cũng ở tù theo. Tôi đã chứng kiến rất nhiều trường hợp, tù nhân bị gia đình bỏ rơi, có con trong tù như vậy, khi con trẻ đưa về gia đình không ai nhận, họ phải để con vào trại trẻ mồ côi. Bi kịch của những đứa bé này thật sự không có hồi kết. Ai chịu trách nhiệm và giải quyết được cho chúng, trong khi chúng hoàn toàn vô tội!
Ở với nhiều người án buôn bán ma túy, cướp giật, mãi dâm,… tôi hiểu thêm nhiều mảnh đời trong xã hội, họ sống trong thế giới của họ, kiếm tiền, buông thả và hiểu rất ít về chính trị xã hội. Lại đặt ra câu hỏi, phải chăng chính họ phải chịu trách nhiệm về cuộc sống của họ, điều này tất nhiên rồi, nhưng không lẽ cả xã hội vô can sao? Kinh tế èo uột, giáo dục, đạo đức xuống cấp góp phần lớn nhất cho tỷ lệ tội phạm tăng cao.
Sau bốn tháng, tôi lại bị chuyển sang phòng khác, phòng này lớn hơn, thường khoảng tám đến mười người ở chung. Mấy chị em phòng này cũng giống vậy, gồm án kinh tế, ma túy, trộm cắp, giết người,… Ở phòng này, tôi tương đối thảnh thơi hơn, vì không còn chăm em bé nữa, chỉ chờ ngày ra tòa. Thời gian ở tạm giam bị nhốt trong phòng 24/24, chỉ khi tới tháng, có người nhà thăm nuôi thì được ra ngoài trời 15 phút.
Ở trong phòng không có nắng, nhìn tôi trắng xanh, gầy mảnh mai, tóc dài quá thắt lưng, quy định ở tạm giam không cho cắt tóc (khi nào được cắt móng tay, lấy bấm móng tay lén bấm đuôi tóc luôn, tất nhiên, nếu không khéo léo, thì sẽ bị lam nham). Thấy tôi như vậy, mấy chị em đặt cho biệt danh là “Cô Long”, họ chọc, để kiếm cho tôi sợi dây, cho tôi treo người lên ngủ như Tiểu Long Nữ!!
Sau khi ra tòa, khoảng ba tháng sau thì tôi chuyển qua trại An Phước, tôi ở với đội chính trị, trước khi ra tù, lại chuyển ra khu án xã hội, thời gian này ở phòng lớn khoảng năm mươi người. Ở phòng này mới thấy sự khổ sở của tù án xã hội. Lao động về, phải tranh thủ từng chút để tắm giặt, kể cả rửa chén cũng phải tranh giành. Chỗ nằm cũng phải phân chia rõ ràng, mỗi người từ khoảng 8 tấc đến một mét chiều ngang. Chị em mỗi lần tắm chung một đợt mười mấy người, tắm rửa, vệ sinh lộ thiên. Trước đó tôi ở phòng nhỏ, có tắm thì thay nhau, không tắm chung với ai, bây giờ nhìn một lúc mười mấy người không mảnh vải, đứng chen chúc mà phát hoảng, cho dù tù đã mấy năm, vẫn thấy ngại. Cảm thấy xót xa, nói chính xác không phải là khổ nữa mà là cảm giác quyền con người bị chà đạp, cuộc sống con người bị biến thành con thú. Tất cả cuộc sống của tù nhân phơi bày ra hết cho nhau, những gì riêng tư nhất của con người cứ phơi ra như thời tiền sử. Những tủn mủn, lặt vặt trong sinh hoạt hàng ngày biến con người lâu dài trở nên hèn mọn.
Cái gì cũng phải tranh giành, nhưng tôi cũng thấy được, dù là tù án xã hội, nhưng đa số họ có ý thức, họ kiềm chế bớt sự giành giật, nếu không, cuộc sống như vậy sẽ rất hỗn loạn.
Tôi không kỳ thị họ, với tôi, tội của họ, họ đã phải trả gấp nhiều lần bằng thời gian và tiền bạc, chịu lao khổ trong tù. Còn lại, họ đáng thương hơn là đáng trách, vì họ phạm tội, cả xã hội này không thể vô can.
Những người trong số họ, đã chủ động tiếp xúc tôi, họ quý mến và tôn trọng tôi, vậy nên, không có lý gì tôi lại không tôn trọng họ. Có những người án dài, mười mấy hai mươi năm, hoặc án chung thân, họ nói, có thể họ không sống nổi để ra khỏi tù, rõ ràng họ nói thật, không phải bi quan, với cuộc sống như vậy, lao động quá sức, ăn uống kham khổ nếu không có tiền, tinh thần lúc nào cũng áp lực vì lo cho bản thân trong tù, vừa lo cho gia đình ở ngoài, vậy sao sống nổi!
Sống ở trong tù, một là, phải thật sự bản lĩnh, hai là, phải thật sự vô tâm, nếu không phải thuộc hai dạng này, lửng lơ thì không chịu nổi. Từ trại B5 cho đến An Phước, những người này, họ đã từng nói với tôi, họ trông chờ những người như tôi có thể làm gì đó để lên tiếng cho họ. Không phải họ không biết gì, nhưng ở trong hoàn cảnh tù đày như vậy thì lực bất tòng tâm. Họ mong mỏi cuộc sống tù nhân sẽ được thay đổi, nếu không thì không trông mong gì có ngày họ thấy lại cuộc đời.
Ngày tôi ra tù, rất nhiều người tù án xã hội đã đưa tiễn, lưu luyến, có người đã khóc. Mất mấy năm dài thanh xuân trong lao tù, nhưng những trải nghiệm quý giá như thế cũng xứng đáng, phải không?!
Trước khi đi tù, chỉ lên tiếng phản biện xã hội cho người dân thường, sau khi ra tù, lại thấy nặng nề, trách nhiệm đè nặng hơn vì thấu cảm được sự khổ cực của tù nhân, thấy bản thân càng không thể im lặng.
(Cũng chỉ là viết sơ lược, vì viết trên FB không thể viết quá chi tiết).
HUỲNH THỊ TỐ NGA
Nov 11, 2023
