Bảy tình huống tồi tệ nhất từ cuộc chiến ở Ukraine
Seven Worst-Case Scenarios From the War in Ukraine
By Niall Ferguson,
Thực ra đây là 7 câu hỏi mà Niall Ferguson đặt ra sau khi ông đánh cá với nhà tâm lý học Steven Pinker của đại học Harvard vào tháng 9/2021. Ông đặt cược rằng vào vào cuối thập kỷ này, 31/12/2019, một cuộc chiến tranh quy ước hay nguyên tử sẽ giết chết ít nhất 1 triệu người. Pinker nói cơ hội cho một cuộc chiến chết nhiều như thế chỉ có 9.7%.
Hôm nay, sau khi cuộc chiến Nga-Ukraine xảy ra, Ferguson đưa ra 7 câu hỏi trên tờ Bloomberg như sau.
1. Liệu người Nga có tìm cách chiếm Kyiv và giết Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy trong vòng hai, ba hoặc bốn tuần hay không?
Câu trả lời có vẻ như “không bao giờ.”
Mặc dù có thể Điện Kremlin chỉ tạm thời rút một số lực lượng của mình khỏi khu vực xung quanh Kyiv, nhưng hiện nay có rất ít nghi ngờ rằng đã có một sự thay đổi kế hoạch. Trong một cuộc họp ngày 25/3, các tướng lĩnh Nga tuyên bố rằng họ chưa bao giờ có ý định đánh chiếm Kyiv hay Kharkiv, và các cuộc tấn công ở đó chỉ nhằm đánh lạc hướng và làm suy yếu lực lượng Ukraine. Mục tiêu thực sự của Nga là giành toàn quyền kiểm soát vùng Donbas ở phía đông đất nước.
Điều đó nghe có vẻ như một sự hợp lý hóa những tổn thất rất nặng nề mà người Nga đã phải gánh chịu kể từ khi tiến hành cuộc xâm lược của họ. Dù sao chúng ta sẽ xem liệu quân đội của Putin có thể đạt được mục tiêu bao vây các lực lượng Ukraine ở Donbas và có lẽ đảm bảo một “cây cầu trên bộ” từ Nga đến Crimea dọc theo bờ biển Azov hay không. Tất cả những gì có thể nói chắc chắn là đây sẽ là một quá trình tương đối chậm và đẫm máu, như trận chiến tàn khốc Mariupol đã nói rõ.
2. Các biện pháp trừng phạt có gây ra tình trạng đình đốn kinh tế Nga nghiêm trọng đến mức Putin không thể đạt được chiến thắng không?
Nền kinh tế Nga chắc chắn đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi các biện pháp hạn chế của phương Tây, nhưng tôi vẫn giữ quan điểm rằng nền kinh tế Nga sẽ không bị ảnh hưởng đủ nhiều để kết thúc chiến tranh. Chừng nào Chính phủ Đức còn chống lại lệnh cấm vận đối với xuất khẩu dầu của Nga, Putin vẫn kiếm đủ ngoại tệ để duy trì nền kinh tế chiến tranh của mình. Bằng chứng tốt nhất cho điều này là sự phục hồi đáng kể của tỷ giá hối đoái của đồng rúp với đồng đô la. Trước chiến tranh, một đô la mua được 81 rúp. Sau cuộc xâm lược, tỷ giá hối đoái giảm xuống 140. Vào thứ Năm, nó đã quay trở lại mức 81, chủ yếu nhờ vào sự kết hợp của các khoản thanh toán nước ngoài cho dầu khí và sự kiểm soát vốn của Nga.
3. Liệu sự kết hợp giữa khủng hoảng quân sự và kinh tế có dẫn đến một cuộc đảo chính chống lại Putin?
Như tôi đã tranh luận hai tuần trước, chính quyền Biden đang đặt cược vào việc thay đổi chế độ ở Moscow. Điều đó đã trở nên rõ ràng kể từ khi tôi viết. Chính phủ Hoa Kỳ không chỉ coi Putin là tội phạm chiến tranh và bắt đầu các thủ tục truy tố thủ phạm người Nga gây ra tội ác chiến tranh ở Ukraine; vào cuối bài phát biểu của mình ở Warsaw vào Chủ nhật tuần trước, Joe Biden đã thốt lên 9 từ được sử sách ghi lại: “Vì Chúa, người đàn ông này không thể tiếp tục nắm quyền”.
Một số người đã tuyên bố đây là một câu nói ngoài kịch bản cho lời kết luận của ông ta. Các quan chức Hoa Kỳ gần như ngay lập tức tìm cách gỡ bỏ nó. Nhưng hãy đọc toàn bộ bài phát biểu, trong đó lặp đi lặp lại ám chỉ đến sự sụp đổ của bức tường Berlin và Liên bang Xô viết, đặt ra một trận chiến mới trong thời đại chúng ta “giữa dân chủ và chuyên quyền, giữa tự do và đàn áp, giữa trật tự dựa trên luật lệ và một trật tự cai trị bằng vũ lực. ” Tôi không nghi ngờ gì về việc Mỹ (và ít nhất là một số đồng minh châu Âu) đang nhắm đến việc loại bỏ Putin.
4. Liệu nguy cơ sụp đổ có dẫn Putin đến các biện pháp tuyệt vọng (ví dụ: thực hiện lời đe dọa hạt nhân của mình?
Đây là câu hỏi quan trọng hiện nay. Biden và các cố vấn của ông dường như rất tin tưởng rằng sự kết hợp giữa tổn thất ở Ukraine và các biện pháp trừng phạt đối với Nga sẽ gây ra một cuộc khủng hoảng chính trị ở Moscow tương đương với cuộc giải tán Liên bang Xô viết 31 năm trước. Nhưng Putin không giống như những kẻ độc tài ở Trung Đông, những người đã bị lật đổ trong chiến tranh Iraq và Mùa xuân Ả Rập. Ông ta đã sở hữu vũ khí hủy diệt hàng loạt, bao gồm cả kho vũ khí mang đầu đạn hạt nhân lớn nhất trên thế giới, cũng như vũ khí hóa học và chắc chắn là vũ khí sinh học.
Những người sớm tuyên bố chiến thắng của Ukraine dường như quên rằng mọi thứ càng tồi tệ hơn đối với Nga trong chiến tranh quy ước, thì khả năng Putin sử dụng vũ khí hóa học hoặc vũ khí hạt nhân cỡ nhỏ càng cao. Hãy nhớ rằng: Mục tiêu của ông kể từ năm 2014 là ngăn chặn Ukraine trở thành một nền dân chủ ổn định theo định hướng phương Tây được tích hợp vào các thể chế phương Tây như Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương và Liên minh châu Âu. Với mỗi ngày chết chóc, tàn phá và di dời trôi qua, ông ta có thể tin rằng mình đang đạt được mục tiêu đó: một ngôi mộ hoang tàn hơn là một Ukraine tự do.
Quan trọng hơn, nếu ông ta tin rằng Mỹ và các đồng minh có mục đích lật đổ ông ta – và nếu Ukraine tiếp tục tấn công các mục tiêu bên trong nước Nga, như lần đầu tiên họ đã làm vào đêm thứ Năm – thì ông ta dường như có nhiều khả năng leo thang xung đột hơn là nhẹ nhàng từ chức tổng thống Nga.
Những người gạt bỏ nguy cơ Chiến tranh thế giới thứ ba bỏ qua thực tế rõ ràng này. Trong Chiến tranh Lạnh, NATO không thể hy vọng giành chiến thắng trong một cuộc chiến tranh quy ước với Liên Xô. Đó là lý do tại sao họ có vũ khí hạt nhân chiến thuật sẵn sàng xuất kích chống lại Hồng quân nếu hành quân vào Tây Âu. Ngày nay, Nga sẽ không có cơ hội trong một cuộc chiến tranh quy ước với NATO. Đó là lý do tại sao Putin chuẩn bị sẵn sàng vũ khí hạt nhân chiến thuật để đáp trả cuộc tấn công của phương Tây nhằm vào Nga. Và Điện Kremlin đã đưa ra lập luận rằng một cuộc tấn công như vậy đang được tiến hành.
Vào ngày 21/2, Nikolai Patrushev, thư ký Hội đồng An ninh Nga, tuyên bố rằng “trong các tài liệu học thuyết của mình, Hoa Kỳ gọi Nga là kẻ thù” và mục tiêu của họ là “không gì khác hơn là sự sụp đổ của Liên bang Nga”. Vào ngày 16/3, Putin tuyên bố rằng phương Tây đang tiến hành “một cuộc chiến tranh bằng các phương tiện kinh tế, chính trị và tin học” với “tính chất toàn diện và trắng trợn”.
“Một cuộc chiến tranh hỗn hợp thực sự, chiến tranh tổng lực đã được tuyên bố với chúng tôi,” Ngoại trưởng Sergei Lavrov tuyên bố hôm thứ Hai. Mục tiêu của nó là “phá hủy, phá vỡ, hủy diệt, bóp nghẹt nền kinh tế Nga và toàn bộ nước Nga.”
5. Liệu người Trung Quốc có giữ được Putin không chìm nhưng với điều kiện ông ấy đồng ý với một thỏa hiệp hòa bình mà họ đưa ra để làm môi giới?
Hiện khá rõ ràng (đặc biệt là từ thông điệp trong nước của họ thông qua các phương tiện truyền thông do nhà nước kiểm soát) rằng chính phủ Trung Quốc sẽ đứng về phía Nga, nhưng không đến mức có thể kích hoạt các biện pháp trừng phạt thứ cấp của Hoa Kỳ đối với các tổ chức Trung Quốc làm ăn với các thực thể của Nga trái với lệnh trừng phạt của chúng ta. Tôi không còn mong đợi Trung Quốc đóng vai trò môi giới hòa bình nữa. Hội nghị thượng đỉnh ảo lạnh giá hôm thứ Sáu giữa các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu và Trung Quốc đã xác nhận điều đó.
6. Sự rối loạn thiếu tập trung của chúng ta có khởi phát trước bất kỳ trường hợp nào trong số này không?
Phải nói rằng nó bắt đầu sau chu kỳ tin tức thông thường kéo dài bốn tuần, thời điểm Will Smith tát Chris Rock tại lễ trao giải Oscar vào cuối tuần trước. Một câu trả lời có sắc thái hơn là, trong những tháng tới, sự ủng hộ của công chúng phương Tây đối với chính nghĩa Ukraine sẽ được thử thách với việc giá thực phẩm và nhiên liệu liên tục tăng, kết hợp với nhận thức sai lầm rằng Ukraine đang chiến thắng trong cuộc chiến, trái ngược với việc không để mất Ukraine.
7. Thiệt hại song phương là gì?
Thế giới có một vấn đề lạm phát nghiêm trọng và ngày càng tồi tệ hơn, với các ngân hàng trung ương theo sau. Cuộc chiến này càng kéo dài thì mối đe dọa của nạn lạm phát đình trệ ngay tức thì (lạm phát cao nhưng tăng trưởng kinh tế thấp, bằng không hoặc âm) càng nghiêm trọng. Vấn đề này sẽ trở nên trầm trọng hơn ở các quốc gia phụ thuộc nhiều vào Ukraine và Nga không chỉ về năng lượng và ngũ cốc, mà còn về phân bón, giá của chúng đã tăng gần gấp đôi do hậu quả của chiến tranh. Bất kỳ ai tin rằng điều này sẽ không gây ra hậu quả bất lợi về xã hội và chính trị đều không biết về lịch sử.
“Vậy điều gì xảy ra tiếp theo?” là câu hỏi tôi được hỏi nhiều lần. Để đạt được điểm mấu chốt đó, hãy quay trở lại khoa học chính trị, bắt đầu với trường hợp lạc quan (theo suy nghĩ của tôi là “Đó là những năm 1970, không phải những năm 1940”). Hầu hết các cuộc chiến đều diễn ra trong thời gian ngắn. Theo một bài báo năm 1996 của D. Scott Bennett và Allan C. Stam III, cuộc chiến trung bình từ năm 1816 đến năm 1985 chỉ kéo dài 15 tháng. Hơn một nửa cuộc chiến trong số đó (60%) kéo dài dưới sáu tháng và gần một phần tư (23%) ít hơn hai tháng. Ít hơn một phần tư (19%) kéo dài hơn hai năm. Do đó, có nhiều khả năng cuộc chiến ở Ukraine sẽ kết thúc tương đối sớm.
Cứ cho rằng Nga đang cố đạt được một chiến thắng hạn chế ở Ukraine, Putin dường như không có khả năng leo thang theo cách có thể đưa ông vào một cuộc xung đột rộng lớn hơn. Vì vậy, một lệnh ngừng bắn có thể xảy ra, ví dụ, trong năm tuần – vào đầu tháng Năm – bởi vì khi đó người Nga sẽ hoàn thành việc bao vây các lực lượng Ukraine ở Donbas hoặc họ sẽ thất bại. Dù bằng cách nào, họ sẽ cần cho binh lính của mình nghỉ ngơi. Quá trình nhập ngũ và huấn luyện thay thế đang được tiến hành, nhưng sẽ còn nhiều tháng nữa các binh sĩ mới sẵn sàng chiến đấu.
Tuy nhiên, hòa bình sẽ mất nhiều thời gian để tìm ra. Với mỗi ngày kháng cự của Ukraine trôi qua, các vị trí dường như đã được củng cố, đặc biệt là về các vấn đề lãnh thổ (tình trạng tương lai không chỉ của Donetsk và Luhansk mà còn của Crimea). Tôi có thể tưởng tượng rõ những cuộc ngừng bắn không bền, những cố gắng giành ưu thế dẫn đến những cuộc giao tranh – và tất cả những điều này sẽ diễn ra lâu dà hơn nhiều so với những gì mọi người có thể dự đoán. Điều đó cũng có nghĩa là các lệnh trừng phạt đối với Nga sẽ vẫn tồn tại, ngay cả khi chúng không trở nên cứng rắn hơn.
Kết luận đó phù hợp với một tài liệu đáng kể về thời gian chiến tranh. Branislav Slantchev lập luận vào năm 2004: “Khi các khả năng có thể quan sát được gần tương đương nhau, các động lực để trì hoãn thỏa thuận là mạnh nhất, và các cuộc chiến tranh sẽ có xu hướng kéo dài hơn”. Trong một bài báo quan trọng năm 2011, Scott Wolford, Dan Reiter và Clifford J. Carrubba đã đề xuất ba quy tắc hơi phản trực giác:
– Việc giải quyết tình trạng không chắc chắn thông qua giao tranh có thể dẫn đến sự tiếp tục, thay vì chấm dứt chiến tranh.
– Các cuộc chiến tranh… càng ít có khả năng kết thúc thì lại càng lâu kết thúc.
– Mục tiêu chiến tranh có thể tăng lên chứ không giảm theo thời gian để giải quyết tình trạng không chắc chắn.
Điều gì có thể ngăn cản một “hòa bình không có hòa bình” kéo dài như vậy, vốn sẽ quá bạo lực để được coi là một “xung đột đóng băng” như Nga đã làm ở Moldova và Georgia? Có thể Biden sẽ gặp may và Putin sẽ bị đào thải bởi những thành viên bất mãn trong giới tinh hoa chính trị Nga và những người Hồi giáo đói khát. Nhưng tôi không đặt cược vào nó. (Trong mọi trường hợp, một cuộc cách mạng ở Nga sẽ tốt hơn cho chúng ta hay cho Trung Quốc? Sự sụp đổ của Saddam Hussein tốt hơn cho chúng ta hay cho Iran?)
Sự sụp đổ của Putin chắc chắn sẽ làm tăng khả năng hòa bình lâu dài ở Ukraine. Alex Weisiger của Đại học Pennsylvania đã lập luận rằng “đặc biệt là ở các nước kém dân chủ… thay thế nhà lãnh đạo hiện tại có thể là một phần của quá trình mà các bài học từ chiến trường được chuyển thành thay đổi chính sách… Sự thay đổi của lãnh đạo có liên quan đến việc giải quyết [các cuộc chiến tranh], và… trao quyền cho các nhà lãnh đạo không có lỗi (nonculpaple), những người sẵn sàng nhượng bộ hơn để đưa chiến tranh kết thúc, đặc biệt có khả năng xảy ra khi chiến tranh bắt đầu kém đi. ”
Tuyệt quá! Vấn đề là “sự thay đổi của lãnh đạo” như vậy là ngoại lệ không phải là quy luật. Theo Sarah Croco của Đại học Maryland, trong tổng số 355 nhà lãnh đạo trong một cuộc chiến tranh giữa các quốc gia, chỉ có 96 người được thay thế trước khi chiến tranh kết thúc, trong đó 51 người được kế vị bởi các nhà lãnh đạo “không có lỗi”, tức là những người không là một phần của chính phủ khi bắt đầu chiến tranh. Nói cách khác, hầu hết các cuộc chiến tranh đều được kết thúc bởi chính những nhà lãnh đạo đã bắt đầu chúng. Sự thay đổi chế độ xảy ra trong chưa đến một phần tư các cuộc chiến tranh và các nhà lãnh đạo không có lỗi chỉ xuất hiện trong 14% các cuộc xung đột.
***
Tôi hy vọng mình sẽ thua cược với Steven Pinker. Tôi hy vọng cuộc chiến ở Ukraine sớm kết thúc. Tôi hy vọng Putin sẽ sớm ra đi. Tôi hy vọng sẽ không có xung đột nào xảy ra khi chiến tranh ở Đông Âu được nối tiếp với chiến tranh ở Trung Đông và chiến tranh ở Đông Á. Trên tất cả, tôi hy vọng không có vũ khí hạt nhân ở bất kỳ điểm nóng xung đột nào trên thế giới.
Nhưng có những lý do chính đáng để không quá lạc quan. Lịch sử và khoa học chính trị chỉ ra một cuộc xung đột kéo dài ở Ukraine, ngay cả khi lệnh ngừng bắn được đồng ý vào một thời điểm nào đó vào tháng tới. Chúng khiến sự sụp đổ của Putin giống như một kịch bản có khả năng xảy ra thấp. Chúng làm cho một thời kỳ lạm phát đình trệ và bất ổn toàn cầu trở thành một kịch bản có khả năng xảy ra cao. Và chúng nhắc nhở chúng ta rằng chiến tranh hạt nhân không được đảm bảo sẽ không bao giờ xảy ra.
Rõ ràng việc gọi Putin là tội phạm chiến tranh và việc ông bị loại bỏ quyền lực có ý nghĩa làm tăng nguy cơ vũ khí hóa học hoặc hạt nhân được sử dụng ở Ukraine. Và nếu vũ khí hạt nhân được sử dụng một lần trong thế kỷ 21, tôi e rằng chúng sẽ được sử dụng một lần nữa. Một hệ quả hiển nhiên của cuộc chiến ở Ukraine là nhiều quốc gia trên thế giới sẽ tăng cường theo đuổi vũ khí hạt nhân. Không có gì minh họa rõ ràng hơn giá trị của họ ngoài số phận của Ukraine, đất nước đã khiến họ từ bỏ năm 1994 để đổi lấy những đảm bảo vô giá trị. Kỷ nguyên không phổ biến đã qua.
By Niall Ferguson,
April 3, 2022
From: TU-PHUNG