Category: Tin Thế Giới

Thời Chiến tranh Lạnh, Liên Xô và một số nước Đông Âu một mặt cấm công dân của họ xuất cảnh tự do, mặt khác lại tước quốc tịch và trục xuất các nhà bất đồng chính kiến, văn nghệ sỹ và người Do Thái ra khỏi xứ.

Trong số những nhân vật nổi tiếng có nhà văn Boris Pasternak (1890-1960), được giải Nobel Văn học năm 1958 nhưng không thể xuất cảnh khỏi Liên Xô để nhận.

Nhà văn khác, ông Aleksandr Solzhenitsyn (1918-2008) cũng rơi vào tình cảnh tương tự năm 1970 khi được trao Nobel Văn học.

Theo quy định của Liên Xô, một khi đã rời tổ quốc sang Stockholm nhận giải, họ sẽ không được quay về.

Sang năm 1974, ông Solzhenitsyn bị tước quyền công dân rồi trục xuất luôn khỏi Liên Xô và chỉ trở về Nga sau khi hệ thống xã hội chủ nghĩa tan rã.

Ở một diện rộng hơn, người dân các nước cộng hòa của Liên Xô không được quyền xuất cảnh tự do và ai đã ra đi không được phép đều bị coi là kẻ thù và không được trở về.

Một số dân tộc như Tatar bị lưu đày hàng loạt và không được phép quay trở lại quê hương bản quán.

Các hành động này gợi lại thời kỳ chế độ Adolft Hitler tước quốc tịch của công dân Đức gốc Do Thái để truy bức, trục xuất hoặc tiêu diệt họ trước và trong Thế Chiến 2.

Sau Chiến tranh Lạnh

Nhưng đến sau Chiến tranh Lạnh cũng vẫn có các vụ chính phủ trục xuất công dân nước mình.

Nhìn chung, về pháp luật, việc một chính phủ đồng ý trục xuất công dân nước mình sang nước khác chỉ xảy ra khi có thỏa thuận pháp lý về dẫn độ tội phạm, theo Katheryn Westcott trong một bài trên BBC năm 2013.

Nếu xảy ra ở diện rộng, đây là hành động mang tính thanh lọc chủng tộc như đã xảy ra ở Nam Tư cũ sau khi hệ thống cộng sản tan rã.

Trung Quốc cũng đẩy đi nhiều nhà hoạt động sau vụ đàn áp đẫm máu ở Thiên An Môn tháng 6/1989.

Gần đây hơn cả, có vụ xảy ra năm 1998 khi chính quyền Ethiopia cho vây bắt hàng nghìn dân và tống họ sang Eritrea với lý do họ thuộc nhóm sắc tộc Eritrea.

Theo Natalie S. Klein, vụ này gợi lại các vụ trục xuất người Do Thái ở nước Đức phát-xít là là hành động vi phạm mọi công ước quốc tế về nhân quyền.

Nhưng việc một chính thể từ chối không bảo vệ công dân mình mà còn truy bức họ, có thể vì lý do chính trị, chủng tộc, hoặc đơn giản là vì sự vô trách nhiệm của bộ máy, đã và đang xảy ra.

Công dân tự thân hay của nhà nước?

Hoa Kỳ cũng từng bị phê phán vì để hai khái niệm công dân của nhà nước (state citizenship) và công dân của quốc gia (national citizenship) không được định nghĩa rõ với người da đen.

Đây là chuyện xảy ra vào thời kỳ sơ khai của cuộc đấu tranh dân quyền (Civil Rights).

Trước khi Tu chính án 14 trong Hiến pháp công nhận quyền công dân cho mọi người sinh ra ở Mỹ, tòa án và cảnh sát hay diễn giải luật để bác bỏ quyền của người da đen giành được tự do từ chủ nô (free blacks).

Dù đã không còn là nô lệ, họ thường rơi vào cảnh nghèo túng và dễ bị cảnh sát bắt giam, trục xuất khỏi chỗ ở, nhốt vào nhà tế bần bất chấp ý kiến của mình.

Đôi khi, các bang ở Mỹ còn bắt người đưa lên phương tiện công cộng tống sang một nơi khác.

Bởi khi đó quan niệm là quyền công dân do nhà nước định đoạt chứ phải là quyền tối thượng và tự nhiên mà ai cũng có như một phần nhân phẩm và tự do của họ.

Sang thời Chiến tranh Lạnh, Hoa Kỳ không cấm nhưng cũng trừng phạt công dân của họ tới các nước ‘thù địch’ và chuyện xóa hộ chiếu Mỹ đã xảy ra với một số nhân vật phản chiến chống lại chính sách của Mỹ ở Việt Nam.

Ví dụ ông Staughton Lynd, người theo đạo Quaker (sinh năm 1929) bị mất vị trí giảng dạy ở Đại học Yale và hủy hộ chiếu sau khi sang Hà Nội cùng Herbert Aptheker and Tom Hayden trong thời cao điểm của Cuọc chiến Việt Nam.

Ngày nay luật pháp Mỹ không cho phép tước đoạt quyền công dân, nhưng vẫn có những trường hợp đơn lẻ bộ máy hành chính “vô cảm” ở Hoa Kỳ trục xuất công dân của họ.

Hồi 2013, nhà báo William Finnegan trong bài “Bộ máy Trục xuất” (The Deportation Machine, A citizen trapped in the system), nói về Mark Lyttle, một người Mỹ ở North Carolina bị đuổi khỏi nước.

Sau một lần ông bị bắt, giới chức địa phương đã tự ý bỏ trống mục Quốc tịch, Ngôn ngữ và viết vào mục Nơi sinh (Birth Country) trên giấy tờ của Mark Lyttle là “Mexico”.

Theo Finnegan, rất có thể là vì người công chức thấy Mark Lyttle là da nâu chứ không phải da trắng và muốn tìm cách tống cổ ông ra khỏi Mỹ.

Từ đó, các giấy tờ tiếp theo ghi đương sự là “công dân Mexico” và họ đã trục xuất ông sang Mexico.

Nhưng ông không được chính quyền Mexico thừa nhận và họ tống ông sang Guatemala.

Tại đây, Mark Lyttle đã vào lãnh sự quán Hoa Kỳ thuyết phục các quan chức cấp tấm hộ chiếu tạm thời.

Ông bay về Atlanta để rồi lại bị bắt vì “nhập cảnh trái phép”, và phải mất nhiều thời gian mới phục hồi được quy chế về bản thân.

Các luật cơ bản

Bên cạnh các lỗi hành chính, cố ý đuổi công dân của mình đi là hành động vi phạm các luật cơ bản.

George Hicks viết trên trang The New Yorker (08/09/1993) về sự kiện nhà hoạt động Hàn Đông Phương, công dân Trung Quốc bị tống cổ khỏi Trung Quốc:

“Ở Trung Quốc, chính quyền sợ hãi chính công dân nước họ.”

Theo Hicks, các nước có luật pháp có thể bắt, xử tù, thậm chí xử tử công dân của mình nhưng chỉ các nhà nước côn đồ (rogue states) mới “xua đuổi công dân của mình ra khỏi nước, hủy hộ chiếu và biến họ thành vô tổ quốc”.

Vì điều này đi ngược lại nỗ lực của Liên Hiệp Quốc cố gắng bảo vệ những người bị tước quốc tịch.

Công ước về người vô tổ quốc và tỵ nạn năm 1954 yêu cầu các chính thể bảo vệ họ tối đa, hỗ trợ họ có giấy tờ đi lại và trợ giúp hành chính.

Công ước 1961 tiếp tục nhấn mạnh đến nhu cầu giảm đi con số người vô tổ quốc và nêu rõ cả nhóm vô tổ quốc và tỵ nạn đều có quyền rời đi khỏi nơi bị truy bức, nguy hiểm cũng như quyền trở về quê hương bản quán.

Văn bản của Công ước 1961 hạn chế tối đa các trường hợp chính quyền có thể tước quyền công dân và quốc tịch.

Tuy nhiên hiện mới chỉ có 68 quốc gia, không gồm bất cứ nước nào trong ASEAN, ký kết hoặc phê chuẩn Công ước 1961 (Convention on the Reduction of Statelessness), theo trang của Liên Hiệp Quốc tính đến 05/2017.

Trong tiếng Anh, Stalinism có hai nghĩa: đó là phương pháp lãnh đạo kiểu Stalin dùng bộ máy an ninh để khủng bố nhân dân, cán bộ đảng cộng sản; và chủ nghĩa Stalin, một dòng ý thức hệ.

Nhưng các hành vi và suy nghĩ của Josef Stalin (1878 -1953) cũng ảnh hưởng nhiều đến gia đình, vợ con ông.

Phương pháp và tư tưởng của Stalin

Theo Bách khoa Toàn thư Anh (Britannica), cơ sở lý luận của Stalinism được Josef Stalin nêu ra là đề cao bộ máy nhà nước.

Nếu như ý thức hệ xã hội chủ nghĩa theo cách truyền thống nói nhà nước “sẽ dần tan biến đi” trong xã hội tương lai không còn giai cấp, Stalin lại nhấn mạnh rằng để đạt mục tiêu phi giai cấp đó, cần làm nhà nước mạnh lên đã.

Stalin cũng nêu ra khái niệm “tổ quốc xã hội chủ nghĩa”, đặt Liên Xô thành trung tâm của phong trào cộng sản và cánh tả thế giới.

Nói ngắn gọn thì bảo vệ Liên Xô là bảo vệ chủ nghĩa xã hội, và nhiệm vụ này có ý nghĩa cho cả nhân loại.

Điểm chính yếu khác của chủ nghĩa Stalin là “tiêu diệt các kẻ thù bên trong (Liên Xô), và bên ngoài”.

Bên trong, cho đến năm 1939, gần như tất cả các nhà cách mạng thuộc nhóm Bolshevik cũ tham gia chính biến 1917 đã bị thủ tiêu.

Đấu tranh giai cấp trở thành chính sách cơ bản để tham lọc và tiêu diệt toàn bộ tầng lớp trí thức, có của, nông dân giàu có và tư sản Nga.

Đặc biệt, dùng sức của kẻ thù giai cấp để xây dựng kinh tế cũng thành chính sách của Liên Xô thời Stalin.

Ước tính có từ 7-15 triệu người dân Xô Viết bị đầy vào cách trại tù khổ sai để khai phá các vùng đất xa xôi, lạnh lẽo.

Bên ngoài, tiêu diệt kẻ thù cũng được thực hiện chừng nào cuộc cách mạng quốc tế chưa hoàn tất trên toàn thế giới.

Về nguyên tắc lãnh đạo, Stalinism chủ trương tập trung quyền lực vào một người, tạo ra chủ nghĩa sùng bái cá nhân.

Trong một thời gian dài cho đến khi chết, Josef Stalin vừa làm Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô, vừa làm Thủ tướng Chính phủ.

Nhưng những người bênh Stalin cũng nói đến “thành tích” của nhà độc tài Liên Xô “có quyền lực hơn bất cứ ai trong lịch sử”, theo Britannica.

“Stalin đã công nghiệp hóa Liên Xô, cưỡng bức hợp tác hóa nông nghiệp và dùng công an trị để khủng bố, đồng thời đánh thắng nước Đức trong cuộc chiến 1941-45.

“Stalin cũng đã mở rộng sự kiểm soát của Liên Xô sang cả một vùng vành đai Đông Âu.

Ông ta triệt tiêu hoàn toàn tự do cá nhân, chống lại sự thịnh vượng cá nhân nhưng cũng tạo ra một cơ sở công nghiệp và quân sự hùng mạnh và đưa Liên Xô vào kỷ nguyên hạt nhân.”

Nhiều bi kịch

Về gia đình, cuộc đời Stalin và tính cách ông ta gây ra nhiều bi kịch cho thân nhân.

Stalin có hai đời vợ, một con gái Svetlana Alliluyeva, các con trai Yakov Dzhugashvili, Vasily Stalin và con nuôi Artyom Sergeyev.

Bà vợ đầu tiên, Ketevan “Kato” Svanidze, người Georgia, qua đời năm 1907 sau khi sinh ra con trai Yakov được bảy tháng.

Cậu bé được nhận lễ rửa tội trong Nhà thờ của Chính Thống giáo.

Người vợ thứ hai, Nadezhda (Nadia) Alliluyeva, người Nga, có cha bà, ông Sergei Alliluyev là một nhà cách mạng.

Ông đã cùng vợ Olga cưu mang che dấu Stalin khi trốn tù từ Siberia trở về năm 1911.

Bà Nadia tự sát năm 1932 khi Stalin đang ở đỉnh cao quyền lực.

Đám tang của bà không có mặt người chồng là nhà lãnh đạo tối cao.

Cuộc đời các con của Stalin cũng phản ánh những thăng trầm của Liên Xô.

Con gái duy nhất Svetlana được Stalin yêu quý, đã trốn khi sang Dehli năm 1966 để lo đám tang cho người tình Ấn Độ.

Tại Dehli, bà vào Sứ quán Hoa Kỳ xin tỵ nạn chính trị rồi sang sống ở Mỹ.

Bà nhập tịch Hoa Kỳ, lấy chồng là kiến trúc sư William Wesley Peters, rồi chọn tên Lana Peters.

Cuộc bỏ trốn của bà đã gây một cú choáng cho dư luận Liên Xô thời Brezhnev.

Dù đã thay tên đổi họ, cho đến khi qua đời năm 2011 ở Wisconsin, Lana Peters nói rằng bà chưa bao giờ thoát khỏi “cái bóng” của người cha.

Con trai cả của Stalin, Yakov Dzhugashvili giữ nguyên họ Georgia.

Các tư liệu nói hồi trẻ, cuộc tình của Yakov với một cô gái Nga, Zoya bị cha phản đối.

Trong một lần bị tống cổ khỏi nhà, Yakov dùng súng bắn vào ngực nhưng không chết dù viên đạn xuyên vào phổi.

Sau đó, được sự ủng hộ của mẹ kế, Yakov đã kết hôn với Zoya nhưng cuộc hôn nhân chỉ tồn tại không quá hai năm.

Ông trở thành sỹ quan pháo binh bị phát-xít Đức bắt trong trận Smolensk năm 1941.

Phải mất nhiều tuần sau quân Đức mới xác định danh tính của ông là con trai Stalin và đối xử tốt với ông.

Nhưng chính Stalin, trong quân lệnh 270, tháng 8/1941, đã viết rằng mọi sỹ quan và chính ủy Hồng quân Liên Xô chịu bị bắt làm tù binh là kẻ phản bội tổ quốc.

Họ phải nhận án tử hình khi về nước, và thân nhân họ sẽ bị công an bắt.

Theo đúng lệnh này, người vợ thứ hai của Yakov là Yulia Meltzer bị lôi khỏi nhà dù đang nuôi con gái ba tuổi và tống vào ngục ở Lefortovo trong hai năm.

Phía Đức muốn đổi Yakov với Thống chế Friedrich Paulus, tư lệnh quân phát- xít đầu hàng sau trận Stalingrad.

Nhưng Stalin đã nói câu nổi tiếng:

“Tôi không bao giờ đổi thống chế lấy trung uý.”

Yakov chết trong trại tập trung Sachsenhausen ở Oranienburg, gần Berlin, năm 1943 khi 36 tuổi.

Một điều tra kết thúc năm 2000 của nhóm chuyên gia Nga – Mỹ do Giáo sư John Erickson chủ trì đã kết luận Yakov tự sát bằng cách nhảy vào hàng rào cắm điện trong trại.

Xác ông bị quân cảnh Đức bắn nát khi đã chết.

Yakov làm điều đó vì cãi nhau với một tù binh Anh về tin tức rằng chế độ Stalin thảm sát 15 nghìn sỹ quan Ba Lan ở rừng Katyn gần Smolensk tháng 5/1940.

Giáo sư Erickson kết luận rằng nỗi ô nhục khi nghe tin về vụ Katyn đã khiến Yakov muốn kết liễu đời mình.

Năm 1977, trung uý Yakov Dzhugashvili được Liên Xô truy tặng Huân chương Ái quốc hạng nhất.

Người em trai cùng cha của Yakov là Vasily Stalin thì bị ám ảnh bởi cái chết tự sát của mẹ năm 1932 khi cậu bé mới 11 tuổi.

Nghiện rượu từ hồi trẻ, Vasily vào quân đội và tốt nghiệp trường phi công.

Lợi dụng tên tuổi cha, sỹ quan này gây ra nhiều điều tiếng như tán gái, lái máy bay khi còn say xỉn.

Năm 1941, Vasily được phong thiếu tá, rồi đại tá chỉ vài tháng sau.

Sau chiến tranh, ông nhận hàm thiếu tướng nhưng không tỏ ra có tài chỉ huy.

Ngay khi Stalin qua đời, Vasily bị bắt khẩn cấp vì các nghi vấn ‘tội gián điệp’, điều các sử gia ngày nay bác bỏ.

Tuy thế, ông vẫn bị giam 7 năm và chỉ được thả năm 1960 sau khi cầu xin tân lãnh đạo Nikika Khrushchev.

Chưa đầy một năm sau, Vasily, lúc này đã bị tước quân tịch và giải ngũ, lại vào tù vì lái xe gây tai nạn.

Ông chết vì bệnh rượu lúc chưa đầy 41 tuổi ở Kazan.

Có tài liệu nêu ra thuyết Vasily đã giết cha hoặc để mặc cho Stalin bị đột quỵ trong nhà nghỉ ngoại ô mà không báo cấp cứu.

Nghi vấn này được sử gia Simon Sebag-Montefiore điều tra trong một phóng sự cho BBC Timewatch hồi 2010.

Trên thực tế, việc để mặc Stalin nằm trên nền sau đột quỵ tại nhà nghỉ ở Kuntsevo tháng 3/1953 là do Lavrentiy Beria, Nikita Khrushchev và Georgy Makenkov, cùng quyết định, theo Joshua Rubenstein.

Còn một người nữa được công nhận là con của Stalin mà không mang dòng máu và họ của ông.

Artyom Fyodorovich Sergeyev, sinh năm 1921, là con của ông Fyodor Sergeyev, bạn Stalin bị chết trong tai nạn xe lửa và được nhà lãnh đạo Liên Xô đón về nuôi.

Ông sau được phong thiếu tướng và qua đời năm 2008 ở Moscow