Tu Le   

NGƯỜI CHA HÓA THÀNH ĐẠO

Có những cuộc đời lặng lẽ như bóng cây ven đường, đứng đó qua bão giông, qua nắng cháy, không lên tiếng, không đòi hỏi, chỉ để người đi mỏi gối còn có chỗ ngồi nghỉ chân. Những người cha như thế, không cần phải để lại lời vàng ý ngọc, mà chỉ cần sống – sống trọn vẹn – cũng đủ là một pho kinh vô tự cho con cái soi vào mà học làm người.

Tôi đọc những dòng chia sẻ của anh Trần Huỳnh Duy Thức vào Ngày của Cha mà lòng như chùng xuống. Một người cha đang ở rìa của sự sống, không còn uống một giọt nước nào trong nhiều ngày, nhưng ánh mắt vẫn sáng, hơi thở vẫn an, thân thể vẫn nhẹ nhàng – như thể cái chết cũng phải dừng chân mà đợi một nghi lễ linh thiêng chưa hoàn tất. Một người cha không ra đi vì bệnh tật, mà như đang hóa thân, một cách bình thản, tự tại, lặng lẽ trở thành Đạo.

Người đời thường sợ chết vì họ chưa sống trọn. Còn người cha ấy, tôi tin, đã sống đủ.

Sống đủ là khi người ta không còn điều gì để hối tiếc, không còn điều gì để níu kéo.

Sống đủ là khi người ta có thể nằm yên và để cho từng tế bào trong cơ thể tự thu xếp hành lý trở về với đất trời.

Sống đủ là khi người cha không còn dạy con bằng lời, mà bằng sự tĩnh lặng, bằng cái buông tay nhẹ nhàng nhất – như một cánh chim già biết đường bay về rừng.

Người cha ấy không ra đi một mình. Ông đợi. Ông đợi cho con cháu tề tựu đông đủ – ba thế hệ cùng có mặt – như một khúc nối thiêng liêng giữa ngọn nguồn và tiếp nối, giữa cội rễ và hoa trái. Đó không phải là sự ngẫu nhiên, mà là một nghi lễ âm thầm của trời đất, nơi phúc khí được truyền lại bằng hơi thở cuối cùng, bằng ánh mắt an nhiên, bằng một cái nắm tay rã rời mà chan chứa ân tình.

Người cha nào mà chẳng thương con. Nhưng thương đến mức dạy cả cách chết sao cho nhẹ nhàng, thì tình ấy không còn là tình người, mà đã gần với đạo lý cổ xưa – thứ đạo lý không nằm trong sách vở, mà trong máu thịt, trong thinh lặng, trong từng cái nhìn, từng cái chạm.

Tôi tự hỏi:

Chúng ta – những người làm con – đã học được gì từ cha mình?

Ta có đang sống như cách cha ta từng sống – âm thầm, kiên cường, đạo đức không cần phô trương?

Hay ta đang đánh mất mình trong những điều nhỏ nhặt, để rồi đến khi mất cha mới giật mình tiếc nuối?

Trong nền văn hoá phương Đông, cha mẹ không phải chỉ là hai con người, mà là gốc rễ của ta. Mất gốc thì cây nào còn đứng vững?

Cha mẹ mất đi, không phải chỉ là một sự chia lìa, mà là một tiếng chuông cảnh tỉnh:

Ta phải sống sao cho xứng đáng với phúc đức đã trao truyền.

Phải sống sao cho đến lượt mình, ta cũng có thể nhắm mắt trong an nhiên, không để lại oán giận, không để lại tiếc nuối – như một cánh lá rơi đúng mùa.

Nếu bạn còn cha – hãy gọi về, hãy về thăm. Không cần quà cáp gì lớn, chỉ cần sự hiện diện đủ lâu để nghe cha thở, để nhìn cha cười, để nhớ rằng mình đã từng là một đứa trẻ – trong vòng tay mà thế gian này không gì thay thế được.

Nếu bạn mất cha rồi – hãy ngồi lại với chính mình. Lặng nghe một tiếng gió, một vệt nắng, một hơi thở… vì trong tất cả những điều ấy, cha bạn vẫn còn đó – trong từng phần đời mà bạn đang sống.

Và nếu bạn, như anh Thức, đang ngồi bên cha trong những ngày cuối đời của ông…

Thì xin bạn đừng vội rơi nước mắt. Vì bạn đang có mặt trong một giây phút mà không một tấm bằng, không một chuyến đi, không một gia sản nào sánh được:

Giây phút chứng kiến một con người hóa thành Đạo.

Người cha ra đi không phải để chia xa, mà để trở thành một phần trong bạn – trọn vẹn, đầy đặn và tĩnh lặng như ánh bình minh sau một đêm dài.

⸻

Ngày của Cha, với tôi, không còn là một ngày để mua quà hay chúc tụng.

Mà là một ngày để nhớ mình đã được sinh ra bởi một người đàn ông từng sống hết lòng, dạy bằng hành động, yêu bằng sự hi sinh, và ra đi bằng một nụ cười an nhiên.

Người cha ấy – đã sống như một người bình thường. Nhưng ra đi như một bậc thánh.

Và điều kỳ diệu là: ông vẫn còn sống – trong từng bước chân con cái, từng lời nói tử tế, từng hạt giống thiện lành mà ông đã gieo vào thế gian này.

⸻

#NgàyCủaCha

---

 

Mai Thanh Truyết

Ngày 20 tháng 5, chúng ta cùng thế giới kỷ niệm Ngày Con Ong Thế giới, một ngày không chỉ để tôn vinh loài ong bé nhỏ, cần mẫn, mà còn để nhắc nhở nhân loại về sự sống còn của chính mình.

Mục đích của ngày này là nâng cao nhận thức về vai trò thiết yếu của loài ong. Ong cùng với các loài thụ phấn khác như bướm, dơi, chim đóng vai trò rất quan trọng trong việc thụ phấn cho cây trồng, giúp bảo đảm an ninh lương thực và đa dạng sinh học. Ước tính có đến 75% các loại cây trồng dùng làm thực phẩm trên toàn cầu phụ thuộc vào sự thụ phấn của côn trùng.

Ngày nấy cũng là ngày thế giới cảnh báo sự suy giảm số lượng loài ong. Sự phát triển nông nghiệp công nghiệp, việc sử dụng thuốc trừ sâu, sự biến đổi khí hậu, và môi trường sống đang … đe dọa nghiêm trọng đến quần thể ong trên toàn cầu. Ngày Con Ong Thế giới nhằm kêu gọi các chính phủ, tổ chức và cá nhân hành động để bảo vệ ong và các loài thụ phấn khác.

Ong, một loài có vẻ khiêm nhường, thực ra đang gánh trên mình một sứ mệnh khổng lồ: bảo vệ sự sống trên Trái đất. Không phải ngẫu nhiên mà Liên Hiệp Quốc chọn ngày sinh của Anton Janša, nhà tiên phong nghề nuôi ong hiện đại ở Slovenia, để đánh dấu ngày này. Đó là lời nhấn mạnh rằng vai trò của ong vượt xa việc tạo ra mật ong. Ong là mắt xích thiết yếu trong chuỗi sinh thái và chuỗi lương thực toàn cầu.

Theo ước tính của FAO, có đến 75% các loại cây trồng dùng làm thực phẩm của con người cần sự thụ phấn từ ong và các loài thụ phấn khác. Từ trái cây, rau củ, đậu nành cho đến cà phê và hạt có dầu – nhiều nguồn thực phẩm chúng ta ăn mỗi ngày đều có dấu vết của sự cần mẫn từ loài ong. Nếu ong biến mất, an ninh lương thực toàn cầu sẽ bị đe dọa nghiêm trọng.

Môi trường sống bị phá hủy do đô thị hóa, việc sử dụng thuốc trừ sâu độc hại, sự thay đổi khí hậu, và sự đơn điệu của nông nghiệp công nghiệp đã làm mất đi hệ thực vật đa dạng – nguồn sống thiết yếu của loài ong.

Thế nhưng, con ong đang bị đe dọa. Môi trường sống bị phá hủy, thuốc trừ sâu công nghiệp, dịch bệnh lan truyền, và biến đổi khí hậu đã khiến số lượng đàn ong trên thế giới suy giảm nghiêm trọng. Nếu loài ong biến mất, không chỉ ngành nông nghiệp lâm nguy mà cả an ninh lương thực toàn cầu cũng sẽ bị ảnh hưởng sâu sắc.

Đó là một lời cảnh tỉnh không thể coi nhẹ.

Nhưng hơn cả ý nghĩa của một ngày kỷ niệm, ngày nầy là lời mời gọi mỗi chúng ta cùng hành động để bảo vệ thiên nhiên:

• Hãy trồng nhiều hoa và cây bản địa trong vườn nhà, trên ban công, hay bất cứ mảnh đất nhỏ nào có thể.
• Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu độc hại.
• Ưu tiên mua các sản phẩm nông nghiệp thân thiện với môi trường, đặc biệt là mật ong nuôi bền vững.
• Giáo dục cộng đồng về vai trò của ong trong chuỗi thực phẩm và môi trường.

Bảo vệ ong cũng chính là bảo vệ hành tinh xanh và tương lai của nhân loại. Loài ong không biết nói, nhưng sự biến mất của chúng sẽ là một tiếng kêu tuyệt vọng mà chúng ta không thể làm ngơ.

Xin hãy hành động, không chỉ cho ngày nầy, mà là mỗi ngày trong đời sống chúng ta vì những sinh vật bé nhỏ đang giữ gìn sự sống cho cả hành tinh này.

Ngoài vai trò then chốt trong việc thụ phấn và bảo đảm an ninh lương thực, loài ong còn góp phần trực tiếp vào việc làm sạch môi trường và duy trì sự tăng trưởng của hệ sinh thái toàn cầu.

1-    Ong góp phần làm sạch môi trường qua sự đa dạng sinh học

Khi ong thụ phấn, chúng không chỉ giúp cây cối kết trái mà còn gián tiếp kích thích sự đa dạng thực vật, từ đó:

• Đất được bảo vệ qua việc rễ cây giữ đất lại, chống xói mòn và sạt lở.
• Nguồn nước ngầm được làm sạch, qua hệ thực vật phong phú hoạt động như một lớp màng sinh học giúp lọc nước mưa thấm qua đất.
• Bầu khí quyển được điều hòa vì thảm thực vật phát triển giúp sự hấp thụ khí carbonic (CO₂), từ đó làm giảm hiệu ứng nhà kính và làm mát môi trường sống tự nhiên.

Tất cả điều trên bắt đầu từ việc… con ong đi tìm mật.

2-    Ong giúp phục hồi và duy trì hệ sinh thái Rừng – Đồng cỏ – Và các vùng đất ngập nước

Mỗi loài ong có cấu trúc miệng, cánh, cách bay và thói quen riêng, nên chúng thụ phấn cho các loài hoa và cây khác nhau. Điều này giúp duy trì sự đa dạng thực vật, thay vì chỉ vài loài cây công nghiệp chiếm ưu thế.

Ong rất nhạy cảm với ô nhiễm, biến đổi khí hậu, thuốc trừ sâu, nên sự suy giảm đàn ong thường là dấu hiệu đầu tiên của sự mất cân bằng sinh thái. Vì vậy, ong được xem là “sinh vật chỉ báo” (bio-indicator): nếu ong biến mất, đó là dấu hiệu cảnh báo môi trường sống đang bị hủy hoại sâu sắc.

Nhiều loài cây dại, cây gỗ bản địa và cây thuốc quý phụ thuộc vào ong để duy trì đời sống:

• Rừng sinh trưởng nhanh và bền vững hơn nhờ thụ phấn đều đặn từ ong.
• Đồng cỏ và thảo nguyên không bị thoái hóa vì sự tái tạo tự nhiên qua hàng trăm loài hoa dại có thụ phấn do ong.
• Các vùng đất ngập nước giữ được độ phong phú thực vật, từ đó duy trì nơi trú ngụ cho hàng nghìn loài động vật, chim, cá và vi sinh vật.

Một hệ sinh thái đa dạng và ổn định nhờ ong đóng góp sẽ tự điều tiết dịch bệnh và sâu hại mà không cần hóa chất, cung cấp không khí trong lành, nước sạch, và thực phẩm tự nhiên, chống chọi tốt hơn trước sự biến đổi khí hậu, hạn hán và thiên tai.

Tóm lại, bảo vệ ong là bảo vệ hệ sinh thái của chúng ta.

Mà bảo vệ hệ sinh thái chính là bảo vệ chính chúng ta.

3-    Ong là mắt xích duy trì chuỗi thức ăn tự nhiên

Khi ong thụ phấn cho hoa và cây trái, chúng giúp cây ra hoa, kết hạt, tạo quả, từ đó cung cấp thức ăn cho nhiều loài động vật khác như chim, sóc, khỉ, và thậm chí là người. Nhờ ong, thực vật sinh sản thành công và tái tạo liên tục, bảo đảm có đủ cỏ cây cho thú ăn cỏ, rồi đến thú ăn thịt, và các loài săn mồi cấp cao. Mất ong, cây không ra quả làm đứt gãy chuỗi thức ăn, từ đó, hệ sinh thái bị sụp đổ!

Sự đa dạng sinh học là nền tảng để hệ sinh thái có khả năng phục hồi trước thiên tai, bệnh dịch và biến đổi khí hậu. Nhờ ong, hệ sinh thái không bị “đồng hóa” thành đơn điệu và mong manh và luôn luôn được cân bằng sau những đột biến của thiên nhiên. Ong không chỉ là loài thụ phấn, chúng là “nhạc trưởng thầm lặng” điều phối sự hài hòa của cả một dàn nhạc sinh thái.

4-Thay lời kết

Loài ong đang gióng lên một hồi chuông cảnh báo cho toàn nhân loại. Ong không biết nói. Nhưng sự im lặng của chúng có thể là một tín hiệu khẩn cấp mà chúng ta không thể làm ngơ. Nếu một ngày thế giới trở nên yên ắng hơn vì thiếu đi tiếng vo ve của đàn ong, thì đó cũng có thể là ngày nền văn minh chúng ta đối diện nguy cơ suy tàn.

Chúng ta, con người, trong vòng chưa đầy một thế kỷ đã tàn phá nhiều thứ như: đốt rừng, dùng hóa chất bừa bãi, phá vỡ chuỗi thực phẩm và làm thay đổi khí hậu. Trong tất cả nạn nhân của tiến trình ấy, ong, một sinh vật nhỏ bé nhưng thiết yếu đang rơi vào tình trạng tiệt chủng thầm lặng.

Sự biến mất của ong không chỉ là mất một loài côn trùng. Đó là mất đi khả năng sinh sản của cây trồng, là thiếu hụt thực phẩm, là suy giảm đa dạng sinh học, là rối loạn hệ sinh thái, là mối đe dọa trực tiếp đến sự tồn tại của chính con người.

Vậy chúng ta phải làm gì?

Không cần những hành động vĩ đại. Chúng ta chỉ cần bắt đầu lại từ những điều nhỏ bé, bền bỉ và đúng đắn:

• Hạn chế tối đa việc dùng thuốc trừ sâu rầy trong nông nghiệp và vườn nhà.
• Trồng hoa bản địa, cây ăn trái, tạo môi trường thân thiện với ong.
• Bảo vệ rừng, đồng cỏ và vùng sinh thái tự nhiên nơi ong sinh sống.
• Mua và sử dụng sản phẩm từ các nguồn nuôi ong bền vững, không khai thác quá mức.
• Giáo dục thế hệ trẻ về vai trò của ong và cách sống hòa hợp với thiên nhiên.
• Và hơn hết, nên nhớ, thiên nhiên không ở ngoài chúng ta và chúng ta là một phần của thiên nhiên.
• Khi bảo vệ ong, chúng ta không chỉ bảo vệ một loài côn trùng mà chúng ta đang bảo vệ sự sống, lương thực, và tương lai chính mình.

Xin hãy hành động, trước khi tiếng vo ve của ong chỉ còn vang vọng trong ký ức.

Mai Thanh Truyết

Hội Bảo vệ Môi trường Việt Nam- Houston –

From: TU-PHUNG

---

 

Phùng Văn Phụng

Tai nạn có thể xảy ra bất cứ lúc nào, xảy ra bất cứ ở đâu và cách nào không ai có thể biết trước được.

Tính đến hôm nay, 15 tháng 06 năm 2025, số người chết trong vụ máy bay Air India rơi ở thành phố Ahmedabad đã tăng lên 279, gồm 241 người trên phi cơ và 38 người ở dưới đất. 

38 nạn nhân ở dưới đất có 10 bác sĩ và người thân đang ở ký túc xá Đại học Y Khoa BJ. Có 24 sinh viên bị thương đang được điều trị.

Nguồn: VNExpress

https://vnexpress.net/so-nguoi-chet-trong-vu-roi-may-bay-an-do-tang-len-279-4898840.html

 1)Trễ máy bay 10 phút, thoát nạn thần kỳ

Có điều kỳ diệu về một người thoát nạn. Cô Bhoomi Chauhan, 28 tuổi, một sinh viên ngành quản trị kinh doanh sống tại Bristol (Anh) cùng chồng đã đến miền tây Ấn Độ để nghỉ dưỡng.

Cô dự định bay về nước trên chuyến bay AI171 vào 12-06-2025 và chuyến bay đã rơi ngay sau khi cất cánh, khiến 241 người thiệt mạng.

Khi cô đến sân bay vì trễ giờ khoảng 60 phút, nhân viên hàng không từ chối cho cô làm thủ tục để lên máy bay.

Cô đang nói chuyện với đại lý du lịch làm sao để được hoàn tiền lại. Cô nói:

“Ngay lúc đó, tôi nhận được tin báo rằng máy bay đã rơi”. Cô nói “Đây là PHÉP MÀU đối với tôi”

nguồn: BBC News Tiếng Việt

2) Một người sống sót trong vụ rơi máy bay

Khi máy bay rơi tất cả người đi trên máy bay đều chết chỉ trừ MỘT người sống sót.

Vị khách may mắn sống sót này ngồi ở ghế 11A tên là Vishwash Kumar Ramesh, người Anh.

GS Malik Giám đốc cảnh sát thành phố Ahmedabad nói với hãng thông tấn ANI có một người còn sống sót khi máy bay Boeing rơi.

Vishwash Kumar nói: “Ba mươi giây sau khi cất cánh có tiếng động lớn và máy bay rơi.”

Nguồn: BBC News Tiếng Việt

Kết:

Sự kiện máy bay rơi, có người thoát chết trong gang tấc, thông thường con người nghĩ rằng họ may mắn. Rồi tôi phải suy nghĩ vẫn vơ về đời sống, số phận của con người. Không ai biết được cái gì sẽ xảy ra cho chúng ta.

Từ trại cải tạo (nhà tù) khắc nghiệt của cộng sản, bị bỏ đói triền miên, sức khỏe bị suy kiệt, tôi gọi là “những bộ xương cách trí biết đi” nhưng rồi chúng tôi cũng qua được những gian nan, khốn khó đó.

Và sự may mắn thoát chết như hai trường hợp trên đúng là một phép màu, tin vào sự quan phòng của đấng tối cao.?

Phùng Văn Phụng

15 tháng 06 năm 2025

---

 

Lm. Minh Anh, Tgp. Huế

“Nếu bị ai vả má bên phải, thì hãy giơ cả má bên trái ra nữa!”.

“Hiền lành trong lời nói tạo nên sự tự tin; hiền lành trong suy nghĩ tạo nên sự sâu thẳm; hiền lành trong cho đi tạo nên tình yêu. Hiền lành không phải là yếu đuối, nhưng là sức mạnh được kiểm soát!” – Lão tử.

Kính thưa anh chị em,

Lời Chúa hôm nay cho thấy quan điểm của Chúa Giêsu về sự hiền lành – điều tạo nên sự tự tin, sâu thẳm và tình yêu. Qua sự hiền lành của chính Ngài và giáo huấn Ngài dạy, Chúa Giêsu muốn đức ái của chúng ta đạt tới một cấp độ cao hơn, ‘cấp Kitô!’.

Với Chúa Giêsu, sự dữ không thể được đáp trả bằng một sự dữ lớn hơn! Với Ngài, “mắt đền mắt” – từng được coi là tiến bộ – không còn phù hợp. Ngài mời chúng ta đạt đến một cấp độ hoàn toàn khác của đức ái; Ngài đề nghị hãy chiến thắng điều dữ bằng điều lành.

Trong phiên toà xét xử Ngài, quân dữ khạc nhổ, đánh đấm và vả mặt Ngài. Phản ứng của Chúa Giêsu là im lặng; nghĩa là Ngài đã “giơ cả má bên trái ra nữa”. Đây là sự yếu đuối hay sức mạnh? Đáp trả bằng cách tấn công hay tự kiềm chế? Chúa Giêsu đã chọn điều tốt nhất, vì Ngài biết rõ, bằng cách tấn công, người ta sẽ ‘xuống cùng’ một cấp độ với kẻ tấn công mình. Ở một chỗ khác, Ngài hỏi những kẻ chất vấn và đánh đập Ngài, “Nếu tôi nói sai, hãy chứng minh điều sai. Nhưng nếu tôi nói đúng, sao lại đánh tôi?”.

Rõ ràng, Chúa Giêsu không phải là nạn nhân; đúng hơn, Ngài đang kiểm soát, tự chủ để không bao giờ mất đi sự bình tĩnh và phẩm giá của mình cho đến phút cuối. Và đó là lý do tại sao chúng ta bắt chước và tôn thờ Ngài. Vì thế, việc ‘giơ cả má bên trái’ không là dấu của yếu đuối, nhưng là dấu của một sức mạnh nội tâm to lớn, một lòng tự trọng sâu sắc và thậm chí là sự tôn trọng phẩm giá của chính kẻ tấn công mình. “Hiền lành không có nghĩa là để người khác giẫm lên, mà là đứng vững mà không cần phải gây tổn thương!” – Rollo May. Phaolô cũng dạy điều tương tự, “Chúng tôi lấy sự công chính làm vũ khí tấn công và tự vệ!” – bài đọc một. Lời Chúa mời gọi chúng ta không gây tổn thương nhưng tiến đến một cấp độ cao hơn – ‘cấp Kitô’ – vượt lên từ “mắt đền mắt!”.

Anh Chị em,

“Hãy giơ cả má bên trái ra nữa!”. Vậy trong các tình huống tương tự, bạn và tôi đừng để mình trở thành nạn nhân, nhưng hãy là ‘chủ nhân’ hoàn toàn tự chủ! Chúng ta không chọn bạo lực; nhưng chọn ‘bất bạo động chủ động’ với lý tưởng tôn trọng con người và phẩm giá của họ, những kẻ mà – cùng Chúa Giêsu – bạn và tôi muốn cứu độ! Thế giới hôm nay đang ‘chứng tỏ’ và ‘chứng kiến’ một ‘sự phá sản’ tàn khốc của một ‘chu kỳ bạo lực và chống lại bạo lực’ không hồi kết. Là con cái Chúa, chúng ta sống sự hiền lành như Thầy Chí Thánh, sống bản lĩnh Kitô giáo, một ‘bản lĩnh đượm chất Tin Mừng!’. Bởi lẽ, bạo lực không hề mặc cả và trả thù không hề ngọt ngào!

Chúng ta có thể cầu nguyện,

“Lạy Chúa, đừng để điều ác làm con mất tự chủ! Cho con trở nên mạnh mẽ khi biết kiến tạo yêu thương ngay trong những gì ác ý nhất của người khác!”, Amen.

(Lm. Minh Anh, Tgp. Huế)

******************************************************

Thứ Hai Tuần XI Thường Niên, Năm Lẻ

Thầy bảo anh em : đừng chống cự người ác.

✠Tin Mừng Chúa Giê-su Ki-tô theo thánh Mát-thêu.   Mt 5,38-42

38 Khi ấy, Đức Giê-su nói với các môn đệ rằng : “Anh em đã nghe Luật dạy rằng : Mắt đền mắt, răng đền răng. 39 Còn Thầy, Thầy bảo anh em : đừng chống cự người ác, trái lại, nếu bị ai vả má bên phải, thì hãy giơ cả má bên trái ra nữa. 40 Nếu ai muốn kiện anh để lấy áo trong của anh, thì hãy để cho nó lấy cả áo ngoài. 41 Nếu có người bắt anh đi một dặm, thì hãy đi với người ấy hai dặm. 42 Ai xin, thì hãy cho ; ai muốn vay mượn, thì đừng ngoảnh mặt đi.

---

 

Sỏi Ngọc

Kể lại câu chuyện của chị K., xảy ra tại California, Hoa Kỳ 

Sỏi Ngọc

*****

Một cô bé Mỹ lai, khoảng 12-13 tuổi với mái tóc dài ngang vai quăn tự nhiên, ôm lấy khuôn mặt bầu bĩnh, đôi mắt nâu tròn to, vai đeo một ba lô khá nặng so với thân hình mảnh khảnh của mình, hai tay ôm một em bé còn rất nhỏ chừng hai, ba tháng tuổi, cô bé đứng trong đuôi người nối dài xếp hàng ở trước cửa ngân hàng Bank of America, trên đường Harbor, Garden Grove, California chờ đến lượt mình.

Những người đứng chờ phía trước thấy cô bé có con nhỏ bèn nhường chỗ để cô bé được tiếp sớm hơn, ai cũng tò mò nghiêng người nhìn vào bên trong lớp vải quấn đứa trẻ xem thử đứa bé ấy là con gái hay con trai, lớn nhỏ ra sao, có bà người Mỹ đứng sát bên lên tiếng:

-Chắc cháu bé mới hơn hai tháng phải không? Còn nhỏ quá bế ra đây làm gì?! Sao không để nhà cho mẹ cháu giữ nó?

Khuôn mặt của cô bé một chút ngỡ ngàng, lo lắng nhìn xung quanh không biết phải trả lời ra sao, chỉ yên lặng cúi nhìn đứa trẻ đang say giấc trong tấm khăn hồng êm ấm.

Đứng chờ khoảng mười phút, cô bé được một người teller tiếp chuyện:

-Em mới có 12 tuổi rưỡi thôi?… Không đủ quyền pháp lý để ký vào hợp đồng ngân hàng một cách độc lập đâu, em không thể tự mình mở tài khoản, ngay cả cho con mình, nếu không có người giám hộ hợp pháp, ví dụ cha mẹ, ông bà… Em đi một mình với baby thôi hả?

-Dạ vâng, cháu… em…

Cả hàng người phía sau đang chờ xôn xao hẳn lên, ai cũng có vẻ tò mò chuyện cô bé, muốn biết quan hệ của cô bé với đứa trẻ nằm gọn trong chiếc khăn kia, người thì bảo “đó là em của nó,” kẻ thì đoán “là con gái của nó,” hàng xếp đang thẳng tắp từng người một, bỗng trở thành một đám đông tụ họp đứng vòng quanh cô bé trước counter để xem có thể giúp ích được điều gì cho cô bé, có người còn hỏi thẳng:

-Vậy em có biết cha nó là ai không?

-Em thực sự chỉ mới…12 tuổi thôi sao?

Với những câu hỏi phũ phàng, tới tấp của những kẻ không quen biết, cùng với sự từ chối thẳng thừng của nhân viên nhà băng, tất cả đã làm tăng thêm sự lo sợ, hoang mang, cảm thấy tủi thân và cô đơn, hai hàng nước mắt chảy dài ướt mặt, cô bé nói trong nước mắt:

-Con phải làm sao đây?…. cho con gặp… giám đốc của ngân hàng ạ?

Tôi mời Ann vào văn phòng riêng, đưa em một hộp Kleenex, một chai nước lọc, đẩy đến trước mặt em một hộp kẹo lúc nào cũng sẵn có trên bàn làm việc.

Trước khi ngồi xuống, Ann đặt con xuống chiếc ghế bên cạnh như đặt con búp bê, mở chiếc ba lô lấy ra một lô giấy tờ đưa tôi đọc, tâm sự:

-Thưa cô giám đốc, mẹ con qua Mỹ theo diện con lai, qua đây từ những năm 1994-1995, bà đi làm, thay đổi công việc rất nhiều hãng… Bà bắt đầu nghiện ngập từ ba năm nay, từ khi con ra đời đã không biết cha mình là ai… Mẹ buồn khổ vì những mối tình không trọn vẹn và công việc không theo ý muốn, mẹ tiếp xúc với những tên vô lại trên đường phố vô gia cư, bắt chước chúng uống rượu, hút thuốc, có bao nhiêu tiền bà đều mua rượu, say xỉn, rồi không đủ tiền bà đã… bán…con!

Nói đến đây cô bé Ann tủi thân, khuôn mặt gục xuống đất, hai tay xoắn lấy chéo áo, thút thít:

-Lúc đầu con chưa hiểu tại sao người ta lại đến dẫn con đi chơi, cho mẹ một số tiền để mua rượu và thuốc, mua quần áo đẹp cho con mặc, mua đồ ăn kẹo bánh mà con thích; con đã theo ông ta vào hotel mà ông nói là ở đó rất nhiều đồ chơi và đồ ăn ngon. Khi đến nơi con chỉ thấy một chiếc giường và hai người đàn ông lạ mặt người gốc Á đang chờ ở đó, họ tiến lại vuốt ve, nói lời ngọt ngào mà con chả hiểu được gì, cho con uống thứ nước ngọt mà khi uống xong rất buồn ngủ; trong cơn mơ màng, con thấy họ đã nằm lên con, vuốt ve hôn hít, nhưng con không thể nào có sức chống cự cũng không thể nào la hét… Con cảm thấy rất đau đớn, cái đau về thể xác thì ít mà đau về tinh thần rất nhiều, con oán hận mẹ đã lừa dối con, oán hận cái xã hội đã làm nên những con người sống ích kỷ, giả tạo vô đạo đức! Con cũng oán trách ông Trời, con có làm nên tội tình gì mà đã trừng phạt con nặng nề thế.

Tôi nghe Ann vừa khóc, vừa kể; cô bé còn vén quần lên cho tôi xem một vết cắn khá sâu, hằn những vết răng của những con quỷ đội lốt người trên đùi của em, dấu vết của những tên vô lại đã dằn vặt thể xác em khi lên cơn… Tất cả những tệ nạn xã hội trên đất Mỹ, trong những khu ổ chuột ở Cali này tôi đều đọc báo, xem TV thấy nói rất nhiều, nhưng chưa bao giờ nghe chính miệng của một nạn nhân bé nhỏ, chưa đủ tuổi trưởng thành, nhỏ hơn cả các con tôi kể ra một cách uất ức như thế, tôi cũng phải chảy nước mắt với Ann, tôi nắm lấy hai bàn tay em như truyền thêm sức mạnh và san sẻ nỗi đau ấy, muốn giúp em trừng trị lũ “súc sinh” kia đã làm cho cô bé ra nông nỗi này.

Tôi cũng là người tỵ nạn sống kiếp lưu vong như mẹ của em, nhưng may mắn hơn thôi. Gặp những người đồng hương bị hiếp đáp, cuộc sống gian nan, tôi muốn giúp đỡ và bênh vực họ trong khả năng của mình, để dân tộc Việt trong mắt người ngoại quốc không đến nỗi thấp hèn, chung tay giúp đỡ để cùng nhau tiến lên, xây dựng một cộng đồng Việt vững mạnh trên đất Mỹ.

Ann khẩn khoản cầu xin tôi một cách tội nghiệp:

-Cô giúp con với, mở cho con một tài khoản riêng, con muốn được chính phủ giúp cho tiền sữa để nuôi em bé, con muốn làm một người mẹ tốt, không muốn sống như mẹ đâu! Con cũng hiểu vì quá nghèo khổ, lại bị thiếu thuốc vật vã, mẹ đã bán cái thân xác của con cho những… con thú, nhưng con biết mẹ cũng không vui đâu, mẹ càng uống nhiều rượu thêm nữa để quên đi cái điều mẹ làm không đúng với con, mẹ càng lấn sâu hơn vào con ma rượu mỗi khi chiều tối. Con cũng đã từng ngồi bên mẹ, tâm sự với mẹ, giúp mẹ trải qua cơn khó khăn cai rượu, nhưng không thể được, mẹ đã đánh con thiếu sống thừa chết để chạy vụt ra khỏi nhà đi mượn tiền mua rượu, mượn tiền đến nỗi không trả được phải… bán chính con gái ruột của mình! Con còn nhỏ thể xác nhưng đã lớn khôn trong suy nghĩ; từ lúc sanh con bé này, con không muốn cuộc đời mình sẽ giống như bà ngoại nó! Con tha thứ cho mẹ, nhưng không muốn mẹ sẽ dùng tiền sữa của con bé đi uống rượu!

Tôi giảng giải:

-Trước mắt nếu con không muốn mẹ là người giám hộ hợp pháp vì sợ bà lấy tiền của cháu bé đi uống rượu hay làm hại đến tương lai con, thì cô bắt buộc phải làm giấy tờ lên một dịch vụ bảo vệ trẻ em CPS, họ sẽ đưa hai mẹ con vào cơ sở tạm cư đặc biệt dành cho mẹ tuổi vị thành niên, chính phủ sẽ bổ nhiệm một người giám hộ hợp pháp tạm thời cho con, mọi quyền tài chính sẽ được người giám hộ này lo hết, như mở tài khoản ngân hàng, nhận trợ cấp chính phủ, riêng con cũng được đi học lại theo trình độ của con, họ sẽ cho hai mẹ con một chỗ ở an toàn nữa. Con có thể thuyết phục mẹ vào trung tâm cai nghiện rượu, sau đó họ sắp xếp cho một công việc phù hợp với mình, nhưng phải ráng làm việc, kiên nhẫn và chịu khó mới được.

-Vâng, con hứa sẽ ráng làm người mẹ tốt để làm gương cho con gái, con sẽ để lại giấy tờ của con và con bé ở đây, nhờ cô làm tất cả giúp con nhé.

-Cô chỉ muốn giữ một bản sao thôi, còn bản chính con hãy giữ bên người, để lỡ có chuyện gì thì phải trình ra…

-Dạ!

-Chiều hôm nay ở nhà đã có đồ ăn chiều chưa? Có đủ sữa cho cháu bé bú hôm nay không?

-Con cho con bú… còn cơm chiều thì….

Thấy Ann ngập ngừng, tôi đoán chắc cháu không có tiền mua đồ ăn, tôi đưa $50 tiền riêng của mình, căn dặn:

-Cô cho riêng con số tiền nhỏ này, mua cơm ăn chiều nay, cô sẽ làm giấy tờ gởi lên nơi có trách nhiệm để con được một chỗ ở an toàn cho hai mẹ con và được chính phủ chu cấp. Vì con không có điện thoại liên lạc nên ba hôm nữa hãy đến đây gặp cô vào giờ này nhe.

***

Ba ngày sau…

Cả ngày làm việc tôi thấp thỏm, rất mong gặp lại Ann để báo tin vui cho biết là dịch vụ bảo vệ trẻ vị thành niên đã chấp nhận đơn xin của em, em sẽ có được chỗ ở tạm thời ngay lập tức, tránh xa bà mẹ nghiện ngập cứ muốn bán con gái mình để lấy tiền hút thuốc uống rượu. Tôi vui khi nghĩ đến em ấy sẽ được đi học lại, có tương lai tươi sáng, và đứa bé sẽ được gởi ở nhà trẻ gần đó.

Tôi đã phải bỏ thì giờ đến tận nơi để xin cho Ann, không muốn nhìn cảnh một đứa trẻ vị thành niên, chưa đủ khả năng và kinh nghiệm để lo cho chính bản thân mình, thì làm sao nuôi thêm một đứa bé mới lọt lòng! Nhưng chờ mãi cả ngày, đến khi nhà băng đóng cửa vẫn không thấy tăm hơi của cô bé.

Hai tuần trôi qua, vẫn không có tin tức của Ann, tôi vô cùng lo lắng, sợ cô bé lại bị mẹ bán cho một môi giới nào đó, ở một tiểu bang xa xôi mà chính em ấy cũng không biết nơi chốn thì sẽ ra sao. Tôi rùng mình nghĩ đến những phim tài liệu nói về những cô bé vị thành niên bị bắt cóc, giam cầm dưới lòng đất cho đến mấy chục năm sau, làm nạn nhân tình dục cho những kẻ đồi bại bệnh hoạn, tôi đành phải điện thoại đến đường dây khẩn cấp 911 để báo cảnh sát truy lùng những kẻ sống ngoài vòng pháp luật.

Từ hôm đó, hình ảnh của bà mẹ nhí 13 tuổi, tay bồng đứa bé mới sanh được đưa lên khắp các đài truyền thông và mặt báo.

Đến ngày thứ hai mươi, khi tôi đang dùng cơm phía sau nhà băng, cô teller mừng vui chạy vào tìm tôi:

-Helen ơi, ra xem có ai tìm cô này!

Tôi bỏ bữa cơm dở dang, theo cô nhân viên ra bên ngoài, bắt gặp khuôn mặt tội nghiệp của Ann gầy nhỏ, đôi mắt buồn trũng sâu, mất đi vẻ ngây thơ, tay vẫn bồng theo đứa bé nhỏ ngoan ngoãn nằm yên trong tấm khăn.

Thấy cô bé còn nguyên vẹn hình hài đứng trước mắt tôi, không như trí tưởng tượng của tôi trong mấy ngày qua, mừng quá tôi chạy vội ra ôm cô bé vào lòng như chính đứa con thân yêu xa nhà bấy lâu, dắt cô bé vào bên trong:

-Cháu có khỏe không? Sao mấy hôm nay cháu không đến đây như đã hẹn vậy? Có ai đã làm hại gì cháu không?

Cô bé nhìn tôi với ánh mắt của một người đã trưởng thành, già giặn, nghẹn ngào:

-Mẹ con đã… qua đời!… Bà uống nhiều rượu quá, và cả thứ thuốc trắng mà tụi nó cho mẹ thử khi mẹ lên cơn. Mẹ ra đi mà không hề biết có con và đứa cháu ngoại bên cạnh, con đã cố gào thét tên mẹ, giựt tóc mai như bà bên cạnh nhà chỉ, gọi ambulance nhưng họ đã tới quá trễ! Sau đó con xin nhà quàn làm lễ nhỏ cho mẹ trước khi thiêu. May quá, tất cả không tốn đồng nào cả vì họ nói con nghèo quá, không có họ hàng nữa, họ làm thí cho con. Họ có đưa cho con cái hộp gỗ đựng tro cốt của mẹ, con đã tự đi rải tro ở bờ sông trong một park gần nhà, mỗi năm con sẽ đến đó nhớ về mẹ!

-Oh vậy à! Cô xin lỗi và xin chia buồn cùng con nhé! Con còn nhỏ mà trải qua bao sóng gió cuộc đời…

-Con cũng còn chút may mắn được những người bạn của mẹ quen biết chỉ cách con phải làm gì cho mẹ sau khi mẹ mất, còn cho con mượn tiền mua thức ăn và sữa cho bé vì con… không còn sữa nữa!

Tôi xót xa cảm động khi nghe Ann kể bị tắt sữa, con bé còn quá bé nhỏ phải chịu đựng sự đau đớn khổ sở, cái tuổi mà những đứa bé khác chỉ biết ăn biết chơi.

Tôi cắt ngang nét rầu rĩ của con bé:

-Thôi bây giờ để chuyện buồn sang một bên đi, cô muốn báo tin mừng cho cháu là cháu đã được trung tâm hỗ trợ trẻ em nhận đơn, cháu đã có chỗ ở rồi đấy, cháu có thể đến ở ngay hôm nay….

Cô bé giương cặp mắt to tròn lên nhìn tôi với vẻ nghi ngờ:

-Hôm nay sao? Hôm nay cháu có chỗ ngủ chính thức cho hai mẹ con sao? Có phải là sự thật không, cháu không nghe lầm chứ?

Những giọt nước mắt cảm động lẫn mừng vui bắt đầu lả chả rơi xuống khuôn mặt ngây thơ, hốc hác xanh xao:

-Cháu cám ơn cô rất nhiều đã giúp đỡ cháu nhé, cháu mang ơn cô suốt đời…

Không hiểu sao, tôi có một tình cảm thật đậm đà với cô bé này, dù chỉ mới quen em vài ngày thôi, câu chuyện của em đã làm lòng tôi xao xuyến, thương tâm. Tôi để hai mẹ con em ấy ngồi dưới bếp, dùng chút sữa với bánh trái cho đỡ đói, phone ngay xuống trung tâm nhờ người đến đón hai mẹ con cháu Ann, nhưng họ nhờ ngược lại tôi chở cháu xuống đó vì không có đủ nhân viên đi đón người mới.

***

Một tháng sau, tôi lấy vài ngày hè, người đầu tiên tôi nghĩ là đến thăm bé Ann, tôi muốn biết cuộc sống của hai mẹ con bây giờ ra sao, nhân tiện muốn đem một số quần áo còn mới của những đứa bé nhà giàu chỉ mặc qua một lần đã bỏ, vài thùng sữa bột và tã cho baby. Tôi miên man nghĩ về em trên suốt quãng đường đến trung tâm cách nhà tôi khoảng 45 phút, cũng ở trong Orange County, tưởng tượng đến khuôn mặt bầu bĩnh, đôi mắt ngây thơ non dại của người mẹ nhí này…

Trước khi vào thăm ngôi nhà chung của Ann, tôi gặp cô Nhàn, giám hộ người Việt Nam tạm thời cho Ann, kể cho tôi nghe:

-Ann rất chăm chỉ học hành, còn nhỏ mà rất có trách nhiệm với đứa con, đến nhà trẻ thăm con vào mỗi giờ nghỉ giữa ngày của buổi học, lo cho con bú điều độ và đúng giờ. Ngày cuối tuần em cũng giành hết thì giờ cho con nhỏ, khi baby ngủ thì Ann ngồi vào bàn học ngay, rất ít đi chơi. Nhìn cô bé chăm chỉ mà mình rơi nước mắt vì chưa thấy có ai giống vậy, Ann là một ngoại lệ, em đã trưởng thành trước tuổi, những cô bác sống xung quanh đều muốn giúp em một tay nuôi bé nhưng em luôn từ chối để tự mình trông con.

Tôi gặp Ann với đứa bé ở hàng hiên phía sân sau ngôi nhà. Ann đang lúi húi làm bài tập ở trường, con bé con nằm sát một bên, ngoan ngoãn như con búp bê. Ann ngẩng đầu lên, bất chợt thấy tôi, bé mừng rỡ, vứt ngay cây bút xuống bàn, chạy ra ôm chầm lấy tôi:

-Cô Helen! Cô Helen có khỏe không? Con nhớ cô rất nhiều, con mong cô đến chơi lắm!

-Cô mang cho cháu một chút quần áo, sữa và tã cho baby, với lại xem cháu có thích nghi với cuộc sống mới này không? Có vui không hay lúc nào cũng… nhớ về quá khứ?

-Cháu rất ok, cháu bận quá nên không có thì giờ nghĩ đến việc đã qua nữa… Với lại đã qua rồi thì… buồn cũng không làm gì được!

-Cháu thật ngoan và can đảm lắm, cô rất khâm phục đó!

Tôi bế đứa bé lên hôn lên đôi má hồng đào của nó, hỏi Ann:

-Con đặt tên cho búp bê này là gì vậy?

-Dạ là Dove, con mong cuộc đời nó phẳng lặng và an lành như con chim bồ câu đem sự thiện lành đến cho những người mà nó gặp trong cuộc sống của nó.

-Thật dễ thương và ý nghĩa quá! Sao cháu có thể nghĩ ra tên này vậy? Có ai chỉ cho cháu không?

-Cháu rất thích ngắm chim bay, những con chim bồ câu trắng hay đến đầy sân nhà cháu khi mẹ còn sống, lúc đó con còn rất nhỏ, mẹ hay nói là bồ câu trắng đem lại sự hòa bình, yên vui cho mọi người, nên từ đó hình ảnh con bồ câu trắng mãi trong trí óc của con.

Tôi ôm Ann vào lòng, thấy thương con bé sớm côi cút, rất hiểu chuyện. Tôi đề nghị:

-Cô chỉ có một mình ở nơi đất khách quê người mà thôi, cô có một con trai lớn, nó đã có gia đình riêng rồi, cháu có muốn… làm con gái út của cô không? Mình có rau ăn rau, có cháo ăn cháo, hai cô cháu mình sống nương tựa với nhau cho tới khi cô trăm tuổi có được không?

Ann mừng rỡ ôm chặt lấy tôi như sợ tôi biến đi mất. Tôi cảm nhận được trái tim cô bé đập thật nhanh với tất cả sự biết ơn và hạnh phúc:

-Con… con xin cám ơn cô, sẽ mang ơn này suốt đời… Con vui quá, từ đây con sẽ có cô là người thân duy nhất trên cuộc đời này rồi… Con xin hứa sẽ là một người tốt để không phụ lòng cô!

***

Thời gian vun vút trôi, tôi đã về hưu sau khi cống hiến trên 30 năm cho ngân hàng Bank of America, con trai tôi đã theo công sở rời nhà qua Minnesota, rất hiếm khi về thăm mẹ, nhưng nó rất yên tâm vì thấy cách cư xử của Ann đối với tôi thật trọn tình trọn nghĩa. Ann đã lập gia đình với một người Mỹ làm cùng hãng, sống cách nhà tôi một con đường, chiều nào hai vợ chồng cũng đi bộ đến nhà để cùng ăn cơm tối với tôi. Cả hai đã có thêm một đứa con trai, Jimmy 11 tuổi, cháu bé trai này được tôi nuôi ẵm bồng từ lúc mới lọt lòng nên quấn quít bà ngoại lắm. Cháu nói chuyện với gia đình bằng tiếng Mỹ, nhưng khi qua nhà bà thì đổi sang tiếng Việt không dấu, chút ngọng nghịu thật dễ thương làm sao.

Còn bé Dove đã thành cô gái 21 tuổi, duyên dáng, đang theo học bác sĩ, cô bé có trái tim nhân ái, yêu thương giúp đỡ mọi người như cái tên Dove của cháu vậy.

Từ khi đặt chân đến nước Mỹ, quê hương thứ hai, đất nước của tự do, của những giấc mơ, hoài bão về tương lai, tôi đã nguyện với lòng trước nhất phải thành thân, kế đó giúp đỡ cộng đồng người Việt lớn mạnh, tự lực, không là những kẻ ăn bám xã hội, nay tôi đã toại nguyện, đã thực hiện được giấc mơ ấy!

Cơn gió nhẹ thoáng qua, những mảnh nắng vỡ nhảy múa lung linh trước thềm, tiếng chân thằng bé Jimmy chạy từ nhà sau lên, ôm lấy ngang hông tôi:

-Thưa bà con mới đi học về, cám ơn bà đã “giặt” cái xe đạp cho con hết bụi nhé!

Một đời rời bến sang sông,

Cali nắng gắt mà lòng vẫn xuân.

Tay không gầy dựng muôn phần,

Nay con cháu vững, thành nhân, rạng ngời.

Phố Bolsa, chợ tiếng cười,

Hồn quê chan chứa giữa trời Tây phương.

Cuối đời nhìn lại chặng đường,

Lệ rơi vì đã trọn thương phận mình.

********

Moi nghe:

https://www.youtube.com/watch?v=M_AXk4ipTyA

---

 

Gieo Mầm Ơn Gọi

7 ĐIỀU KHIẾN NGƯỜI EQ CAO LUÔN “GIẢI QUYẾT ÊM” MỌI XUNG ĐỘT MÀ KHÔNG AI TỔN THƯƠNG

1. Họ không tấn công, họ mô tả cảm xúc

Thay vì: “Anh lúc nào cũng vô tâm!”, họ sẽ nói: “Khi anh quên điều đó, em cảm thấy mình không được quan trọng”. Họ tách hành vi khỏi con người – để không biến mâu thuẫn thành đổ lỗi.

2. Họ để người kia giải thích trước khi kết luận

Người EQ cao luôn cho người khác cơ hội để giải thích. Họ không phán xét qua biểu hiện bên ngoài. Họ biết có những nỗi mệt mỏi không ai nhìn thấy.

3. Họ không lấy chuyện cũ ra để gây thêm áp lực

Không có câu “Anh nhớ lần trước không?”. Người EQ cao không dùng quá khứ để vùi dập hiện tại. Họ tôn trọng thời điểm này, và muốn giải quyết ngay những gì đang xảy ra.

4. Họ không phủ nhận cảm xúc, dù lý do có vẻ “ngớ ngẩn”

Người EQ cao hiểu: cảm xúc không cần phải hợp lý mới được công nhận. Dù người kia đang lo lắng vì một việc nhỏ, họ vẫn lắng nghe và phản hồi bằng sự thấu hiểu.

5. Họ dùng ánh mắt và giọng nói để xoa dịu, không căng thẳng thêm

Không chỉ lời nói, EQ cao nằm ở ánh mắt dịu lại, giọng nói chậm lại, và cơ thể thả lỏng. Một người đang giận, khi đối diện với năng lượng bình tĩnh, sẽ khó mà giận lâu được.

6. Họ biết lúc nào cần lùi lại một chút

EQ cao không cãi để thắng. Họ không cố “giải quyết ngay và luôn” nếu cảm xúc của cả hai còn quá nóng. Họ dừng đúng lúc – để có thể tiếp tục sau đó một cách chín chắn hơn.

7. Họ tìm cách hiểu – chứ không cần đồng ý ngay

“Anh chưa chắc đã đồng ý, nhưng anh muốn hiểu vì sao em cảm thấy như vậy” – một câu nói đơn giản nhưng thể hiện sự trưởng thành. EQ cao không ép người khác thay đổi quan điểm, họ chọn thấu hiểu trước.

St

---