Ba’o Tieng Dan
Asia Times
Nguyễn Ngọc Như Quỳnh
30-10-2025
Tóm tắt: Việc Việt Nam sách nhiễu và ngăn cản phóng viên BBC rời khỏi đất nước là lý do để cô lập – chứ không phải tiếp tục “đối tác hóa” – với chế độ cộng sản.
Ngày 29/10/2025, BBC ra tuyên bố bày tỏ “quan ngại sâu sắc” về trường hợp một phóng viên người Việt làm việc cho BBC bị cấm rời khỏi Việt Nam trong nhiều tháng sau khi công an tịch thu hộ chiếu và căn cước công dân của người này trong chuyến về nước để gia hạn giấy tờ.
Theo The New York Times, nhà chức trách Việt Nam đã giữ hộ chiếu của phóng viên này từ tháng 8 và thẩm vấn lặp đi lặp lại trong nhiều ngày.
Tờ báo nhận định, vụ việc này “phơi bày những rủi ro mà công dân Việt Nam làm việc cho các hãng truyền thông quốc tế phải đối mặt” trong một đất nước luôn nằm trong nhóm tồi tệ nhất thế giới về tự do báo chí.
Tên của phóng viên được giấu để tránh nguy cơ bị bắt giữ trả đũa trong nước.
Tuyên bố của BBC được công bố chỉ một ngày sau khi Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Tô Lâm đến London trong chuyến thăm cấp cao được truyền thông nhà nước ca ngợi là “cột mốc ngoại giao nhằm nâng cao hình ảnh và uy tín Việt Nam”.
Thế nhưng, vụ việc BBC đã phủ bóng đen lên toàn bộ hình ảnh đó, phơi bày một mô hình đàn áp báo chí có hệ thống, trong đó có cả người Việt làm việc cho truyền thông nước ngoài – những người từng bị bắt cóc, cưỡng bức hồi hương, bỏ tù và tra tấn.
Việc BBC quyết định công khai vụ việc cho thấy ngoại giao im lặng đã thất bại.
Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Anh ra một tuyên bố ngắn gọn nhưng mang tính cảnh báo: “Cam kết của Vương quốc Anh đối với tự do báo chí là rõ ràng”.
Đằng sau câu chữ ngoại giao đó là lời cảnh báo ngầm: Nếu Hà Nội tiếp tục đàn áp truyền thông, hình ảnh “đối tác đáng tin cậy” mà Tô Lâm đang cố xây dựng với phương Tây sẽ nhanh chóng sụp đổ.
Mạng lưới kiểm soát
Theo BBC, phóng viên này về Việt Nam chỉ để thăm gia đình và gia hạn giấy tờ, không thực hiện công việc báo chí, nhưng cuối cùng bị giữ lại, bị thẩm vấn và bị tước giấy tờ tùy thân.
Hành động này là vi phạm rõ ràng quyền tự do đi lại, được Hiến pháp Việt Nam và các công ước quốc tế về nhân quyền bảo đảm.
Vụ việc phản ánh nỗi ám ảnh cố hữu của nhà nước Việt Nam đối với công dân làm việc cho truyền thông quốc tế, những người bị nhìn nhận không phải là nhà báo, mà là “mối rò rỉ thông tin” tiềm tàng với thế giới bên ngoài.
Vài tuần trước, Tô Lâm từng tuyên bố rằng “nguồn tài nguyên quý giá nhất của Việt Nam là 106 triệu người dân”. Thoạt nghe qua, những lời này như một kiểu tán dương sức mạnh con người. Nhưng hành vi của chính quyền lại cho thấy điều ngược lại: Người dân bị đối xử như tài sản để quản lý, giám sát và kiểm soát. Ngăn một nhà báo rời khỏi đất nước chính là biểu hiện rõ nhất của việc biến con người thành “tài nguyên có thể bị tịch thu”.
Trong nhiều năm, tịch thu hộ chiếu đã là công cụ hiệu quả nhất của Bộ Công an nhằm hạn chế di chuyển và bịt miệng giới bất đồng chính kiến.
Các nhà hoạt động, tù nhân lương tâm và blogger thường xuyên bị tước hộ chiếu mà không có cáo buộc, không xét xử và không một quy trình pháp lý rõ ràng.
Những “biện pháp tạm thời” này vận hành trong vùng xám pháp lý – vô hình, tùy tiện nhưng cực kỳ hiệu quả trong việc tước đoạt quyền cơ bản được rời khỏi đất nước.
Bất chấp nhiều phản đối quốc tế, các chính phủ nước ngoài hầu như bất lực trước biện pháp này của Việt Nam.
Giờ đây, khi nhắm vào phóng viên thuộc BBC Vietnamese – người hiện làm việc tại Bangkok, Thái Lan – nhà cầm quyền đã nâng cấp chiến thuật cũ, mở rộng đối tượng từ nhà hoạt động nhân quyền sang nhà báo làm việc cho truyền thông quốc tế.
Đây là chiến thuật đàn áp tinh vi hơn nhưng không kém phần cưỡng bức: Không bắt công khai, nhưng gửi đi thông điệp rõ ràng cho những ai dám mang câu chuyện Việt Nam ra thế giới.
Chuyến đi London và tín hiệu ngược chiều
Chuyến thăm London – chuyến công du đầu tiên của Tô Lâm kể từ khi trở thành Tổng Bí thư – được kỳ vọng sẽ giới thiệu Việt Nam như một điểm đến ổn định và giàu tiềm năng cho nhà đầu tư phương Tây.
Thế nhưng, vụ BBC – và hành vi đàn áp mà nó tượng trưng – đã phủ bóng lên toàn bộ chuyến đi được dàn dựng cẩn thận đó.
Giới truyền thông Anh đã đặt câu hỏi về việc London có nên tăng cường hợp tác kinh tế với một chính phủ giam giữ nhà báo.
Các nhà quan sát lưu ý rằng Việt Nam thường thả tù nhân lương tâm hoặc giảm đàn áp trước những chuyến thăm cấp cao tới Washington hoặc Brussels – nhưng lần này lại ngược lại.
Bằng việc giam giữ một phóng viên làm việc cho chính đài truyền hình công cộng của Anh, Hà Nội đã gửi đi thông điệp tồi tệ nhất, vào đúng thời điểm tồi tệ nhất.
Khi ngoại giao im lặng thất bại
Thời điểm BBC công bố vụ việc cho thấy các nỗ lực ngoại giao thầm lặng đã không mang lại kết quả.
Trong nhiều tháng, vụ việc không được giải quyết dù có các kênh trao đổi kín.
Cuối cùng, BBC buộc phải công khai bằng tiếng Anh, ngay trước chuyến thăm London, để thu hút sự chú ý quốc tế.
Đây không còn là vụ việc riêng lẻ, mà là phần trong chiến lược kiểm soát xuyên biên giới của Việt Nam.
Những năm gần đây, chính quyền đã gây áp lực lên các nền tảng mạng xã hội, quấy rối YouTuber và bình luận viên trong cộng đồng người Việt hải ngoại, và theo dõi sát sao các nhà báo làm việc cho cơ quan truyền thông nước ngoài.
Mục tiêu không chỉ là kiểm duyệt trong nước, mà là mở rộng tầm kiểm soát ra ngoài biên giới – để cả những người Việt sống ở nước ngoài cũng phải tự kiểm duyệt.
Khi việc gia hạn hộ chiếu bị biến thành thẩm vấn, nhà nước đang gửi đi thông điệp rằng nghề báo đã trở thành mối đe dọa an ninh quốc gia.
Luật hóa đàn áp
Vụ BBC cũng phơi bày một vấn đề cấu trúc sâu hơn: Bộ Công an không chỉ thi hành luật – họ còn tự viết luật.
Như đã được phân tích trên Asia Times, Tô Lâm đang tập trung quyền lập pháp chưa từng có vào chính bộ máy an ninh mà ông xuất thân.
Những dự thảo luật gần đây do Bộ Công an chủ trì – về thi hành án hình sự, lý lịch tư pháp, tạm giam và hạn chế di chuyển – đều mở rộng thẩm quyền cho lực lượng công an dưới danh nghĩa “bảo vệ an ninh quốc gia”.
Thậm chí, dự thảo sửa đổi Luật Báo chí còn yêu cầu phóng viên phải tiết lộ nguồn tin, xóa bỏ lá chắn bảo vệ cuối cùng của nghề báo.
Lý do “an ninh quốc gia” giờ đây được sử dụng để hợp pháp hóa việc tịch thu hộ chiếu của một nhà báo chuyên nghiệp, cho thấy sự dễ dàng mà nhà nước có thể bóp méo pháp luật nhằm bịt miệng tiếng nói độc lập.
Dưới thời Tô Lâm, thông điệp từ Hà Nội rất rõ: Tự do ngôn luận là đặc quyền, không phải quyền con người.
Và bất kỳ ai đều có thể bị bắt giữ theo những điều luật mơ hồ như Điều 331 (“lợi dụng quyền tự do dân chủ”) hoặc Điều 117 (“tuyên truyền chống nhà nước”).
Nghịch lý của một chính phủ “có trách nhiệm”
Dù vậy, Việt Nam vẫn giữ ghế trong Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc, và liên tục dùng vị thế đó để tô vẽ hình ảnh “chính phủ có trách nhiệm”.
Thế nhưng vụ BBC lần này đã phơi bày sự mâu thuẫn trắng trợn giữa lời nói và hành động.
Hà Nội ký kết các tuyên bố quốc tế về tự do biểu đạt – nhưng trong thực tế lại trấn áp cả những người làm việc cho BBC, The Economist hay Reuters.
Đây không chỉ là một vụ vi phạm quyền con người đơn lẻ, mà là bản thu nhỏ của mô hình cai trị hiện nay ở Việt Nam:
Một bên là lời hứa cải cách, hiện đại hóa và hội nhập toàn cầu. Bên kia là việc đàn áp ngay cả những người làm việc cho các định chế truyền thông danh tiếng quốc tế.
Nếu 106 triệu công dân thực sự là “tài nguyên quý nhất của Việt Nam” như lời Tô Lâm nói, thì chính quyền của ông đang chứng minh cách mà họ khai thác “tài nguyên” đó:
Bằng sợ hãi, giam hãm và tước đoạt quyền cơ bản nhất của con người – quyền được nói và quyền được rời khỏi đất nước của chính mình.
______
Tác giả: Nguyễn Ngọc Như Quỳnh (Mẹ Nấm) là người viết bình luận nhân quyền và cựu tù nhân lương tâm Việt Nam, hiện sống tại Texas, Hoa Kỳ. Cô là người sáng lập WEHEAR, một sáng kiến độc lập, tập trung vào chính trị, nhân quyền và minh bạch kinh tế ở Đông Nam Á.
