TIÊN HỌC LỄ, HẬU HỌC VĂN…
Cách nay khoảng 3 năm, tôi có ghé nhà của vợ chồng một người bạn cũ ăn cơm chiều. Chúng tôi đang ngồi ăn và vui vẻ nhắc lại chuyện xưa, thì người em gái của vợ bạn tôi đi làm về mở cửa bước vào. Theo lẽ tự nhiên tôi gật đầu chào cô ta “hello” theo kiểu Mỹ. Cô ta lập tức khoanh tay cúi đầu và chào tôi một cách lễ phép: “Thưa anh, em mới về”, mặc dù gia đình bạn tôi đã sống ở Mỹ gần 40 năm và người em gái này cũng đã trên 50 tuổi.
Tôi thực sự ngạc nhiên khi người em gái của bạn tôi vẫn còn giữ được cách khoanh tay thưa và cúi đầu thật lễ phép khi gặp người lớn mà từ rất lâu, tôi đã không còn nhìn thấy nữa. Cách chào hỏi đó chỉ có hồi thời tôi còn bé, chứ thời nay ít thấy ai chào hỏi như vậy. Bây giờ khi gặp người lớn, người ta chỉ nói “chào anh”, “chào chị” hoặc “chào ông”, “chào bà”, cùng lắm gật đầu một cái là lịch sự lắm rồi.
Bởi thế mới thấy cái nền tảng giáo dục “tiên học lễ, hậu học văn” của miền Nam trước năm 1975 đã có ảnh hưởng như thế nào đến tính cách của một người, tạo nên một nề nếp phân biệt trên dưới rất rõ ràng trong gia đình và cộng đồng xã hội. Trẻ em đã được dạy phải lễ phép để thể hiện sự tôn trọng của mình đối với một người lớn tuổi hơn mình. Tính theo tuổi thì người em gái của vợ bạn tôi cũng chỉ học tiểu học trước năm 1975 được vài lớp chứ không nhiều, vậy mà cho đến giờ cô vẫn giữ được sự lễ phép như ngày xưa. Thật đáng quý!
Hình ảnh người thầy giáo, người cô giáo lớn tuổi tận tụy cầm bàn tay của từng học trò đồ những chữ a, chữ o đầu tiên trong đời bằng cây viết chì, rồi đến cây viết lá tre chấm mực tím, ít nhiều cũng đã để lại trong lòng mỗi người chúng ta một sự kính trọng và lòng biết ơn rất sâu xa. Chính vì thế, ngày xưa khi gặp thầy cô ngoài đường, ai cũng khoanh tay cúi đầu thưa thầy thưa cô rất lễ phép. Lễ phép từ trong trường, từ trong gia đình cho đến ra ngoài xã hội. Lễ phép đã trở thành một thói quen, một nề nếp từ thuở cắp sách cho đến lúc trưởng thành.
Sự lễ phép không những làm cho người ta giữ được đạo nghĩa làm người mà còn tạo nên một sự khiêm tốn trong lời ăn tiếng nói nữa. Ngày xưa, khi muốn trình bày một vấn đề gì đó cho người khác nghe, người ta hay nói: “theo chỗ tôi được biết thì…” . Đó chính là sự khiêm tốn, từ tốn, lễ phép và lịch sự trong lời ăn tiếng nói, luôn làm cho người nghe cảm thấy dễ chịu và dễ chấp nhận hơn. Những câu tục ngữ ca dao được học ngày xưa cũng dạy cho người ta để ý đến lời ăn tiếng nói như “lời nói không mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau” hoặc “trước khi nói phải uốn lưỡi bảy lần” hoặc “học ăn, học nói, học gói, học mở” đều dạy cho người ta phải cẩn ngôn hơn khi nói chuyện trong gia đình và ngoài xã hội.
Nền giáo dục nhân bản lấy sự nhân ái, nhân đức và nhân cách của con người làm căn bản của thời Việt Nam Cộng Hòa đã tạo ra những thế hệ thành nhân chi mỹ trước, rồi sau đó mới đến thành danh chi toại. Mặc dù có người không thành danh, nhưng vẫn thành nhân.
QUAN NGUYEN