Đoàn xuân Thu
Chùa Quan Vân Trường của người Hoa tại Bạc Liêu xưa – Nghe cái tên thôi là đã thấy… nghèo! Một chữ “bạc” là đã lạt lẽo, nhạt nhẽo, lại thêm “liêu” nghe buồn hiu như quán rượu đầu sông vắng khách. Nói gì thì nói, ai đặt tên cho xứ này chắc lúc đó chưa trúng số. Ấy vậy mà lạ nha! Ở đời, có những cái tên nghe nghèo nhưng ở bên trong… giàu hết biết. Và Bạc Liêu chính là một trong những cái “giả bộ nghèo ”như vậy đó
- Cái tên nghe buồn… nhưng đầy duyên nợ.
Ai từng nghe câu này thì biết:
“Bạc Liêu là xứ quê mùa.
Dưới sông cá chốt, trên bờ Triều Châu.”
Nghe qua tưởng người Bạc Liêu tự chê mình quê mùa, nghèo xơ xác. Nhưng nếu bạn tin vậy, thì bạn bị người ta “gài độ” rồi đó nghen!
Câu này không phải tự ti, mà là một đòn “tự trào”, kiểu “giả ngu để thiên hạ tưởng thiệt”. Chứ thực ra, cái quê mùa đó là quê mùa sang chảnh, quê mùa có phong cách, quê mùa mà ăn cơm có người bưng, nước mắm riêng từng dĩa nhỏ
Bạc Liêu
2. Bạc Liêu – cái tên không có trong từ điển… tiếng Việt!
Nhiều người tưởng “Bạc Liêu” là chữ Hán Việt, kiểu như “Bạc” là bạc tiền, “Liêu” là nhà lều – nghĩa là nhà nghèo. Tưởng vậy thì… trật lất!
Sự thật là “Bạc Liêu” không có nghĩa gì trong tiếng Việt cả, mà là âm Việt hóa của tiếng Triều Châu (Chaozhou – người Hoa gốc ở miền Nam Trung Quốc). Gốc từ này là “Po-Liêu”, có nghĩa là dòng nước lớn, chảy xiết. Người Hoa đọc “Po-liêu”, người Việt nghe quen tai, đọc chệch thành… “Bạc Liêu”.
Chuyện đơn giản như đang giỡn vậy đó. Như kiểu ông Sáu nói “sà lang” thành “xà lạng”, hay bà Bảy gọi “champagne” là “chàm panh”. Miễn hiểu nhau là được.
3. Dưới sông cá chốt.
Cá chốt – nhỏ xíu, mình tròn, da trơn, nhưng kho lên thì ngon bá chấy bù chét
Ở Bạc Liêu, cá chốt không chỉ là cá để ăn mà là ký ức, là chất mặn mòi của đồng, của ruộng!
Hồi đó, mưa xuống là cá chốt bầy kéo nhau lên đồng, bắt bằng tay không cũng được tuốt. Kho với me, kho tiêu, nấu canh chua, nướng mọi – ăn riết mà nhớ đời.
Vậy nên “dưới sông cá chốt” không phải chê nghèo, mà là tuyên ngôn mộc mạc của sự sống ngon, sống thật. Không cần yến sào, vi cá mập, tôm hùm gì ráo. Cá chốt kho tiêu ăn cơm nguội thôi cũng quá đã trong một buổi chiều mưa.
Bạc Liêu xưa.
4.Trên bờ Triều Châu.
Bạc Liêu là đất của người Triều Châu – dân buôn bán, làm ăn siêng năng, thức dậy lúc gà chưa gáy, đóng cửa lúc trăng đã nghiêng. Từ tiệm vàng đến quán tàu hủ, từ rạp chiếu bóng tới xưởng nước đá, đâu đâu cũng có người Triều Châu góp mặt.
Nhưng cái hay là họ giàu mà không khoe, ở nhà gạch bông, đội mũ cối, đi xe đạp sơn lại hai màu, nhưng trong túi có thể rút ra tờ giấy bộ lư như chơi.
Nói “trên bờ Triều Châu”! Tiều trên bờ đâu mà đông như cá chốt dưới sông vậy?
Có người còn nói giỡn “Bạc Liêu không có Triều Châu là… không còn Bạc!” Bạc là kim loại quý sau vàng.
5.Mưa, lý, và sự lâm râm của tâm hồn phương Nam**
Ở Bạc Liêu, trời mưa không phải để lạnh, mà để buồn. Mưa ở đây gọi bằng nhiều tên lắm: mưa lâm râm, mưa bong bóng, mưa dầm, mưa thúi đất, mưa gió chướng, mưa đầu mùa, mưa trái mùa… Nhưng dù tên gì thì mưa cũng ướt lòng chứ không chỉ là ướt áo.
Và mỗi lần mưa, người ta hát lý.
“Lý Con Sáo Bạc Liêu” bay ngang đồng vắng.”Lý Chiều Chiều” rớt vô quán cà phê đầu xóm. “Lý Bạc Liêu” ngân nga trong cải lương “Dạ cổ hoài lang”.
Mỗi điệu lý là một cách người ta nói chuyện tình mà không bị vợ ghen bóng, ghen gió. Vừa hát vừa tự nhiên như ngưòi “Hà Lội” ngó qua nhà vợ thằng hàng xóm. Gặp ai biết đàn guitar phím lõm cỡ con của Văn Vĩ thì thôi rồi Lượm ơi– lý tới sáng, lý tới khi trời mưa ngừng mà tim còn lâm râm không cho ai ngủ nghê gì hết ráo hè!
Bạc Liêu ngày nay không còn quê mùa như xưa cách nay nửa thế kỷ nữa, (dĩ nhiên). Đèn đường sáng, cầu bê tông bắc tới ruộng, công viên có nhạc nước, quán nhậu mở tới 2 giờ sáng cho mày xỉn chết cha mày luôn. Nhưng cái tình của đất, cái lý của người, cái duyên của giọng nói, cái âm của con sáo thì vẫn còn nguyên.
Tên gọi “Bạc Liêu” là một minh chứng tuyệt vời cho triết lý sống của người miền Tây:
**Nghe thì tưởng nghèo, nhưng chơi thì hết biết. Thấy thì tưởng lạt, nhưng ăn thì đậm đà. Nói thì tưởng chơi, nhưng nghe kỹ… là triết lý.
Cuối cùng bạn hỏi tui: “Bạc Liêu là gì?”
Tui trả lời: “Bạc Liêu là một cái tên không có nghĩa rõ ràng, nhưng nghĩa tình thì rõ ràng quá chừng.”
Bạn muốn tìm nghĩa? Mời xuống miền Tây một bữa, đứng dưới mưa ướt dầm bông sói, nghe con sáo nó lý thử coi!
“Lý con sáo bay xa, lý con sáo bay về…”*
Còn tui xa Bạc Liêu đã 30 năm và tui xin bắt chước nhà thơ Nguyễn Bính:
Nói ra sợ mất lòng em,
Van em! Em hãy giữ nguyên quê mùa.
Tác giả: Đoàn Xuân Thu
From: Tu- Phung