Theo báo Nikkei Á Châu
Những người biểu tình bao gồm từ công nhân xây dựng chưa được trả lương cho đến người mua nhà chưa hoàn thiện
Lĩnh vực bất động sản của Trung Quốc, vốn chiếm hơn 1/4 nền kinh tế lớn nhất châu Á, đã rơi vào cuộc khủng hoảng chưa từng có. Doanh số đầu tư và bất động sản tính theo số lượng trong tháng trước đều thấp hơn 11% so với một năm trước đó và giá nhà ở hầu hết các thành phố cũng giảm. Hai trong số những nhà phát triển bất động sản lớn nhất đất nước, China Evergrande Group và Country Garden Holdings, cũng như nhiều công ty nhỏ hơn đều vỡ nợ. Các nhà cung cấp, nhà thầu và công nhân xây dựng đã không được trả lương trong nhiều tháng trong khi hàng triệu người mua nhà đổ tiền tiết kiệm của mình vào mua các dự án đã được lên kế hoạch nhưng chưa hoàn thành đã bị gió cuốn đi.
Kết quả của sự hỗn loạn này là sự gia tăng mạnh mẽ các cuộc biểu tình. Bất chấp những nỗ lực của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ), dự án Giám sát bất đồng quan điểm về Trung Quốc của Freedom House đã ghi nhận 1.777 cuộc biểu tình liên quan đến lĩnh vực bất động sản trong khoảng thời gian từ tháng 6 năm 2022 đến tháng 10 năm 2023.
Cảnh sát chặn người biểu tình đến gần văn phòng của Tập đoàn Evergrande Trung Quốc tại Quảng Châu vào năm 2022. © Reuters
Hai phần ba trong số những vụ biểu tình liên quan đến người mua nhà và chủ sở hữu nhà, họ nêu ra các vấn đề như chậm trễ dự án, vi phạm hợp đồng, cáo buộc gian lận và xây dựng kém chất lượng. Hầu hết các cuộc biểu tình còn lại đều do công nhân xây dựng khởi xướng đòi nợ lương.
Sự biểu tỏ bất mãn bao gồm hàng chục người tham gia, những người thường giương biểu ngữ hoặc hô vang khẩu hiệu tại một địa điểm chiến lược, chẳng hạn như lối vào văn phòng kinh doanh của công ty hoặc cổng văn phòng chính quyền địa phương. Các cuộc biểu tình riêng lẻ thường kéo dài từ vài giờ đến cả ngày trước khi những người tham gia nhận được một lời hứa nào đó hoặc bị cảnh sát hoặc bảo vệ công ty giải tán.
Mặc dù chính phủ Trung Quốc đã thực hiện một loạt biện pháp trong năm qua để hỗ trợ thị trường bất động sản, bao gồm cả nguồn tài chính bổ sung và các quy định trả nợ dễ dàng hơn cho các nhà phát triển, nhưng điều này vẫn không làm giảm bớt sự bất bình của người dân.
Khoảng 50 đến 70 cuộc biểu tình hiện đang diễn ra hàng tháng, riêng tháng 8 người ta chứng kiến khoảng 100 cuộc biểu tình do công nhân lãnh đạo, gấp ba lần so với cùng tháng năm trước. Kể từ tháng 6 năm 2022, các cuộc biểu tình đã xảy ra ở 276 thành phố trên toàn quốc. Các cuộc biểu tình phần nào tập trung ở các thành phố giàu có hơn, đặc biệt là Thâm Quyến, Tây An và Zhengzhou, và có sự tham gia của hàng chục nghìn người.
Phần lớn các cuộc biểu tình về nhà ở không phải là những sự kiện riêng lẻ. Cứ bảy cuộc biểu tình thì có một cuộc biểu tình tiếp tục có liên quan đến một cuộc biểu tình trong quá khứ, cho thấy các yêu cầu của người biểu tình vẫn tồn tại dai dẳng.
Vào năm 2022, một số người mua nhà bắt đầu tẩy chay các khoản thanh toán trả góp để tăng áp lực lên chính quyền nhằm giải quyết những bất bình của họ. Những người tham gia đã chia sẻ thông tin về hàng trăm cuộc tẩy chay này trực tuyến và những người tham gia ít nhất 11 cuộc biểu tình về nhà ở đã đưa ra các khẩu hiệu liên quan đến các cuộc tẩy chay.
Chủ sở hữu của những ngôi nhà chưa hoàn thiện dùng bữa trong căn bếp tạm bợ chung bên trong tòa nhà của họ ở Tongchuan, Trung Quốc vào tháng 9. © Reuters
Khi thông tin và ý tưởng được lưu truyền, những người biểu tình có thể dường như sắp hình thành một phong trào phi tập trung. Tuy nhiên, ĐCSTQ bị ám ảnh bởi việc ngăn chặn những người bất đồng chính kiến có tổ chức và đàn áp các phong trào ở cơ sở, một công việc mà họ gọi một cách hoa mỹ là “quản lý ổn định xã hội”.
Dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình, người trong nhiều năm liên tiếp đã đưa ra các quy định nhằm hạn chế các hoạt động của xã hội dân sự liên quan đến vận động nhân quyền và hạn chế ngôn luận trực tuyến. Các cán bộ đảng khu vực và địa phương được giao nhiệm vụ hạn chế biểu tình thông qua giám sát, đe dọa, bạo lực, giam giữ và kiểm duyệt. Trong số các cuộc biểu tình về nhà ở được nghiên cứu, ít nhất một phần tư trong số đó chính quyền đã phản ứng bằng cách đàn áp.
Các nhà phân tích theo dõi ngành bất động sản Trung Quốc vẫn thấy ít dấu hiệu phục hồi. Các nhà đầu tư đã bắt đầu bán tháo trái phiếu của China Vanke, một trong những nhà phát triển khu vực tư nhân lớn cuối cùng còn sót lại được các cơ quan xếp hạng khá ở mức giá trị đầu tư. Evergrande có thể phải đối mặt với khả năng bị thanh lý theo lệnh của tòa án nếu không đạt được thỏa thuận tái cơ cấu với các chủ nợ trước ngày 4 tháng 12.
Các lựa chọn chính sách của đảng-nhà nước để ứng phó với làn sóng phản đối về nhà ở hiện nay vẫn chưa rõ ràng, nhất là vì vấn đề này đã hình thành từ lâu. Trong nhiều thập kỷ, ĐCSTQ đã tạo điều kiện cho việc phát triển bất động sản nhanh chóng để tạo ra doanh thu cho chính quyền địa phương. Điều này khuyến khích các công ty bất động sản vay mượn quá mức và khuyến khích người dân bỏ tiền tiết kiệm đầu tư vào tài sản.
Do đó, những rắc rối trong lĩnh vực bất động sản liên quan đến mọi người trong xã hội, từ những người mua nhà thuộc tầng lớp trung lưu đến những công nhân xây dựng cổ xanh. Bóng ma của một phản ứng dữ dội ngày càng gia tăng trong xã hội sẽ buộc nhà nước độc đảng phải vật lộn để tìm ra giải pháp – hoặc tăng cường đàn áp.
Tuy nhiên, bất chấp các công cụ kiểm soát rộng rãi của chính phủ, người dân Trung Quốc bị ép buộc bởi hoàn cảnh thảm khốc đã mài giũa những cách để giao tiếp và phản đối mà không có sự phối hợp trực tiếp. Các cuộc biểu tình chống phong tỏa leo thang vào năm ngoái cuối cùng đã buộc chính quyền phải đột ngột chấm dứt các biện pháp kiểm soát không có COVID; phong trào phi tập trung ngày càng gia tăng chỉ trích chính sách của chính phủ, tạo ra các cuộc biểu tình “sách trắng” nhằm kêu gọi dân chủ và pháp quyền.
Tác động của cú sốc nhà ở ở Trung Quốc đối với cuộc sống của người dân trên cả nước sẽ tiếp tục gia tăng. Nếu không có các kênh thể chế như quy trình chính trị cởi mở hoặc tòa án hiệu quả để theo đuổi các biện pháp khắc phục hoặc thay đổi, người mua nhà và người lao động sẽ tiếp tục xuống đường đòi công lý bất chấp rủi ro đối với sự an toàn của họ. Bắc Kinh sẽ cần phải đưa ra những câu trả lời tốt hơn.