Tác Giả: Trần Gia Huấn
Tôi đã ghé Ukraine vài ngày, tới thủ đô Kyiv, thăm miền nam Odesa, Mykolaiv và Kheson. Tôi cố nhận biết tình hình chiến tranh ở đây. Tôi sẽ viết nhiều hơn, nhưng đây là thời điểm thích hợp để chia sẻ cảm nhận tổng quát nhất của mình.
Đây là thời điểm quan trọng; bởi vì, những gì đang xảy ra và cảm giác thời gian của chúng ta. Một năm rỡi qua là khoảng thời gian đầy thách thức. Chúng ta trông đợi một kết quả nhanh chóng. Nhưng cuộc chiến không diễn ra như mong đợi, chúng ta nhảy vào một kết luận là: cuộc chiến bế tắc, và kéo dài vô tận. Hiểu như vậy là sai. Ukraine có thể chiến thắng, nhưng phải kiên nhẫn, để nhận ra cơ hội.
Trong cuộc xâm lược này, Nga cướp lãnh thổ Ukraine trong vòng vài tuần đầu tiên của cuộc chiến vào cuối tháng Hai, đầu tháng Ba, 2022. Bán đảo Crimean đã bị Nga chiếm từ 2014. Ukraine đã thắng trong trận Kyiv, Kharkiv, và Kherson.
Trong nửa đầu năm 2023, Nga đã mở nhiều cuộc tấn công nhưng không thu thêm được gì ngoài Bakhmut. Nửa cuối 2023, Ukraine phản công, chiếm lại lãnh thổ, nhưng chưa đạt được những bước tiến quan trọng.
Trong nước Nga xảy ra cuộc binh biến do Prigozhin lãnh đạo người đã chiếm Bakhmut. Prigozhin và Putin đạt được một thỏa thuận, nhưng sau đó Putin đã giết Prigozhin. Một diễn biến liên quan nữa là Surovikin, có lẽ là vị tướng tài ba nhất của Nga, đã bị phế truất. Nga không còn khả năng tấn công. Chiến lược của Nga bây giờ là khủng bố vào thường dân cho đến khi người Ukraine không thể chịu đựng nổi. Mặt khác, Nga đã có thời gian, lập tuyến phòng thủ vững chắc. Điều này đã làm cho cuộc phản công của Ukraine vô cùng gian nan.
Năm ngoái, Ukraine muốn tái chiếm lãnh thổ trước khi Nga xây dựng hàng rào cố thủ, nhưng không đủ vũ khí. Elon Must đã ngừng cung cấp dịch vụ internet cho Ukraine. Điều này góp phần làm cho cuộc chiến khó khăn. Musk tin vào lời tuyên truyền của Nga về chiến tranh nguyên tử. Musk lặp lại những tuyên truyền này. Musk tin là chiến tranh hạn nhân sẽ xảy ra.
Những kẻ quyền lực tin rằng chỉ cần tung ra vài lời dọa nạt hạt nhân là thu ngay được chiến thắng. Thật may mắn cho chúng ta, Ukraine đã vạch trần đường lối gieo rắc sợ hãi này của Nga.
Năm ngoái, khi Ukraine không đủ vũ khí. Mỹ để cho tuyên truyền Nga thay thế vào tính toán chiến lược. Đến nay thì Mỹ đã mở mắt ra rồi. Đe dọa hạt nhân của Nga chỉ là đòn tâm lý để câu giờ, làm cho công cuộc viện trợ vũ khí cho Ukraine chậm lại. Máy bay chiến đấu đang tới, nhưng đã quá chậm và quá trễ.
Ukraine mở cuộc tấn công trong điều kiện mà không một sỹ quan tham mưu Mỹ nào dám. Chiến lược của người Mỹ là dùng không lực phá hủy kinh tế, hậu cần, công sự trước để giành lấy sự chủ động trên chiến trường. Không một điều nào được áp dụng cho Ukraine. Thậm chí, Ukraine cò thiếu quân, không dám nói đến tiêu chuẩn hay công thức: công 3 thủ 1 hay công 5 thủ 1.
Cuộc phản công của Ukraine vào mùa hè năm nay là cực kỳ gian khổ và thiệt hại. Gian khổ và thiệt hại hơn cả mức cần thiết. Hôm nay, tôi tới thăm thương binh ở trung tâm phục hồi chức năng. Trong muôn vàn cảm xúc khơi dậy một cảm giác tội lỗi. Đáng ra, chúng ta có thể làm nhiều hơn để bảo vệ những con người này.
Và chính những điều này đã gợi lên hàng loạt những lời kêu gọi ngừng bắn, cất lên tiếng nói thân thiện với Điện Kremlin. Lợi dụng tình thế, truyền thông Nga tung ra lời giả định rằng Ukraine đang thất bại. Sự thực không phải như vậy. Nga tung ra quan điểm về nỗi thống khổ của người Ukraine, nhưng không đưa ra con số thống kê người Ukraine quyết tâm chiến đấu với Nga đến cùng.
Không có một lý do gì để tin rằng Nga giữ lời trong các thỏa thuận. Nga không bao giờ tuân thủ các điều khoản trong hiệp ước mà Nga đã ký. Hơn nữa Nga đã tuyên bố rõ ràng: Nga không coi Ukraine là một quốc gia. Các nhà tuyên truyền Nga nói rõ với khán giả Nga rằng: Nga sẽ hủy diệt Ukraine. Nga xóa bỏ tư cách quốc gia của Ukraine. Ngừng bắn để câu giờ. Nga công khai mục đích này.
Màn đe dọa hạt nhân không còn linh nghiệm nữa. Nga đang thay đổi cách tuyên truyền, làm như không có gì xảy ra trên chiến trường. Nga hy vọng các đồng minh của Ukraine sẽ kiềm chế Ukraine lâu để Nga có thời gian xoay cán cân lực lượng theo hướng có lợi cho Nga.
Ukraine đang triển khai tấn công tầm xa, nhằm vào sân bay, hậu cần trong lãnh thổ Nga. Đây là điều kiện “cần” để chiến thắng, nhưng đây cũng là một tình huống khó xử bởi vì các đồng minh của Ukraine không muốn.
Mỹ nhận định đúng rằng: Ukraine muốn thắng phải phá vỡ được hàng rào phòng thủ của Nga. Thế nhưng, Ukraine không đủ quân, và theo quan điểm của Ukraine không cần thiết phải ném quá nhiều sinh mạng vào một mặt trận đã định hình. Khái niệm đột phá bị thu hẹp lại. Ngay cả khi gạt giá trị sinh mạng qua một bên, vốn là tâm điểm của cuộc chiến này. Lịch sử quân sự cho thấy chiến thắng trên chiến trường là giai đoạn cuối cùng của một quá trình dài bắt đầu từ hậu cần.
Cuộc chiến này đã đưa ra một học thuyết mới về chiến tranh phòng thủ: Tại sao lại chỉ được chiến đấu trên lãnh thổ của mình. Không có luật pháp quốc tế nào quy định như vậy. Thử tưởng tượng, chúng ta cổ vũ cho một đội bóng, nhưng chỉ được phép chơi ở nửa sân nhà, không được chơi bóng qua nửa sân đối phương. Hay chúng ta ủng hộ cho một võ sĩ quyền anh nhưng anh ta không được phép tung đòn sau cú đấm của đối thủ. Nếu mang quan niệm này áp dụng vào bất kỳ cuộc chiến nào trước đây, không ai có thể giành được chiến thắng trong những chiến thắng mà họ tự hào.
Ai cũng bày tỏ sự lo ngại: sợ Nga mở rộng, sợ Nga leo thang. Tin vào lập luận này là một chiến thắng của tuyên truyền Nga. Không một cuộc tấn công xuyên biên giới của Ukraine có tác dụng gì ngoài việc giảm năng lực tấn công của Nga.
Không ai dẫn dắt Nga làm những công việc mà Nga chưa từng làm. Khái niệm “leo thang” trong bối cảnh này là một nhầm lẫn. Ukraine đang tấn công vào hậu cần Nga nghĩa là Ukraine đang tìm kiếm con đường chấm dứt chiến tranh. Ukraine không làm những điều như Nga đang làm trên đất Ukraine. Ukraine không cướp lãnh thổ. Ukraine không chiếm đóng. Ukraine không tử hình ai. Ukraine không mở trại cải tạo. Ukraine không mở phòng tra tấn. Ukraine phải được phép có cơ hội ngăn chặn những hoạt động tàn bạo của Nga. Ukraine phải có cơ hội giành chiến thắng.
Chiến thắng rất khó khăn, nhưng có thể. Tất cả những người Ukraine mà tôi biết đều mất người thân trong cuộc chiến này. Bạn bè Ukraine của tôi mắt thâm quầng, và ánh nhìn xa xăm, nhưng lòng quyết tâm thì rất lớn. Trong vài ngày tôi ở lại Ukraine, những cuộc tấn công vào thành phố mà tôi nghỉ qua đêm. Nga đang nỗ lực cắt đứt đường xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine bằng tên lửa, drones. Đây là cuộc sống thường nhật của người Ukraine, còn chúng ta thì không sao. Người Ukraine đang ở tuyến đầu của cuộc chiến, còn chúng ta chỉ giúp đỡ phần nào. Tuy vậy, sự kháng cự của Ukraine, không phải chỉ cho riêng Ukraine, mà còn vượt xa hơn thế nữa.
Ukraine đang bảo vệ trật tự pháp lý được thiết lập sau Thế chiến II. Ukraine đã gánh vác toàn bộ sứ mạng của NATO. Ukraine có một ngân sách quân sự rất nhỏ so với NATO, nhưng đã đảo ngược một cuộc tấn công của Nga. Không một quốc gia NATO nào phải nhỏ một giọt máu.
Ukraine còn làm cho Trung Quốc mở mắt ra rằng một cuộc chiến tranh ở Thái Bình Dương không dễ nuốt như Trung Quốc tưởng. Ukraine còn làm cho nhiều người mở mắt ra rằng chiến tranh hạt nhân ít xảy ra hơn, và tống tiền hạt nhân không còn tác dụng. Ukraine cũng đang đấu tranh để ngũ cốc đến được châu Á và Phi nơi có hàng triệu người đói khổ do cuộc chiến Nga gây ra. Cuối cùng, nhưng quan trọng, Ukraine chứng minh rằng nền dân chủ có thể tự bảo vệ được mình.
Chính người Ukraine mang đến cho chúng ta sự an ninh mà tôi e rằng nhiều người không nhận ra. Tôi e rằng, nhiều người chúng ta; thậm chí, cả ứng cử viên tổng thống Mỹ, cũng không nhận ra Ukraine đang giúp chúng ta rất nhiều.
Cuộc chiến này sẽ không kết thúc vì một sự kiện bất ngờ, nhưng cũng không thể kéo dài vô tận. Nó kết thúc vào lúc nào, và như thế nào tùy thuộc vào chúng ta: vào những gì chúng ta làm, vào mức độ chúng ta giúp đỡ. Ngay cả khi chúng ta không quan tâm đến Ukraine, nhưng chiến thắng của Ukraine sẽ mang lại những điều tốt đẹp cho mọi người.
Trong lịch sử đối ngoại của Hoa Kỳ, chưa bao giờ có cơ hội đảm bảo an ninh cho Mỹ, mà Mỹ lại ít nỗ lực đến như vậy. Tôi hy vọng nguời Mỹ sớm nhận ra, nên nắm lấy cơ hội này.
Lược dịch từ trang mạng Thinking about.. The state of the war; Thoughts from Kyiv; Timothy Snyder*; 7 September, 2023.
*Timothy Snyder là nhà sử học uyên bác người Mỹ tại Đại học Yale. Ông có nhiều tác phẩm lịch sử quan trọng. Ông là chuyên gia nghiên cứu sâu về sự tàn bạo chính trị và giết người hàng loạt.