Xem được mất của người như được mất của mình’ là đức hạnh cao thượng
Những người có đạo đức cao thượng thời xưa đều xem được mất của người như chính được mất của mình. Vô luận là trong phạm vi nhỏ như gia đình, bạn bè hay lớn hơn là một quốc gia, nếu ai ai cũng làm được điều đó thì dân giàu, nước mạnh mà thái bình yên vui.
“Khang Hy gia huấn” là tác phẩm giáo dục gia đình mà Khang Hy dùng để dạy dỗ các hoàng tử. Trong đó hàm chứa những lời răn đầy trí tuệ và đạo lý vô cùng sâu sắc.
Trong “Khang Hy gia huấn” có đoạn viết: “Trong đối nhân xử thế của mỗi người, nên biết khoan dung tha thứ. Khi thấy người khác đắc được thì nên cảm thấy vui vẻ. Khi thấy người khác bị mất mát thì nên cảm thông. Những điều này đều có lợi cho mình. Nếu ghen tức với thành công của người khác, vui vẻ trên thất bại của họ thì sao có thể có quan hệ với người? Cổ ngữ có câu: ‘Thấy người khác được thì giống như mình được, thấy người khác mất thì giống như bản thân mình mất, người mà trong tâm có ý niệm này thì Trời tất sẽ bảo hộ.”
Ý tứ của lời giáo huấn này chính là: Một người khi đối nhân xử thế, lúc nào cũng nên giữ lòng khoan dung, nhường nhịn. Thấy người khác có chuyện vui, vừa ý đẹp lòng thì nên cảm thấy vui vẻ, mừng cho họ. Khi người khác gặp phải những chuyện không vừa ý thì nên cảm thông, đồng cảm với họ và giúp đỡ họ. Cái tâm này lúc nào cũng có ích cho bản thân mình.
Nếu một người luôn ghen tị với thành công của người khác, vui vẻ khi thấy thất bại của họ thì làm sao có thể sống cùng mọi người được? Làm như vậy tuy rằng có thể không gây tổn hại đến người khác, nhưng trước tiên nó khiến cho đạo đức của chính bản thân mình trở nên bại hoại. Người xưa cũng nói: “Thấy người khác đắc được thì giống như thấy chính mình đắc được. Thấy người khác mất mát thì giống như chính mình mất mát.” Những người biết suy nghĩ như thế này nhất định sẽ được trời cao ban phúc, phù hộ.
Hoàng đế Khang Hy được mệnh danh là một vị hoàng đế vĩ đại của Trung Hoa. Ông lên ngôi năm 8 tuổi, tại vị suốt 61 năm, ông đã xây dựng được rất nhiều thành tựu to lớn. Những lời trong gia huấn được xem là sự tổng kết cuộc đời của chính ông, đây cũng là lời nhắc nhở đối với Hoàng đế tương lai.
Là Hoàng đế của một đất nước, nắm trong tay tứ hải, đất đai bãi bờ và hoàng cung. Hoàng đế Khang Hy hy vọng hy vọng người dân trong thiên hạ đều hạnh phúc, sung túc. Bởi vì dân yếu hay mạnh quyết định sự mạnh yếu của đất nước. Dân nghèo thì nước yếu, dân giàu thì nước mạnh. Cho nên, khi người dân có việc vui, đương nhiên người làm vua cũng nên vui vẻ, khi dân chúng gặp phải tai họa, sống trong khổ cực, đương nhiên vua cũng sẽ lo buồn, cảm thông với người dân, cố gắng tìm cách giúp người dân vượt qua khó khăn, có vậy lòng dân và đất nước mới ổn định được. Đây chẳng phải là điều có ích nhất đối với người làm Hoàng đế hay sao?
Ngược lại, nếu làm Hoàng đế mà luôn đi ngược lại ý dân, ghen ghét khi dân chúng có việc mừng, vui sướng trên những mất mát của họ thì e là sớm muộn người dân cũng sẽ vùng lên. Đây không chỉ là thất bại về đức hạnh của bậc quân vương mà còn làm đất nước hỗn loạn, quả thật rất đáng sợ. Vì vậy, nếu các vị Hoàng đế luôn có thể vui với niềm vui của dân, buồn với nỗi khổ của họ thì lẽ nào trời cao lại không bảo vệ vị Hoàng đế tốt như vậy chứ?
Mặc dù gia huấn này là những lời để giáo dục các Hoàng tử, nhưng cũng có tác dụng tối với các đại thần trong triều. Bởi vì trước khi trở thành Hoàng đế, các Hoàng tử và đại thần đều có nhiệm vụ an dân phò quốc. Giữa các triều thần khó mà tránh được tranh chấp, ghen ghét lẫn nhau, thậm chí là xung đột với nhau.
Nếu có thể hành động theo gia huấn, thì sẽ xóa bỏ được lòng đố kỵ, người được cũng như ta được, người mất thì cũng như ta mất. Đối xử chân thành với người khác ắt sẽ có nhiều bạn bè, dần dần tâm lý tranh đấu cũng sẽ mất đi. Điều này rất có ích cho việc tu thân dưỡng tính. Hơn nữa tâm lý làm tổn hại lẫn nhau giữa các triều thần cũng sẽ được giảm xuống mức thấp nhất, thậm chí hoàn toàn không còn.
Khi chúng ta có thể xem điểm mạnh của người khác là thế mạnh của mình, những gì chúng ta thể hiện ra đều là khen ngợi ưu điểm của người khác, sẽ không có ai ghét điều này, mà ngược lại sẽ cảm thấy người này vô cùng rộng lượng, có thể đảm đương trọng trách. Đây chẳng phải là để xây dựng nên một triều đình chính trực ngay thẳng, yêu người như chính mình sao? Vì nước vì dân, đây quả thật là một việc vô cùng tốt. Những người làm theo gia huấn này cũng nhất định sẽ nhận được tình yêu thương của trời cao.
Là một người dân bình thường không quyền thế không tài sản mà nói, gia huấn này thật sự là phương hướng đối nhân xử thế, là liều thuốc cứu thế an dân. Tục ngữ có câu: “Thêm một người bạn thêm một con đường, thêm một kẻ thù thêm một ngõ cụt.” Bạn bè từ đâu đến, kẻ thù từ đâu ra? Nói chung đều xuất phát từ lòng phân biệt của chúng ta với họ quá mạnh mẽ, cố chấp, đặt nặng cái tôi, khiến bạn thì ít mà thù thì nhiều.
Nếu một người có thể bỏ qua thành kiến, bỏ qua cái tôi, vui với niềm vui của người khác, xem điểm mạnh của họ như điểm mạnh của mình, nhìn nguy nan của họ cũng như nguy nan của chính bản thân, như vậy thì trong lòng ắt có thần linh phù trợ, giống như cổ nhân thường giảng: “Thiên đạo vô thân, thường dữ thiện nhân” (đạo của trời không phân biệt thân thích, thường đứng về phía người lương thiện). Quy luật của thiên đạo là yêu thích người lương thiện, khi chúng ta phù hợp với quy luật của thiên đạo, bỏ qua cái tôi, bao dung ưu khuyết điểm của người khác, đây chẳng phải là cách tốt nhất để được thần linh phù hộ sao?
Đạo gia giảng rằng: “Thiên nhân hợp nhất” (Trời và người hòa làm một), khi lòng chúng ta đến gần với đạo, phù hợp với lẽ trời, luân lý làm người và đặc tính của vũ trụ, thì chúng ta thật sự nhận được lợi ích. Ngọn nguồn của đạo đức tốt đẹp xuất phát từ tấm lòng rộng mở, ý nghĩa của gia huấn này rất sâu xa, khiến nhiều người phải suy ngẫm, tỉnh ngộ. Khi chúng ta mở rộng tấm lòng để đối xử với mọi sự mọi vật, xem niềm vui của trời đất như niềm vui của mình, lo buồn vì nỗi lo của trời đất thì khoảng cách của chúng ta đến với đạo cũng không còn xa nữa.
An Hòa (dịch và t/h)