– Đoàn Xuân Thu

Nếu lửa là phát minh vĩ đại nhất giúp con người thoát khỏi thời mông muội, thì sách chính là phát minh vĩ đại giúp nhân loại bước vào kỷ nguyên của tri thức và văn minh.

1. Ông Khai Trí

Trước khi Internet “qua mặt không bóp kèn” mọi thứ, trước khi Facebook “dạy đời” mỗi ngày, và trước cả khi những cuốn sách biến thành đồ trang trí bàn cà phê, ông Nguyễn Hùng Trương – tức ông Khai Trí – đã tiên phong đi trước thời hiện đại. Ông mở nhà sách để người ta “khai trí” bằng cách đọc: đọc ké, đọc kín, đọc chùa, đọc không trả tiền. Cái bất tiện hơn so với chui vô thư viện là ngồi đọc, thì ở đây… phải đứng đọc!

Ở Sài Gòn những năm 60, khi xã hội còn đang mải mê với những bộ phim “nghệ thuật” Hollywood, dân mình lại dịch theo kiểu Tàu là “Hồ Ly Vọng”. Nghe “Hồ Ly” là tôi lại tưởng đến Liêu trai chí dị của chú ba Bồ Tùng Linh chớ?!

Khờ câm từ đêm buồn tỉnh lẻ Mỹ Tho tui lên Sài Thành hoa lệ dùi mài kinh sử lại không lo, vì bận ngơ ngẩn trông vời áo tiểu thư. Tiểu thư đây là những em mặc jupe soirée (váy dạ hội), từ trong quán cà phê Givral bước ra, miệng parler français – nói tiếng Pháp – như ca sĩ Thanh Lan học trường Đầm Marie Curie.

(Viết tới đây tui lại nhớ giáo sư Nguyễn Anh Bổn dạy môn Pháp văn sinh ngữ hai lớp đệ nhứt trường Trung học Công lập Nguyễn Đình Chiểu, Mỹ Tho, tỉnh Định Tường. Thầy chạy xe đạp đòn dông, tóc bạc nên đám học trò tụi tui gọi thầy là: “ông ngoại”. Một hôm, ông ngoại biểu tui chia động từ avoir. Chia xong, thầy nói: “Đoàn quân (chàng họ Đoàn, tức là tui): Parlez français same same Vietnamien!” He he!)

Trong khi đó, ông Khai Trí bán sách không dễ tiêu hóa đâu, rất khó gặm: triết học cổ điển, văn học nước ngoài, công trình khoa học… Đọc để khai trí, chứ đâu phải đọc giải trí!

Ông Khai Trí  

Ở Footscray, ngoại ô cách Melbourne CBD về hướng Tây – nơi tôi,30 năm trước, từ sông nước miền Tây trôi dạt đến – có tiệm tên Khai Trí ở đường Droop. Khai Trí này không bán sách mà bán băng Paris by Night của ông Tô Văn Lai, hoặc Asia của ông Trúc Hồ. Sau băng, đĩa lậu tràn lan, tiệm nghỉ luôn, không thèm “khai trí” nữa. Cho tụi bây ngu… ráng chịu!

Nhà sách Khai Trí ở thủ đô Sài Gòn yêu dấu xưa là một kho tàng tri thức mà thư viện quốc gia chưa chắc có. Ngay cả nhà biên khảo Sơn Nam muốn tìm tài liệu cũng phải chịu khó lội bộ mấy cây số đến đó mà chép.

Rồi đến năm 1975, CSBV vào, “giải phóng” – không bị ‘phỏng…’ vì đó là trận bão tuyết lạnh giá văn hoá của Lenin từ Siberia thổi tới. Sách của ông bị tịch thu đem đốt, ông Khai Trí bị nhốt vì “tội bán quá nhiều sách đồi trụy của bọn Mỹ Ngụy”.

Ra tù, nhà sách của ông thì họ quên trả. Nhà lầu mặt tiền đường Lê Lợi, trung tâm Quận Nhứt Sài Gòn, trả sao được? Ông Khai Trí sống lưu vong ở Mỹ. Sách ông thì chẳng ai còn nhớ đến nữa.

2.Nguyễn Hiến Lê.

Ngày 30 tháng 4 năm 1975 không chỉ có những tiếng hô vang “giải phóng miền Nam” của Huỳnh Minh Siêng (tức Lưu Hữu Phước). Giải phóng bằng cách… đốt sách!

Những cuốn sách, dù là kỹ thuật, văn học của Nguyễn Du, của Lê Quý Đôn, hay các tác phẩm cổ điển phương Tây – tất cả đều trở thành “kẻ thù”, chỉ vì in ở Sài Gòn, mang “mầm mống phản động”.

Không cần lý lẽ, chỉ cần “tổ trưởng tổ dân phố” ra phán quyết là đốt sạch sành sanh.

Muốn đọc? Phải xin phép. Muốn viết? Phải được duyệt. Mà viết không được đăng thì chỉ có nước… đi học lại những đề cương về văn hoá cách mạng của Trường Chinh – tay đao phủ cải cách ruộng đất, từng bắt nông dân tố cha, tố mẹ, chỉ vì có vài mẫu đất trồng khoai nuôi heo ở miền Bắc năm 1956. Người ta vẫn nói: “Con người là những gì họ đọc.” Vậy sau bao nhiêu chiến dịch đốt sách, kiểm duyệt, cấm đoán, thì người dân trong chế độ Cộng sản còn đọc gì? Một dân tộc không còn thói quen đọc, không chỉ vì lười biếng, mà vì không còn sách để đọc – ấy mới là bi kịch.

Nhà biên khảo Nguyễn Hiến Lê chỉ cần liệt kê tên sách ông viết và dịch đã đủ làm một chồng sách cao hơn đầu. Nhưng sách ông cũng bị đốt sạch.

Nhà biên khảo Nguyễn Hiến Lê

Nếu sách là con tinh thần của ông, thì bọn vệ binh đỏ của trùm CS Lê Duẩn đã giết hàng trăm đứa con ông ngay trước mặt ông. Lòng đau như dao cắt, như muối xát kim châm, mà ông Nguyễn Hiến Lê chỉ dám nhẹ nhàng còm len (complain): “Người ta đốt sách như thời Tần Thủy Hoàng. Tôi buồn, nhưng không ngạc nhiên.”

Ông dùng chữ “người ta”? Người ta gì mà mọi rợ vậy chớ?! Hay là ông Nguyễn cũng sợ bị nhốt như ông Khai Trí?

Đối với tất cả các chế độ độc tài: sách là kẻ thù của họ. Không phải vì sách có thể bắn ra đạn, mà vì sách chứa đựng một thứ không ai cấm được: tư tưởng.

Lịch sử từng chứng kiến những vụ đốt sách “vĩ đại”: Tần Thủy Hoàng đốt sách để độc quyền tư tưởng. Stalin đốt sách để xóa “tư tưởng lệch lạc”. Hitler đốt sách Do Thái. Mao Trạch Đông đốt luôn cả văn hóa, cả lịch sử – để tái tạo Trung Hoa XHCN từ đầu. Pol Pot xé sách dạy chữ, quay về thời đồ đá.

Và ở Việt Nam, sau 1975, sách bị thiêu rụi trong những cuộc “giải phóng tư tưởng”. Cái mất không chỉ là sách – mà là cả một nền văn hoá, cả một dân tộc biết suy nghĩ.

o O o

Nhưng ngọn lửa đốt sách của lịch sử vẫn lởn vởn, sẵn sàng bùng lên mỗi khi quyền lực cảm thấy tri thức là mối đe dọa. Ngày nay, có ai còn đọc? Có ai còn viết mà không bị mạng xã hội “ném đá” hoặc “báo cáo vi phạm cộng đồng”?

Trong các chế độ độc tài, trong đó có độc tài Cộng sản, nếu muốn sống: cấm khai trí, cấm đọc, cấm phản biện. Hãy ngu đi! Animal Farm (Trại súc vật) của George Orwell thì phẻ re như con bò kéo xe, hay con ngựa thồ ngoại ô xa vắng, bị che hai bên mắt – chỉ được nhìn về một hướng như Trịnh Công Sơn. Hướng đó là: Thiên đường mù của Dương Thu Hương! Khè khè!

nguồn The New York Times

Nguon: Ba’o TRE

Ba’o Dat Viet

June 2, 2025

 Một người đàn ông ở tỉnh Đồng Nai đã kết thúc cuộc đời mình trong uất ức, chỉ vài giờ trước khi bị cưỡng chế đi thi hành án tù hai năm. Cái chết của ông Trần Anh Tú, 49 tuổi, không chỉ là một bi kịch cá nhân mà còn là hồi chuông cảnh báo về sự lỏng lẻo, bất cập và thiếu công bằng trong hệ thống tư pháp dưới chế độ Cộng Sản Việt Nam.

Theo báo VN Express hôm 1 Tháng Sáu, ông Trần Anh Tú ban đầu là nhân chứng trong một vụ án “cố ý gây thương tích” liên quan đến người em ruột là Trần Anh Tài. Tuy nhiên, qua một chuỗi điều tra đầy khuất tất, ông Tú bất ngờ trở thành bị cáo và bị kết án hai năm tù, dù ông không trực tiếp gây thương tích cho bất kỳ ai trong vụ việc.

Câu chuyện bắt đầu vào cuối Tháng Ba năm 2022, khi ông Tài – người em của ông Tú – bị ông Trần Thanh Hải và ba người khác đến tận nhà đòi nợ. Ông Hải mang theo bình xịt hơi cay và xịt vào mặt ông Tài, khiến ông này chạy sang nhà anh ruột kêu cứu.

Thấy em mình bị tấn công, ông Tú cầm dao lao ra định ngăn cản. Trong lúc hỗn loạn, ông Tài chém vào mặt ông Hải, gây thương tích. Con riêng của vợ ông Tài cũng xông vào và gây thêm thương tích cho ông Hải. Cuối cùng, ông Tú cùng người trong nhà trói tay ông Hải lại và báo công an. Ông Tú sau đó ra đầu thú, được tại ngoại điều tra, và tiếp tục hợp tác với tư cách nhân chứng tại phiên sơ thẩm vào Tháng Chín năm 2023.

Tòa án huyện Nhơn Trạch tuyên ông Tài sáu năm tù. Riêng ông Tú và con trai riêng của vợ ông Tài chỉ được mời đến tòa với tư cách nhân chứng. Thế nhưng đến Tháng Tư năm ngoái, tòa phúc thẩm lại bất ngờ trả hồ sơ, yêu cầu điều tra bổ sung hành vi của cả hai người này.

Chỉ vài tháng sau, ông Tú bị khởi tố, cấm đi khỏi nơi cư trú, và đến đầu năm 2024 thì bị tuyên án hai năm tù. Trong mắt người dân, ông Tú chỉ là người can thiệp để bảo vệ em trai, không có hành vi cố ý gây thương tích. Thế nhưng, dưới tay bộ máy tư pháp địa phương, ông bị biến thành tội phạm.

Sáng 30 Tháng Năm, ông Tú treo cổ tự tử tại nhà riêng – đúng vào ngày ông bị cưỡng chế đi thi hành án.

Cái chết của ông không phải chỉ là kết thúc của một bản án. Nó phơi bày một sự thật cay đắng: trong hệ thống pháp lý của Cộng Sản Việt Nam, người dân có thể bị cuốn vào guồng máy tố tụng một cách vô lý, oan sai, và hoàn toàn bất lực.

Khi nhân chứng có thể bị biến thành bị cáo, khi người đứng ra can ngăn một vụ hành hung lại bị truy tố vì “cố ý gây thương tích,” thì công lý – nếu còn tồn tại – cũng đã bị bóp méo đến không nhận ra.

Và cái chết của ông Trần Anh Tú, giờ đây, không chỉ là một vụ tự tử. Nó là một bản cáo trạng.

Việt Tân

 PHÁT NGÔN GÂY SỐC VÀ XÚC PHẠM HÀNG TRIỆU NGƯỜI DÂN SÀI GÒN

Phát ngôn của Phó Chủ tịch UBND TP.HCM Võ Văn Hoan rằng: “Ngập là một đặc điểm rất tự nhiên của thành phố. Ngập thành phố phần nào là một hình ảnh rất đẹp” không chỉ gây sốc mà còn là một sự xúc phạm trắng trợn đối với hàng triệu người dân Sài Gòn đang ngày đêm oằn mình chống chọi với nước ngập. Đây có phải là cách mà một quan chức của một Đảng độc quyền lãnh đạo toàn diện thể hiện trách nhiệm của mình? Như thế rõ ràng là nỗi khổ của dân bị biến thành “vẻ đẹp”

Trong khi người dân phải lội bì bõm trong nước cống dềnh lên, xe cộ chết máy, tài sản hư hại, cuộc sống đảo lộn, thì vị Phó Chủ tịch lại có thể nhìn thấy “hình ảnh đẹp” từ cảnh tượng đó. “Đẹp” ở chỗ nào khi cả thành phố biến thành sông, giao thông tê liệt, hàng quán đóng cửa, và hàng trăm gia đình phải vật lộn với cảnh ngập úng triền miên sau mỗi trận mưa? Phát ngôn này không chỉ vô cảm mà còn cho thấy sự thiếu trách nhiệm đến kinh ngạc của những người nắm quyền. Thay vì đưa ra giải pháp, thay vì nhìn nhận đúng mức độ nghiêm trọng của vấn đề để tìm cách cải thiện đời sống người dân, họ lại chọn cách biện minh bằng những lời nói vô bổ, thậm chí là lố bịch.

Chính quyền Đảng Cộng sản Việt Nam tự nhận là “độc quyền lãnh đạo toàn diện” nhưng lại không thể giải quyết được một vấn đề cơ bản như ngập lụt, một vấn đề đã tồn tại dai dẳng hàng thập kỷ. Việc không chống ngập hiệu quả sau những trận mưa không phải là “đặc điểm tự nhiên”, mà là hậu quả của sự yếu kém trong quy hoạch, quản lý và thiếu trách nhiệm của bộ máy. Lời nói của ông Võ Văn Hoan là minh chứng rõ ràng nhất cho thấy người dân Việt Nam đang cần một sự thay đổi cấp bách. Chúng ta cần một chính quyền không chỉ biết hô hào khẩu hiệu mà phải thực sự bảo vệ quyền lợi và chăm lo cho đời sống của người dân. Chúng ta cần một chính quyền biết lắng nghe, thấu hiểu nỗi khổ của dân, chứ không phải nói những lời vô cảm, biện minh cho yếu kém của mình. Chúng ta cần một chính quyền minh bạch trong quy hoạch, đầu tư, và thực thi các dự án chống ngập, chứ không phải để hàng trăm ngàn tỷ đồng đổ vào những dự án kém hiệu quả.

Và trên hết, chúng ta cần tự do dân chủ để người dân có thể lên tiếng, chất vấn và giám sát những người đang nắm giữ quyền lực. Chỉ khi có tự do dân chủ, quyền lợi của người dân mới được đảm bảo, và những phát ngôn “tuyệt vời” như “ngập là đẹp” mới không còn đất để tồn tại. Đã đến lúc người dân Việt Nam phải cùng nhau đòi hỏi một chính quyền thực sự vì dân, chứ không phải một bộ máy chỉ biết “lãnh đạo toàn diện” trên giấy tờ nhưng lại bất lực trước những vấn đề cơ bản của cuộc sống.

Lão Thất

Ba’o Nguoi- Viet

June 2, 2025

KHÁNH HÒA, Việt Nam (NV) – Một ông chạy xích lô du lịch ở thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa, bị cho là “có thái độ phản cảm” khi giật tiền trên tay nữ du khách ngoại quốc.

Theo báo Dân Trí, chiều 31 Tháng Năm, trên mạng xã hội Facebook lan truyền video clip dài gần 30 giây ghi lại cảnh một ông chạy xích lô chở hai mẹ con nữ du khách ngoại quốc.

Hình ảnh ông chạy xích lô giật tiền trên tay nữ du khách ở Nha Trang. (Hình: Dân Trí)

Khi đến nơi, nữ du khách đưa ra một số tờ tiền, sau đó giữa ông chạy xích lô và du khách xảy ra cự cãi.

Trong lúc lời qua tiếng lại, bất ngờ ông chạy xích lô đã giật các tờ tiền trên tay của nữ du khách. Thấy ông này tỏ vẻ hung hăng, nữ du khách này vội dắt tay con gái rời đi.

Ngay khi đoạn clip lan truyền, nhiều người đã bày tỏ bất bình cho rằng, ông xích lô đã cư xử không đúng mực với du khách và đề nghị giới chức địa phương “chấn chỉnh.”

Sáng 2 Tháng Sáu, nói với báo Dân Trí, ông Lê Quang Nhất, chủ tịch Nghiệp Đoàn Xích Lô Du Lịch Nha Trang kiêm phó chủ tịch Liên Đoàn Lao Động Thành Phố Nha Trang, cho biết đã xác định được danh tính người chạy xích lô là ông Đào L., 57 tuổi, quê huyện Tây Hòa, tỉnh Phú Yên, đồng thời đang yêu cầu người này viết bản tường trình, kiểm điểm “để có cơ sở xử lý theo quy định.”

Ông Nhất cho biết qua làm việc, ông L. cho rằng trước khi thực hiện “cuốc” xe hơn 1.5 km đi từ đường Nguyễn Thị Minh Khai đến đường Trần Phú, thành phố Nha Trang, ông đã thông báo với khách giá phải trả là 50,000 đồng ($1.9). Tuy nhiên khi đến nơi, nữ du khách chỉ trả 35,000 đồng ($1.3).

“Vì vội nên người chạy xích lô đã có những hành động giật tiền gây phản cảm,” ông Nhất biện minh.

Ông Đào L. (thứ hai, trái qua) làm việc với Nghiệp Đoàn Xích Lô Du Lịch Nha Trang. (Hình: Thái Tĩnh/Người Lao Động)

Theo ông Nhất, một số hình thức xử lý đang được Nghiệp Đoàn Xích Lô Du Lịch Nha Trang xem xét là cho ông L. ra khỏi nghiệp đoàn, thu hồi thẻ thành viên.

“Thời gian qua, nghiệp đoàn đã nỗ lực kết nối với các đơn vị để phối hợp tuyên truyền về các quy tắc ứng xử với du khách, tránh xa tệ nạn xã hội, học ngoại ngữ… Tuy nhiên, vẫn còn những trường hợp không tuân thủ, dẫn đến ảnh hưởng tới hình ảnh của đa số đoàn viên thực hiện tốt,” ông Nhất cho biết thêm.

Ngoài vụ “giật tiền” trên, trước đó tại thành phố Nha Trang cũng đã từng xuất hiện nhiều vụ du khách tố cáo bị hành hung, thu các khoản phí bất hợp lý. (Tr.N) [kn]