LỜI XƯA VANG VỌNG, NGƯỜI NAY MUỘN PHIỀN…

Tu Le – Những Câu Chuyện Thú Vị

Có những tin tức đọc qua rồi quên, nhưng cũng có những cái tên, những câu chuyện day dứt mãi không thôi. Với tôi, cái chết của tiến sĩ Hoàng Phương Mai – tuổi 49, hai con thơ, chồng đau yếu – là một trong những nỗi ám ảnh như vậy.

Một người phụ nữ đã đi hết chặng đường dài học thuật, đạt học vị tiến sĩ, có sách in, có nghiên cứu, có danh xưng… lẽ ra đó phải là chỗ dựa tinh thần cho cả gia đình. Vậy mà, bi kịch đến nhanh như một nhát dao vô hình. Sau khi bị cho thôi việc ở Viện Hán Nôm, chị ngày ngày đến ngồi nơi phòng tiếp khách – vẫn tin mình còn thuộc về chốn ấy. Khi cánh cửa ấy cũng bị đóng sập bằng lệnh cấm lui tới, chị chọn cách ra đi nghiệt ngã nhất.

Tôi không quen chị. Chỉ biết chị là tác giả của Lời xưa vang vọng, một khảo cứu văn học thế kỷ XVIII. Tôi nhớ cái bìa sách màu trầm, chữ in mộc mạc, nội dung nghiêm cẩn mà tha thiết. Người đọc bình thường có khi chỉ lật vài trang rồi gấp lại, nhưng với tôi, đó là minh chứng của sự cần mẫn. Bởi khảo sát văn bản cổ không bao giờ dễ dàng – đó là hành trình vừa trí tuệ vừa tâm huyết, cần cả kiên trì lẫn lòng yêu mến di sản dân tộc.

Vậy mà, một trí thức như chị, cuối cùng đã bị ruồng bỏ như một “kẻ vô tích sự”.

Phó Giáo sư Phạm Thùy Vinh kể lại: Viện Hán Nôm từng gợi ý chị viết đơn “tự nhận sức khỏe yếu, không hoàn thành công việc” để được rút lại quyết định sa thải. Chị từ chối. Chị tin mình không sai, tin vào công lý ở cấp cao hơn. Và chị vẫn lạc quan, vẫn chờ đợi “cấp trên cứu xét”. Có lẽ, chính sự trong sáng ấy mới khiến bi kịch trầm trọng. Trong một guồng máy nơi “quan quan tương hộ”, sự ngay thẳng nhiều khi trở thành cái gai bị nhổ bỏ.

Người đời ca ngợi “kinh tế tri thức”, nhưng chúng ta chưa bao giờ xây dựng nổi một môi trường cho trí thức thực sự tự do, tự trọng. Trí thức phần nhiều phò chính thống, lụy danh lợi, ham bè phái. Ai giữ khí tiết, không chịu a dua, thì sớm muộn cũng bị lạc loài. Một Viện, một Hội, một “ngân sách nhà nước” – đều trở thành chốn đấu đá vặt vãnh, nơi mà kẻ mạnh không phải là kẻ có học vấn, mà là kẻ khéo luồn lách.

Tiến sĩ Hoàng Phương Mai rốt cuộc không chịu được những vòng xoáy rẻ rúng ấy. Chị ra đi, mang theo niềm tin vụn vỡ.

Tôi thương chị, và thương cho cả cộng đồng trí thức nước mình. Chúng ta nói nhiều về “tri thức”, nhưng lại để mặc những người như chị bơ vơ, không có nổi một chỗ dựa tinh thần, không có nổi sự nâng đỡ khi vấp ngã. Người phụ nữ ấy sống bằng nguyên tắc, và chết cũng vì nguyên tắc. Câu thơ xưa của Bùi Huy Bích bỗng ứng nghiệm trong cảnh đời nay: “Kiến thuyết quan binh công lược bạo/ Dân gia phiến tịch đãng vô di” – nghe chuyện quan binh tàn bạo, dân gia không còn nổi một manh chiếu.

Nay, tôi viết đôi dòng, như nén hương tưởng nhớ một người phụ nữ trí thức đã chọn kết thúc đời mình trong nỗi u uất. Để nhắc mình, nhắc bạn: trong thế giới ồn ào chức tước, hãy giữ lại cho nhau một chút lòng nhân. Để còn có thể an ủi, nâng đỡ những người dám sống bằng lẽ phải, thay vì bỏ mặc họ chìm vào bóng tối.


 

Được xem 1 lần, bởi 1 Bạn Đọc trong ngày hôm nay