CÁI CHẾT CỦA NGƯỜI TÙ GIÀ

Vũ Thư Hiên is with Vũ Lương Vu

Kính tặng hương hồn bạn tù Nguyễn Thái Bút

Người Tù Già nằm bất động.

Lão nằm và nhìn lên bầu trời xám xịt qua song cửa.

Nhìn đăm đăm và nghĩ miên man.

Những ý nghĩ đứt quãng, trôi nổi, bồng bềnh, lẫn lộn. Trùm lên những ý nghĩ vẩn vơ ấy là một màu buồn u tối.

Đầu đông ở thung lũng là thế. Thời tiết thay đổi từng giờ. Mặt trời không cất mình nổi nơi sương mù giăng mắc giữa ban ngày. Những vạt rừng ngàn năm nhấp nhô đậm nhạt trong thứ nửa mù nửa mưa bao quanh trại tù như vành khăn xô rách rưới. Không phải vô lý mà người ta đặt trại tù trong những thung lũng, lão nghĩ. Họ khôn lắm. Không phải chỉ để ngăn tù trốn đâu. Mà để ngăn cả ý nghĩ vượt ngục của tù nữa, nếu như nó dám nảy ra.

Người Tù Già buồn.

Lão biết lão chẳng còn sống bao lâu. Dấu hiệu đầu tiên của cái chết mà lão biết được là đôi chân không còn nghe theo lão. Lão mất hết cảm giác về chúng. Chúng rời bỏ lão một cách chậm chạp, không sao ngăn nổi. Bắt đầu là hai bàn chân, hôm qua, rồi tới đầu gối, sáng nay, và bây giờ – tới hông. Cả cái mùi khăn khẳn dính chặt vào khứu giác, không biết nó xuất phát từ đâu, có phải đấy là mùi của chính lão?

Lão biết lần ngã bệnh này của lão không như những lần trước, trong suốt đời tù đằng đẵng. Mười một năm rồi chứ ít à? Trong mười một năm ấy lão đã vượt qua cái chết không phải một lần. Nhưng lần này thì không, lão biết. Không qua được. Không ăn thua. Thân thể lão đã cạn khả năng sống sót để chờ thêm một năm, hoặc hai năm, như lão từng chờđể được xét tha sau một lệnh. Lệnh, là gọi tắt một kỳ hạn của cái gọi là “tập trung cải tạo”. Một lệnh là ba năm. Hết ba năm này là ba năm khác. Cứ thế mà diễn.

Mà chắc gì lão được tha cơ chứ?

Cái chết toàn năng, cái chết bất khả kháng, như hốc miệng đen ngòm của một con trăn khổng lồ đang nuốt dần cơ thể lão, từng phút một. Rất chậm, nhưng không dừng lấy một giây.

Lão sợ. Lão không muốn chết một tí tẹo nào. Lão muốn sống. Chao ôi, lão muốn sống lắm lắm. Chưa khi nào lão muốn sống bằng lúc này.

Đấy, ngay bây giờ đây này, lão đang muốn kêu, muốn gào lên, muốn thét lên để thiên hạ nghe thấy mà chạy đến, để thiên hạ xúm lại kéo lão ra khỏi cái hốc khủng khiếp đen ngòm kia. Nhưng lão không kêu được. Từ cuống họng lão chỉ phát ra những tiếng ú ớ mà, lạ thay, lão lại nghe rất rõ. Đôi tai nghễnh ngãng nhiều năm bỗng trở lên thính lạ thường. Tưởng chừng cái sống còn lại trong người lão chỉ tập trung nơi thính giác. Nó, và chỉ có nó, nối lão với thế giới bên ngoài.

Nói lão muốn gọi thiên hạ là nói thế thôi, chứ lão biết cả cái thế giới bên ngoài kia chẳng thèm nhòm nhõi gì đến lão. Đối với cái thiên hạ ấy, lão chẳng là cái gì. Bạn tù cũng chẳng đến thăm lão. Họ mệt lử sau một ngày lao động, lết về được tới phòng là nằm vật ra, còn sức nào để nghĩ tới lão cơ chứ. May cho lão, còn có Tỉnh Trưởng, một người tù già, còn già hơn lão nữa, ở ngay đây, trong trạm xá, thỉnh thoảng vẫn lệt xệt từng bước đến bên giường ngó lão một cái.

Lũ bệnh nhân cùng trạm xá với lão ở ngay cạnh lão thì chẳng nói làm gì – còn khuya cái lũ ấy mới nói với lão một lời. Chúng chẳng bệnh tật gì ráo, chúng được nằm trạm xá vì chúng có tiền cống cho thằng Y Tá, cho ông Y Sĩ . Giờ đây chúng đang túm tụm sát phạt nhau trong canh bạc mới mở. Lão nghe rõ mồn một thằng nào cười hô hố, thằng nào đang ngửa cổ reo, thằng nào vỗ đùi đen đét trong khoái trá, thằng nào văng tục chửi đổng trong cơn bực bội.

Y Tá cũng ngồi trong đám bạc. Mặt bì bì, mắt trắng dã, cặp môi mỏng thâm xì mím chặt, va vật quân bài xuống chiếu cái đét và ngửa cổ lên văng một tràng chửi tục. Không cần nhìn, lão cũng biết nước bọt va văng tung toé. Va không thể nói mà không văng nước bọt.

Y Tá vốn là một bác sĩ khoa sản bệnh viện tỉnh, trước nữa là Y Tá huyện, được học bổ túc lên y sĩ, rồi tiếp tục bổ túc lên bác sĩ. Va là tù có án – năm năm vì tội cưỡng dâm bệnh nhân.

Người Tù Già đón va từ lúc va vừa bước xuống ô tô từ trại tỉnh chở tù lên trại trung ương. Đồng hương gặp nhau ở trong tù thì mừng, là lẽ thường. Chẳng gì cũng cùng quê hương bản quán với nhau, chứ trước kia lão đâu có quen va.

Như mọi nông dân, có bao giờ lão đi bệnh viện. Người nông dân nghe đến bệnh viện là hãi rồi, như chết đến đít rồi, không thế thì chẳng ai tới bệnh viện làm gì. Lão không đến bệnh viện vì sợ tốn. Ốm đau đã có lá lẩu trong vườn, nặng hơn thì tìm đến ông lang ngoài chợ.

Va được phân vào toán đan lát của lão. Lão mừng húm. Lão rủ va ăn chung. Chia sẻ với va từng viên thuốc lào. Ở ngoài, nghe nói va béo lắm. Lên trại, va xuống cân vù vù. Gày tong teo. Đi xiêu vẹo. Va quên sạch mọi thứ trên đời, trừ những cái có thể bỏ vào mồm. Đi làm ngoài trại mắt va láo liên lục bới từng khóm cây bụi cỏ kiếm con cào cào, con châu chấu. Hôm nào vớ được con thằn lằn, hôm đó va như sống lại. Người ta quen thấy va vật vờ ngoài sân, hết rẽ vào nhà này lại nhà kia để kiếm miếng ăn. Một trong những cách kiếm ăn lương thiện nhất, ít bị khinh bỉ nhất, là tẩm quất thuê cho lũ “đầu gấu”, lũ “sĩ quan ”.

Cuộc đời đầy những bất ngờ.

“Y tá trại”, trước kia là bác sĩ một bệnh viện trung ương,án chung thân vì tội dùng thạch tín đầu độc vợ, giữ chức này đã nhiều năm nhờ có quan hệ rộng với các quan chức lớn nên luôn được giảm án, rồi đùng một cái được tha trước hạn. Chân y tá trại béo bở có sẵn nhiều ứng viên sáng giá – mấy tù nhân bác sĩ, người đi tù vì tham ô, kẻ vì buôn lậu. Trời xui đất khiến thế nào, va lại được Ban giám thị chọn. Tính về thành phần xuất thân va ăn đứt bọn kia, va không phải chỉ là nông dân nói chung, va là cố nông từ đời ông bà tính về thành phần, là quân chủ lực của cách mạng. Một bước, va lên quan, dù là quan trong tù.

Làm y tá trong tù bảnh lắm. Muốn nghỉ lao động một ngày, hoặc vài ngày trong đời tù triền miên lao động và lao động, những người tù khốn khổ, không trừ một ai, đều phải cầu cạnh y tá. Tuỳ theo cống vật họ dâng mà ,y tá trại sẽ gia ân cho họ nhiều hay ít – từ một hai ngày nghỉ lao động cho đến nằm khểnh ở trạm xá để theo dõi và điều trị.

Nhà bếp, liên minh thần thánh của trạm xá, bao giờ cũng dành cho Y Tá phần béo bở, ngày thường cũng như ngày ăn “tươi”, trong mốì quan hệ hai bên cùng có lợi. Va mau chóng lên cân trở lại. Trơn lông đỏ da. Rồi béo hú. Va thích kể chuyện những người đàn bà đã qua tay va, như những chiến công, và thề sẽ trả thù con mụ bệnh nhân bị cưỡng hiếp đã làm đơn tố cáo va. Con mụ này là cháu họ xa một quan to.

Người Tù Già không trông cậy ở Y Tá một sự chiếu cố nào. Lão biết có trông cậy cũng vô ích. Ở trong tù mà nói chuyện ân tình là là thậm ngu, là chí ngu. Lão chỉ ân hận một điều – ấy là lão đã không đủ khôn ngoan để nghĩ tới chuyện đút lót Y tá như những người tù khác.

– Ở đời chẳng có gì tự nhiên có, chẳng có gì tự nhiên mất – Y Tá triết lý – Không hiểu điều sơ đẳng ấy thì ô hô, có mà ăn cám.

Người Tù Già không nghĩ tới đút lót có cái lý của lão.

Lão có cái gì để mà đút cơ chứ? Trên răng dưới cát-tút, lão là thế. Lão không thuộc loại người giận đời hoặc đám kẻ sĩ dở hơi đã vào tù rồi vẫn còn cương, không chịu cúi đầu trước bọn cán bộ, đừng nói gì tới Y Tá hay trật tự. Nếu có cái để đút thì lão cũng đút rồi.

Cơ mà Y Tá lại nghĩ khác – ừ thì lão không có tiền thật, lão nghèo rớt mồng tơi thật, đúng thế, nhưng lão có thể xin, có thể vay người này người khác chứ. Vẫn còn những bạn tù tốt sẵn lòng giúp lão lúc hiểm nghèo cơ mà. Vay trước trả sau là chuyện thường tình.

Cho nên Y Tá mới giận. Lão cứ ì thần cụ ra, cứ như thể Y Tá là đồng hương của lão thì va phải có trách nhiệm săn sóc lão. Đừng hòng. Còn khuya nhé!

Y Tá đoán sai – lão hành xử như thế, không tính đến chuyện lão không có tiền, cái chính là vì lão coi thường bệnh. Lão xem trận ốm bất ngờ như một sự bất tiện hơn là một bệnh. Lão tin ở đặc tính sống dai của người tù.

Tù là một sinh vật kỳ lạ – sống không mảy may tiện nghi, thiếu thốn đủ đường, mắc đủ mọi bệnh, thế mà vẫn sống nhăn, như để phô bày một hiện tượng không thể giải thích của nhân loại.

Lão không hề nghĩ đến cái chết khi lão khai ốm. Thậm chí lão còn nghĩa là Y Tá đã nhầm khi cho lão đi nằm trạm xá. Kiết lỵ là cái quái gì cơ chứ? Lão đã chứng kiến một lần tù chết hàng loạt trong một trận dịch kiết lỵ. Kinh lắm. Chôn không kịp. Nhưng dịch là dịch, chứ cái kiết lị bình thường, kiết lỵ hàng ngày, có làm thằng chó nào chết đâu? Lần này lão có đau bụng thật, đau quặn, khó chịu lắm, nhưng cũng chỉ như những lần khác, không hơn. Đến bữa lão vẫn “bụp” đến nơi đến chốn, ngoài suất cơm trại còn ngốn cả mấy chét to rau má mới thấy lưng lửng dạ.

Lão chỉ bắt đầu lo, bắt đầu ân hận đã không đút lót Y Tá khi thấy cái bệnh tưởng chừng vớ vẩn ấy ngày một nặng. Lão bị những cơn đau quặn dữ dộ ở bụng dưới. Mót liên tục. Không nhịn được. Mỗi lần đi cầu sức lực của lão như trôi ra theo đám phân lầy nhầy máu.

Y Tá cũng coi thường bệnh của lão. Khi thấy bệnh nặng thêm thì va cho lão ăn cháo với muối. Muối là lành nhất, không gì lành bằng. Với phương pháp điều trị này, bệnh nhân nào rồi cũng khỏi. Trừ những bệnh nhân đã đến cõi. Khi thấy lão đi nhiều quá, mệt quá, thì y cho uống Berberin. Trong trại Berberin là thần dược. Nó là thuốc bách bệnh.

Nhưng Berberin không ăn thua. Uống vào như không uống.

Người Tù Già thầm trách Y Tá trại nhẫn tâm. Va cho lão nằm trạm xá để làm gì, nếu như va không muốn chữa cho lão khỏi?

Lão không biết rằng Y Tá chẳng tốt mà cũng chẳng xấu với lão. Y Tá chỉ làm việc phải làm mà thôi. Đó là lệnh của Ban Giám thị: “Phải giảm tỷ lệ tử vong xuống!”

Số là từ đầu năm tù ở mấy trại trung ương bỗng lăn ra chết như ruồi trong một trận dịch kiết lỵ. Đến nỗi ông Bộ trưởng Bộ Công an phải ra một chỉ thị đặc biệt để chặn đứng tai hoạ. Không phải bỗng nhiên ông quan tâm tới số phận tù nhân. Sự quan tâm bắt đầu từ việc đứa cháu họ mẹ vợ ông Tổng bí thư đảng, làm công an một trại, đến thăm kể cho bà nghe chuyện tù chết la liệt như thế nào. Anh ta muốn bà nói giúp một tiếng để anh ta được chuyển ngành. Là Phật tử thuần thành, bà lựa lời khuyên ông con rể chớ để sự thể như thế mà luỵ đến đời con đời cháu.

Ông Tổng bí thư, tác giả nhiều cuốn sách về chủ nghĩa duy vật, về tính nhân văn xã hội chủ nghĩa, về tính bách chiến bách tvag của chủ nghĩa Mác-Lênin, cười giễu cái sự tin nhảm của bà lão. Ông không tin Trời, không tin Chúa, không tin Phật. Ông chỉ tin ở sức mạnh của cái Đảng dưới quyền ông. Có nó, ông muốn làm gì cũng được.

Ông Bộ trưởng Công an và ông Cục trưởng Cục quản lý trại giam được ông Tổng bí thư triệu lên.

– Đường lối của Đảng ta là trị bệnh cứu người – Tổng bí thư ân cần căn dặn – Trấn áp bọn có hại cho an ninh xã hội, nhất là phản cách mạng, tất nhiên không thể nương nhẹ. Đó là nội dung của chuyên chính vô sản. Nhưng khi chúng nó đã vào tù thì phải coi chúng nó như người bệnh, phải chăm nom cho chúng nó khỏi bệnh, để chúng nó còn sống mà trở thành công dân lương thiện. Các đồng chí làm ăn thế nào để đến nỗi tù chết nhiều đến thế? Tôi chỉ thị các đồng chí phát động ngay một đợt thi đua trong các trại giam để giảm ngay lập tức số tử vong. Tôi nhắc lại, ta phải nhân đạo, ngay cả với kẻ thù … Các đồng chí phải quán triệt đường lối ấy.

Hai ông cấp dưới trở về, nói với cấp dưới nữa, rồi cấp dưới nữa lại nói với cấp dưới nữa. Khi nhắc lại lời ông, họ ngước mắt lên trời:

– Thánh thật! Ngồi một chỗ mà cái gì Cụ cũng biết, biết hết. Vớ vẩn với Cụ, toi có ngày!

Người Tù Già lắng nghe. Từ xa vẳng lại tiếng gõ chí chạt, đều đều. Cái gì thế nhỉ? A, đúng rồi – đó tiếng dao thớt. Hớn hở và hối hả. Rộn rã. Tưng bừng. Tiếng dao thớt này nghe vui lắm, phấn khởi lắm. Chắc cva phải là tiếng băm thịt, chặt xương. Không phải tiếng băm rau, không phải. Nhà bếp cái gì cũng băm, cho nó nhanh. Có lần lão đã lầm – hôm đó nhà bếp băm bí đỏ. Nhưng tiếng băm bí đỏ có khác với băm thịt. Để ý thì thấy. Nó cũng phầm phập, nhưng không khô, không gọn. Uể oải. Chậm chạp.

Chao ôi! Lão muốn vỗ trán mà reo lên vì phát hiện, nhưng tay lão yếu quá rồi, nó chỉ còn có thể vỗ được trong ý nghĩ. Lão buồn xỉu. Lão hiểu rằng lão đã mất hết ý thức về thời gian. Lão không còn phân biệt được hôm qua với hôm kia. Lão chỉ còn biết hôm nay. Lão chỉ còn biết cái hiện tại, cái bây giờ.

Ngày lại ngày trong đời tù giống hệt nhau. Thế là lẫn. Lão nhớ được hai lần trại “ăn tươi” trước đó – ngày Quốc tế Lao động Mồng Một Tháng Năm và Mồng Hai Tháng Chín. Giữa hai ngày lễ ấy chẳng có lễ nào khác.

Giờ là Tết. Tết tây cũng được bữa tươi. Nhưng Tết ta mới lớn, mới “nhoè”.

Lão mơ màng, lão hình dung những miếng thịt kho tàu màu cánh gián đẹp như được đánh véc ni, những bát canh xương bò nhuếnh nhoáng hằng hà sa số những sao nhỏ sao to trên mặt nước béo ngậy.

Thảo nào, từ buổi sáng lão đã mơ màng nghe tiếng quạ kêu. Cái giống đến là tài, chúng ngửi được mùi xác chết cách xa cả chục cây số. Thế mà lúc ấy lão đã nghĩ dại – lão nghĩ lũ quạ đánh hơi thấy mùi lão. Lão nghe có người bảo giống quạ biết ở đâu đó có súc vật chết, hoặc người chết. Chim lợn còn thính hơn. Nó còn đánh hơi được cả người sắp chết. Là bởi người sắp chết cũng bốc mùi. Cái mùi ấy mũi người không thấy được.

Lão nhếch mép. Không ai có thể bảo đó là lão cười, bởi cái nhếch mép của lão không thành. Lão đang sung sướng trong lòng. Không phải lũ quạ đánh hơi thấy mùi lão. Chúng nó đánh hơi thấy con lợn hay con bò bị làm thịt dưới kia, chỗ nhà bếp. Lão hình dung bữa tươi sắp được hưởng. Miếng mỡ căng phồng khi cắn vào mới ngon làm sao! Là lão nhớ đến miếng mỡ ở ngoài kia kia, ở cái cuộc sống bên kia bốn bức tường nhà tù kia, chứ ở đây có bao giờ được một miếng như thế. Nhưng mỡ thì ở đâu cũng vẫn là mỡ. Nước mỡ ứa ra sẽ làm cho miệng lão hết khô, lưỡi lão hết sưng tấy. Nó giống như nước mưa nhỏ xuống đất cằn.

Thịt cũng thế. Nó làm cho người ốm khỏe ra, làm cho người già trẻ lại. Chỉ mới nghĩ tới nó lão đã tỉnh hẳn, đã quên bẵng nhưng ý nghĩ đen tối về cái chết.

Lão nhớ lại bữa “ăn tươi” cuối cùng xảy ra hôm nào.

Thông thường một tháng tù được “ăn tươi” một lần. Nhưng đã ba tháng rồi chẳng được một bữa tươi nào sất. Ban giám thị cắt ăn tươi toàn trại vì một vụ trốn tù táo bạo – năm tên tù xổng cùng một lúc vào ban đêm. Ban giám thị cho rằng nhiều người biết sự chuẩn bị của vụ trốn, nhưng không chịu tố cáo.

Lão gượng quay đầu nhìn sang giường bên, nơi những con bạc đang mải mê sát phạt. Lão đã thấy chúng mà cả với nhau về giá cả bữa tươi lớn, đặc biệt, sắp tới.

– Thịt!

Đôi mắt mờ đục của lão sáng lên. Chúng thậm chí còn động đậy trong hai hốc sâu của cái sau này gọi là đầu lâu.

Cái chết giật mình. Nó đang say sưa nuốt dần con mồi, nó đã nuốt tới đầu gối, tới hông. Con mồi đã chịu tho, ngoan ngoãn và yên phận. Vậy mà đùng một cái, cái con mồi mềm oặt, đã hết sức sống, bỗng giãy giụa, đẩy nó ra bằng sức mạnh không ngờ. Cái chết ngừng nuốt, nhẹ nhàng tạm nhả miếng mồi.

Y Tá vừa trang bài vừa bực bội vừa nhìn sang giường Người Tù Già.

– Mẹ kiếp, anh giề chưa chết hử? – va hấm hứ – Đã bảo, đừng có rên! Sốt cả ruột!

Cái đầu của Người Tù Già lắc lư khe khẽ.

A, lão còn lắc đầu được kìa, Y Tá nghĩ. Lão cãi đấy. Rằng lão vẫn còn sống, lão chưa chết. Chao ôi, cái giống tù sống dai khiếp! Một bệnh nhân như thế ở ngoài đời thì đã xong từ lâu. Từ hôm kia. Hoặc tới hôm qua là cùng. Mạch gần như không còn, hơi thở mong manh. Từ giường bệnh của lão bốc lên mùi tanh tưởi. Hồi còn ở bệnh viện – va lúc đó là bác sĩ chứ không phải là Y Tá như trong cái trại khốn kiếp này – va không bao giờ đứng lâu trong phòng bệnh nhân. Va lướt qua các giường bệnh một lượt, hỏi han qua loa, rồi đi thẳng. Cuộc chạy việt dã qua các giường bệnh kết thúc bằng việc rửa ráy không với mục đích sát trùng mà chỉ cốt xua tan uế khí của phòng bệnh dính vào da thịt. Thế mà ở đây, va phải chịu đựng cái cực hình đó. Phòng dành cho Y Tá và phòng bệnh nhân thông với nhau, mùi hôi thối và tanh tưởi của phòng bệnh nhân nồng nặc. Tối đến, người ta khóa tuốt tuột cả va lẫn con bệnh của va trong trạm xá. Ít nhất thì cánh cửa liếp cũng ngăn được một phần cái mùi kinh tởm ấy.

Va từng biết ơn Người Tù Già đã giúp va khi va mới tới trại. Lúc đó va khốn khổ lắm. Lúc đó va nghĩ rồi đây va sẽ phải trả ơn lão. Thế rồi va quên bẵng. Trí nhớ của va không giữ lại ý nghĩ xa xỉ đó. Va đã học được cách sống theo luật rừng, không phải ở đây, mà từ ngoài kia. Rừng thuộc về kẻ mạnh. Kẻ nào không học được cách sống ấy, kẻ đó tiêu. Va cho Người Tù Già được nằm trạm xá không phải như một cử chỉ trả ơn. Va thấy mặt lão đã bạc ra vì bệnh. Theo lệ thường người sắp chết phải được đi qua trạm xá để đến nhà xác.

Người Tù Già lại rên. Y Tá rời mắt khỏi mấy quân bài, nguýt lão:

– Gì?

– N..ư..ơ..ớ..c! – Người Tù Già cố gắng mấp máy cặp môi nứt nẻ.

– Để người ta xong ván bài đã nào. Đang đen bỏ mẹ đây này – Y Tá quát – Đừng có ám quẻ!

– N..ư..ơ..ớ..c!

– Mẹ kiếp, “Anh giề” uống đéo gì mà lắm thế? Này, đây bảo cho mà biết: càng uống nhiều thì càng chóng chết đấy!

Nghe đến tiếng “chết” mặt Người Tù Già co rúm. Đó là nói phóng đại lên, chứ mặt lão không còn có thể co rúm thêm được nữa. Mặt lão méo xệch, đôi mắt láo liên, thất thần. Cái tiếng “chết” thốt ra từ miệng bác sĩ là bản án tử hình đọc cho bệnh nhân.

– Sợ hử? – Y Tá liếc xéo gương mặt méo xệch của lão, vừa lắc lư toàn thân vừa xoi bài – Đừng có sợ. Thằng đéo nào rồi chẳng chết. “Anh giề” chết, tôi chết, nó chết, các ông chết, chúng nó cũng chết. Chết sạch. Kẻ trước người sau, vậy thôi. Đéo có đứa nào thoát.

Y Tá ngửa mặt lên cái trần nhà xạm đen, dấu vết của những bữa sột sệt, cười hô hố.

Khi nhà bếp gánh cơm đến trạm xá, thì đám bài lá giải tán.

Sĩ Quan nhún chân nhảy xuống đất, khệnh khạng bước ra khoảng trống trong phòng khám. Va chống nạnh nhìn quanh, hai cánh mũi phập phồng, ngực áo phanh ra phô hình con rắn quấn người đàn bà cởi truồng, và ở bên trên là một trái tim bị tên xuyên thủng. Người đàn bà giãy giụa trong vòng xiết của con rắn khi va cử động. .

Khẩu phần ăn của Y tá ở nhà bếp, quân số của va ở đó. Va bưng bát được lĩnh riêng từ nhà bếp lên, lướt qua đám bệnh nhân đang đứng vòng trong vòng ngoài quanh mấy xoong thức ăn sắp được chia, khẽ dặn Sĩ Quan:

– Chia xong, vào ăn với tao!

– Có cay chứ?

– Nhoè!

Đấy là hai đứa nói về rượu. Y Tá đã loay hoay pha chế chất cay, vừa pha vừa huýt sáo. Đó là một hỗn hợp gồm cồn, mật mía, những viên polyvitamine vàng ươm. Từ lâu, Y Tá sát trùng ngoài da cho bệnh nhân bằng nước sôi để nguội, để dành cồn cho những cuộc nhậu nhẹt. Hội của va là vài Sĩ Quan cổ cánh, Trật tự và Thông tin.

Từ giường của Người Tù Già phát ra một tiếng rên to. Sĩ Quan quay lại, bắt gặp cái nhìn lạnh lẽo của Người Tù Già. Ấy là va có cảm giác như vậy chứ chưa chắc đã là sự thật. Va thấy đôi mắt kẻ hấp hối đang hướng về phía đám đông ồn ào chia thịt bỗng quay về phía va.

Sĩ Quan giật mình trước cái nhìn ấy. Chuyện va bao giờ cũng chiếm phần hơn trong những bữa tươi là chuyện đương nhiên. Những người tù buộc phải chia cho va phần hơn – nhiều hơn, ngon hơn. Va đã gặp những cái nhìn không thiện cảm, nhưng chưa bao giờ va gặp một cái nhìn gườm gườm lạnh lẽo như thế.

Va tiến về phía Người Tù Già.

– “Anh giề” không bằng lòng hử? – va hất hàm hỏi, nhưng không sẵng.

Người Tù Già không trả lời. Từ đôi môi xám xịt của lão phát ra một tiếng hừ, giống một tiếng rên. Lão không nói được nữa rồi.

Sĩ Quan nhẹ nhàng hỏi lại lần nữa, một thái độ không thường có ở va:

– Vậy “anh giề” muốn gì nào? Cân nhá? Hay quay mặt đặt tên?

Người Tù Già vẫn không nói, đôi mắt gắn chặt vào mặt Sĩ Quan. Cái nhìn ấy làm va bối rối. Đó là điều chưa từng xảy ra với va. Vào tù, qua nhiều trại, va không sợ một ai. Va tự tin vì va có những quả đấm thành thục. Ngày trước, va là võ sĩ quyền Anh hạng ruồi, từng lên vũ đài và giật giải vô địch đôi ba lần. Rơi xuống đáy vực xã hội va học thêm võ giang hồ. Trong môn võ không môn phái ấy cái đầu tiên cần có là máu liều. Máu ấy va không thiếu. Nhưng hôm nay va cảm thấy một nỗi sợ hãi mơ hồ. Y Tá bảo lão già chẳng còn mấy nả. Lão già kia, với cái nhìn lạnh lẽo ấy, dám trả thù lắm, dám báo oán lắm, một khi lão thành ma. Đánh nhau với người thì được, đánh nhau với ma làm sao?!

Sĩ Quan đã định bụng nhận phần thịt của mình xong sẽ vào phòng Y Tá với các sĩ quan khác đang đợi va. Nhưng va thấy bữa tươi này cần được chia công bằng. Nếu va có mặt, không đứa nào dám hó hé giở trò bịp bợm. Người Tù Già sẽ được hưởng phần thịt xứng đáng.

– Quay mặt đặt tên nhá?

Va hỏi lại lần nữa, giọng hạ hẳn xuống, dịu dàng. Cái đầu lưa thưa tóc của người hấp hối khẽ cử động. Va hiểu là Người Tù Già gật đầu.

Theo hiệu lệnh câm lặng của va, người tù gày như một bộ xương biết đi liếm đầu bút chì rồi ngồi xổm xuống viết tên những người tù trong trạm xá vào mặt sau vỏ bao thuốc lá đặt trên đầu gối. Người đó viết xong thì một người tù khác cầm tờ giấy lên, quay mặt đi xướng tên người được lĩnh phần, trong khi đích thân Sĩ Quan cầm một cái thìa gõ không theo một thứ tự nào vào từng bát đã được chia. Tên ai được xướng lên trúng vào bát nào thì người có tên nhận bát đó.

Sĩ Quan tự tay bưng bát thịt đến bên giường Người Tù Già, đặt xuống bên cạnh ông

– “Anh giề” ơi, phần Tết của ông anh đây – va nói bằng giọng ngọt ngào và vụng về – tôi bỏ thêm vào cho “anh giề”một miếng phần của tôi nữa đấy, đấy miếng này này. Thế nào, “anh giề” bằng lòng chứ? Phần của “anh giề” không lẫn miếng sụn miếng xương nào đâu, “anh giề” ăn cho khỏe!

Đầu của Người Tù Già đụng đậy, Sĩ Quan hiểu là lão gật, lão hài lòng.

Rồi hạ giọng, va ghé sát vào tai lão thì thầm:

– Nói dại, “anh giề” có đi ngay hôm nay hay ngày mai thì chớ quên phù hộ cho thằng này nhé! Chớ quên rằng thằng này đã tử tế với ông anh.

Va bưng bát thịt của va quay vào phòng trong, ở đó Y Tá đang trịnh trọng rót thứ nước thánh do va chế tạo vào mấy cái chén nhỏ trước những cặp mắt hau háu.

Mấy anh tù tự giác đi làm về rẽ qua trạm xá xin thuốc đỏ vừa hút thuốc lá cuốn vừa lắng nghe Y Tá hào hứng kể về những phút cuối cùng của ông lão:

– Cái bát để bên cạnh, ngay chỗ này này, các đằng ấy ạ. “Anh giề” nhà mình thấy cái bát là cố gượng quay đầu lại. Bữa tươi “dầm ”, thịt rang mặn thơm đéo chịu được. Nhưng đến lúc ấy thì “anh giề” hết ngồi lên được rồi. Chết ấy à, chúng mày phải biết, bao giờ cũng phải từ chân lên đầu, ngược lại là không có. Tớ nghe tiếng “anh giề” ú ớ. Chắc lão muốn gọi đứa nào đỡ lão ngồi lên, nhưng lưỡi lão cứng rồi…

Người Tù Già nằm trên giường. Nằm im lặng. Mặt lão xám lại trong vẻ bất cần, trong một vẻ trịnh trọng không nguyên cớ. Trên người lão là tấm chăn rách của trại, phủ ngay ngắn, tấm chăn sợi Nam Định không biết đã được dùng cho bao nhiêu kiếp tù.

– Lão ú ớ một hồi, rồi im bặt, các đằng ấy ạ. Mẹ kiếp, tớ lại ngỡ “anh giề” rên. Mấy hôm nay lão rên suốt ấy mà. Nhưng tớ mặc. Cứ thấy rên mà chạy lại, có mà chạy cả đêm. Ấy vậy, tớ mặc cho lão rên, định bụng ăn xong sẽ cho lão một ống dầu long não. Đã đến nước ấy trời cũng không cứu nổi, dầu long não cứu thế đéo nào được. Nhưng lệ trong nghề tớ là thế, chúng mày ạ – gì thì gì cũng phải cho người hấp hối một mũi tiêm làm phúc. Người không biết thì bảo nó là thuốc hồi dương. Long não chỉ làm cho cái xác sắp chết ấm lên một tẹo thôi. Ra cái vẻ còn nước còn tát ấy mà, chứ ăn thua đếch gì…

– Thế là “anh giề” đi luôn?

Y tá khịt mũi ra chiều khinh bỉ:

– Đi là thế đéo nào? Giống tù là sống dai nhất hạng.

Tỉnh Trưởng lệt xệt đến bên giường người chết. Lão gày tong teo, già nhất trong những người tù già trong toàn trại, mặt nhăn nheo như một quả bưởi héo, nổi tiếng có học nhất trong cộng đồng tù, nhưng ít lời đến nỗi tưởng như câm. Không biết vì lý do gì, nhưng lão cũng được Ban giám thị cho nằm trạm xá từ đời y tá trước. Cái sự được ở trạm xá lâu như thế làm cho lão trở thành có giá, biết đâu tổ con chuồn chuồn, có khi lão có họ hàng hang hốc với ông kễnh nào trong các quan ở Cục hay ở Bộ chửa biết chừng.

Y Tá hằn học nhìn Tỉnh Trưởng. Va coi Tỉnh Trưởng là kẻ làm mất đi một suất trạm xá, suất ấy va có thể “chác” với những người tù khác, nhưng gã e dè không dám xử tệ với Tỉnh Trưởng. Tỉnh Trưởng tlà bạn thiết của Người Tù Già từ những năm cả hai chưa phải nằm trạm xá. Người ta thường thấy bắt gặp họ im lặng ngồi bên nhau sưởi nắng.

Đứng bên người chết, Tỉnh Trưởng nghiêng đầu ngắm nghía bạn mình như thể người ngắm tranh.

– Này, tẩn ngẩn tần ngần làm gì ở đây đấy? – Y Tá nói với Tỉnh Trưởng bằng giọng nhẹ nhàng – Anh giề ạ, rồi anh cũng thế thôi. Chẳng lâu nữa đâu.

Tỉnh Trưởng không nghe thấy câu nói của Y Tá, hoặc làm bộ không nghe thấy. Lão tỉ mẩn xếp lại cái chăn phủ xác chết cho ngay ngắn.

– Tớ tiêm cho “anh giề”một phát long não là “anh giề” hồi lại liền – Y Tá quay lại với câu chuyện – Cứ như thuốc tiên í. Vừa hồi lại là “anh giề” đã cuống lên, ú ớ một chập, mà ú ớ rõ to nhá! Tớ đồ rằng “anh giề” muốn lạy van tớ cứu lão…

– Có khi ông ấy muốn trối trăng điều gì… – Tỉnh Trưởng nói khẽ, như nói một mình.

– Anh bảo sao? Trối trăng à? “Anh giề” ấy thì có cái đéo gì mà trối với trăng chứ. Đừng nói leo! Ra ngoài kia! – Sĩ Quan quát – Tôi bảo anh ra ngoài kia. Tắp lự.

Tỉnh Trưởng lẳng lặng trôi ra ngoài trạm xá như một cái bóng. Lão ngồi bệt xuống đất bên bức vách, úp mặt vào hai bàn tay. Đôi vai gày của lão rung lên từng chập.

– Mặc lão – Y Tá can Sĩ Quan, kể tiếp – Ăn xong, tớ mới ra xem “anh giề” của tớ thế nào rồi, thì cha mẹ ơi, lão đã chống tay trái nhỏm dậy được, tay phải cầm đôi đũa…

– Thánh thật! – một người tù bình luận – Lão nằm liệt từ hôm qua rồi mà.

– Thế mà “anh giề” lại tỉnh, lại nhấc được tay, mới thánh chứ. Từ trước đến nay, các cậu biết, tớ mà đã phán thằng nào mà tớ chịu không chữa được nữa, thì y như rằng thằng ấy ngỏm củ tỏi. Đã tưởng lần này mình sai bét.

– “Anh giề” ghê thật. Chết đi sống lại mấy lần rồi đấy.

– Đéo phải. Tớ không sai. Tớ vẫn đúng. Tớ thấy “anh giề” giơ đôi đũa về phía bát thịt, bàn tay “anh giề” run run, cuối cùng rồi đôi đũa cũng chạm được vào thành bát nghe đánh cóc một cái. Nhưng chỉ đến đấy thôi. Đến lúc “anh giề” run run gắp được một miếng thì hức, “anh giề” nấc lên một tiếng, cả người lão vagiật lên bẳn bặt ….

– Xong phim?

– Xong! – Y tá gật, xác nhận.

– Không thêm một tiếng nào?

– Không. “Anh giề” ngã vật ra, đầu ngoẹo sang một bên. – Y Tá nói – Đéo mẹ, tớ mà đã phán là trúng phóc. Có điều “anh giề” sống dai khủng khiếp. Người khác thì đã ngỏm củ tỏi từ lâu…

– Gắp miếng thịt lên mà không ăn được, cái số con người ta sao mà khốn nạn! – một người chép miệng, lắc đầu – Đúng là nhất ẩm nhất trác giai do tiền định.

– Có cái gì khốn nạn hơn là số phận con người?!!

Người ngồi bên đế thêm và đưa cái điếu cày lên.

– Thế là đéo cần lệnh tha nữa.

Tiếng rít thuốc vang giòn giã.

Người Tù Già được chôn chiều hôm đó.

Không người viếng, không tiếng khóc, không vòng hoa. Đám ma tù là thế.

Khi buổi điểm danh lần thứ hai trong ngày kết thúc, tù đã được lùa vào trong các phòng giam, cửa đã được khóa lại, thì mọi thủ tục cho sự ra đi vĩnh viễn của Người Tù Già bắt đầu.

Các bậc chức việc từ khu nhà Ban giám thị ở ngoài trại lục tục mang hồ sơ đến, lấy dấu tay xác chết, đối chiếu mặt xác chết với ảnh trong hồ sơ, lần lượt ký tên vào biên bản. Cái chết như thế mới được coi là hoàn tất.

Lệnh mai táng được phát.

Tổ mai táng gồm bốn người lẻo khoẻo hì hục đặt Người Tù Già nằm vào chiếc áo quan chật chội do đội mộc đóng bằng sáu tấm ván tiết kiệm, mỏng và cong vênh, rồi đóng nắp lại. Tiếng đinh đóng lên ván thiên kêu chan chát. Cái tiếng chan chát ấy chui vào trong các phòng làm cho những người tù lặng đi đúng một phút, như thể họ mặc niệm bạn tù vừa qua đời. Sau đúng phút ấy, phòng nào phòng nấy lại ồn ào như tổ ong.

Luồn hai sợi chão vào đáy, bốn người nọ gánh Người Tù Già ra nghĩa địa.

Theo mệnh lệnh của Sĩ Quan, được phát ra với vẻ mặt nghiêm trang, đội mai táng đặt cái bát sắt tráng men cóc gặm đựng suất thịt của Người Tù Già vào quan tài, bên cạnh ông lão. Bình thường, không ai để phí của giời như thế. Bát thịt – tức là cả cái bát, cả thịt bên trong – sẽ thuộc về một người nào đó, là bạn thân của kẻ xấu số, hoặc một tên “vét đĩa”. Hàng ngũ sĩ quan và “đầu gấu” không bao giờ đụng đến đồ của người chết.

Mệnh lệnh của Sĩ Quan làm mọi người ngạc nhiên. Chưa bao giờ Sĩ Quan ra một lệnh tương tự. Không ai biết rằng va tin Người Tù Già chết vào chính Ngọ sẽ thiêng lắm. Nếu linh hồn Người Tù Già biết va đối tốt với ông ta, va sẽ được lão đền đáp.

Trong trại không có đội mai táng chuyên nghiệp.

Không kể những trận dịch, không phải ngày nào cũng có tù chết, thành thử gọi là đội mai táng cho bảnh, chứ khi nào có người chết thì cán bộ mới gọi người đi chôn.

Người được phân công chôn người chết nhiều lần nghiễm nhiên họp thành đội.

Mỗi lần chôn tù chết, đội được bồi dưỡng một yến sắn, cho dù công việc không vất vả. Đó là mấy người được Ban giám thị đặc biệt tín nhiệm. Tín nhiệm ở đây có nghĩa là người làm việc ấy không lợi dụng cơ hội để trốn trại. Đối với những người được tín nhiệm thì lính áp giải phó mặc họ làm, làm xong tự về. Đi khỏi trại một quãng lính áp giải phẩy tay cho bốn người khiêng áo quan đi, còn tự mình rẽ vào xóm dân ở gần đấy để tán gái, hoặc để mua bán đổi chác.

Khi đám ma ra khỏi cổng trại thì ánh mặt trời đọng trong thung lũng bắt đầu nhạt. Mùa đông, trong lòng chảo lọt thỏm giữa vòng vây của những ngọn núi cao núi thấp ban đêm lạnh thấu xương, nhưng ban ngày thì oi bức. Thứ khí hậu khắc nghiệt này làm cho người ta bao giờ cũng ở trong tâm trạng bực dọc. Những người tù nghe thấy những người coi tù văng tục, không phải một lần:

– Mẹ kiếp, ở cái nơi này mình với thằng tù có khác chó gì nhau!

Tu Sĩ đi đòn trước thở hồng hộc. Lúc qua cổng trại, va lao ào ào, kéo cả bốn người phải lao theo. Va đặc biệt dị ứng với cái cổng trại. Cứ mỗi khi đi qua vòm cổng là va đi thật nhanh, dường như cái cổng đè nặng lên va, rằng nó mới là biểu tượng của sự giam giữ đích thực, mới là nhà tù, chứ không phải phòng giam nơi va ở, không phải khu trại có tường xây bao bọc và dây thép gai bịt bùng mắc trên.

– Này Cha, từ từ chứ nào. Đéo gì mà như ma đuổi thế?

Tên Giết Người càu nhàu. Va bao giờ cũng giữ được dáng nhàn tản. Nhàn tản làm, Nhàn tản ăn. Tưởng chừng khi va giết người đàn bà ở cái ga hẻo lánh để cướp có một cái tay nải không biết trong có gì, va cũng ung dung như thế – rút búa ra, nhằm cẩn thận, rồi bổ một nhát duy nhất. Người nghe hình dung ra cảnh giết người đúng như vậy khi va bình thản kể lại trường hợp phạm tội, vừa kể vừa nhấm nháp từng ngụm trà nóng bỏng.

Tu Sĩ bao giờ cũng nghe lời Tên Giết Người, không dám cãi. Và tránh xa va lúc nào có thể tránh xa. Tu Sĩ sợ va, có vẻ là như thế. Hoặc ít nhất thì cũng rất nể va, như Nhà Báo kết luận. Tu Sĩ bị bắt trong một lần giảng đạo “chui”, trong một bản miền núi. Tội giảng đạo “chui” bị “quả tớm ” đại loại cũng như tội buôn lậu bị bắt với đầy đủ tang chứng, không thể tha. Khác nhau ở chỗ, tên buôn lậu được đưa ra toà xử, có án, còn người giảng đạo chui thì bị “boọp”, tức là “tập trung cải tạo”, thứ tù không biết ngày về.

Nhà Báo, cùng đòn khiêng với Tu Sĩ, thở dài. Trong lòng, va không ưa Tu Sĩ, không ưa cái gọi là đức “khiêm nhường chịu luỵ” của Tu Sĩ. Va là kẻ vô thần. Trong đầu va chỉ có chủ nghĩa duy vật, kết quả của một nền giáo dục duy nhất va được hưởng. Va coi khinh cái cách lý giải mọi sự đời kiểu “Một sợi tóc rơi xuống cũng không ngoài ý Chúa” của tín đồ Thiên Chúa giáo.

Vào tù Nhà Báo mới có dịp thấu hiểu cái xã hội trong đó va phải sống sở dĩ cứ nhơn nhơn tồn tại chính là nhờ thứ “khiêm nhường chịu luỵ” ấy, nơi thay vào Chúa là Đảng và Nhà nước. Nhưng cái lý thuyết lởm khởm nọ một khi đã chui sâu vào đầu va thì cứ ở lì đấy để bắt va suy nghĩ theo cách nó biện giải sự đời. Va không thể hiểu được vì sao con người rất mực hiền lành như Tu Sĩ lại có thể rơi vào sự khốn khó này? Ờ thì chính quyền vô thần không ưa bất cứ tôn giáo nào, nhưng ngoài mặt nó tỏ ra không ngăn cấm tự do tín ngưỡng. Nó chỉ tìm đủ cách không cho các tôn giáo tranh giành địa vị kẻ cai trị về mặt tinh thần với nó mà thôi. Va khác, va có tội thật, vì va đã dám vượt rào phát biểu những ý nghĩ phạm thượng với những kẻ luôn khuyến khích va sử dụng quyền dân chủ để xây dựng đất nước. Chính những kẻ đó đưa va đi tù.

Tu Sĩ ít nói, va giấu giếm làm dấu thánh, giấu giếm đọc kinh vào ban đêm, khi mọi người ngủ say. Những người tù Thiên Chúa giáo kính trọng va. Một lời của Tu Sĩ nói ra được họ coi như một lời của bề trên mà họ phải nghe theo. Qua lời kể của họ, Nhà Báo biết rằng chỉ còn thiếu một chức thánh nữa là Tu Sĩ thành linh mục. Có lẽ vì thế mà những người ngoại giáo trêu chọc gọi Tu Sĩ bằng Cha. Tu Sĩ cam chịu mọi sự trêu chọc và trên gương mặt bất động của va tỏa ra một ánh hạnh phúc, hoặc chí ít cũng là niềm vui từ sự cam chịu đó.

– Này Cha, Cha có nghiệm thấy người chết nặng hơn người sống không? – Nhà Báo bâng quơ hỏi Tu Sĩ – Nói ví thử như lão này, gày như cá mắm, thế mà bây giờ thì nặng chình chịch.

– Cái đó không có lý – Tu Sĩ trả lời – Trọng lượng con người ta lúc sống thế nào thì lúc chết thế vậy.

– Thế thì trong trường hợp này phải có hai thứ trọng lượng, thưa Cha: trọng lượng tuyệt đối và trọng lượng cảm tính. Chính cái chết đã sinh ra cảm giác người chết nặng hơn lúc còn sống

Nhà Báo nói và ngẩng đầu nhìn bầu trời hoàng hôn sơn cước, thứ hoàng hôn cô tịch màu lam ngả sang màu tím. Sương mù trong thung lũng không bao giờ đọng lại dưới lòng chảo lúc hoàng hôn. Chỉ lúc ấy không khí mới có màu hổ phách trong vắt. Mải nhìn trời, va vấp phải hòn đá trồi lên trên mặt đường làm cho cái quan tài nhao đi cùng với cái vấp của va, và từ trong áo quan vẳng ra một tiếng nấc, hoặc một tiếng ợ.

– Cha mẹ ơi, ông ấy còn sống!

Tên Cắp Vặt, trẻ tuổi nhất trong đội mai táng quăng vội cây đòn, nhảy phắt sang một bên. Mặt va trắng bệch. Cái quan tài giộng xuống đường đánh cái kịch, đổ nghiêng. Nghe rõ tiếng xác chết va lục cục vào thành áo quan.

Bốn người tù bắt đầu đào huyệt. Trên nghĩa địa tù không có lấy một ngọn gió. Tu Sĩ bắt mệt nhanh hơn ba người còn lại. Mồ hôi chảy thành dòng trên mặt va, mặc dầu khi nắng vừa tắt thì cái lạnh bắt đầu ào ạt dâng lên.

Nhà Báo trầm tư xúc từng xẻng một.

– Cha không cần phải vội – Nhà Báo nhìn Tu Sĩ đang chăm chú đào huyệt – Nghĩa địa không phải bến ô tô. Đã đến đây rồi không ai lỡ chuyến hết.

Tu Sĩ đưa cánh tay quệt mồ hôi trên trán. Trong tầm mắt của va là một vùng nhấp nhô mả lớn mả bé, mả cũ mả mới. Khi Tu Sĩ được đưa tới đây, ba năm trước, nghĩa địa tù chỉ là một mảnh vườn đầy cỏ gà, cỏ xước và những bụi chó đẻ.

– Làm nhanh rồi còn về – Tu Sĩ nói.

– Tôi không vội, thưa Cha – Nhà Báo nói – Tôi không có nhà để mà về. Ở đây, giữa thiên nhiên, tôi thanh thản. Tôi muốn kéo dài thời gian thanh thản này.

– Thôi đi mày – Tên Giết Người gắt – đừng tán dóc. Ta sắp được một bữa sắn nhoè, thanh thản là cái đéo gì.

Nhà Báo nhổ bọt vào lòng bàn tay để cầm cán xẻng cho đỡ rát, lẳng lặng xục lưỡi xẻng vào đất bán sơn địa lổn nhổn sỏi vụn và đá son.

– Mày không thấy lão Tỉnh Trưởng à? Mặt lão bệch ra rồi. Chẳng còn được mấy nả đâu. Lão sẽ đi trước. Sau mới đến lượt thằng Ngựa Điên.

Tên Giết Người thích gọi Nhà Báo bằng “mày” để nhấn mạnh tính chất bình đẳng giữa va và Nhà Báo, thứ bình đẳng chỉ nhờ nhà tù mà có. Ở ngoài đời va chưa từng gặp một nhà báo nào, đừng nói tới chuyện được ngồi ăn cùng, được vỗ vai, được văng tục, được mày tao chi tớ thoải mái với một thằng trí thức như thế.

Nhà Báo trong thâm tâm không thừa nhận sự bình đẳng ấy, va cảm thấy khó chịu, va còn buồn nữa, gọi là tủi thân thì đúng hơn, nhưng va không phản đối. Trong tù cần phải biết chấp nhận mọi điều bất bình thường, phải biết coi tất tật mọi sự là lẽ đương nhiên

Nhà Báo lắc đầu:

– Tỉnh Trưởng còn trụ được lâu.

– Cuộc nào, tao bảo nội trong tuần này là va xong phim – Tên Giết Người hất hàm – Hai suất cơm, chịu không?

– Đừng cuộc – Tu Sĩ khuyên Nhà Báo – Ông ấy nói đúng đấy.

– Tại sao?

– Tôi đã nhìn thấy bóng Thần Chết trên mặt Tỉnh Trưởng.

– Thế còn Ngựa Điên? Cha bảo sao? – Nhà Báo hỏi lại.

– Anh ấy thì đúng là còn lâu.

Tên Giết Người cười lớn. Va không biết kết luận thành lời những ý nghĩ, nhất là những cảm xúc của va.

Ngựa Điên là kẻ mà Tên Giết Người ghét cay ghét đắng. Sự có mặt của Ngựa Điên làm lu mờ danh tiếng của va. Cái tên Ngựa Điên sở dĩ có là do những cái răng cửa dài hơn bình thường và cặp mắt long sòng sọc của người tù mang án chung thân vì tội giết người. Những người tù kính trọng Ngựa Điên vì va giết người chỉ để trả thù cho người cha bị bức tử trong cải cách ruộng đất. Viênquan toà xử cha va về sau giàu sụ, Ngựa Điên hạ sát kẻ thù xong thì chỉ cắt thủ cấp mang về, tịnh không động đến chút gì gọi là của cải. Đặt thủ cấp kẻ thù lên ban thờ cha xong, va xách mã tấu lên đồn Công an đầu thú.

Dọc đường, Tên Cắp Vặt im lặng, không tham gia chuyện người lớn. Bé người, nhưng va có thâm niên tù cao nhất so với các bạn trong đội mai táng. Va vào tù từ lúc còn bị cưỡng bức học trường Phổ thông Công nông nghiệp, thực ra là một hình thức giam giữ thiếu niên hư hỏng. Va bị đưa lên trại sau khi ngủ với một cô giáo ở trường làm cho cô ta có mang.

Cái huyệt được đào xong.

Nhà Báo ngồi lên cán xẻng, bên cạnh quan tài Người Tù Già, nhàn nhã đánh diêm châm điếu thuốc vê. Mấy người kia cũng hút, kể cả Tu Sĩ. Bốn làn khói khét lẹt bay lên trên nền núi xa đã sẫm hơn trên nền trời về tối. Hoàng hôn ở đây bắt đầu sớm nhưng trôi đi rất chậm. Trời mỗi lúc mỗi lạnh.

Tên Giết Người bấm Tên Cắp Vặt, hai đứa lảng ra xa. Ở đó chúng thì thào với nhau, thỉnh thoảng lại liếc về phía Tu Sĩ và Nhà Báo.

Nhà Báo, bằng con mắt nghề nghiệp, đoán chúng đang bàn chuyện gì đen tối. Va theo dõi hai đứa theo thói quen, vì tò mò, chứ mọi âm mưu, mọi thủ đoạn của những người bạn tù đủ mọi loại, đối với va chẳng có nghĩa lý gì. Va đứng trên, đứng xa mọi sự, dửng dưng với mọi sự. Với bộ lạc tù, va được coi là vô hại. Một người dửng dưng với sự đời không bao giờ làm ăng-ten .

Tên Giết Người quay lại bên huyệt, lạnh lùng nói :

– Thưa Cha, xin Cha vui lòng đi ra đàng kia… Một lát thôi. Và quay mặt đi cho con nhờ.

Tu Sĩ không nói không rằng đi ra xa, ở đó va đứng yên như tượng, nhìn lên trời.

– Còn mày nữa, Nhà Báo, mày cũng ra đàng kia. Và quay mặt đi.

– Các anh định làm gì vậy? – Tu Sĩ quay mặt lại, hỏi.

– Cái đó không liên quan đến Cha. Đi xa nữa đi.

Tu Sĩ lẳng lặng bước xa thêm. Va ngắm nghía những đám mây bay chậm trên đỉnh núi cao nhất, lấp lánh màu sắc xà cừ. Những màu sắc thay đổi rất nhanh. Tu Sĩ bất giác nhớ đến những hoàng hôn biển ở quê mình và thở dài. Cuộc đời bên ngoài tù ngục dù sao vẫn đẹp, va sẵn sàng chịu đựng mọi khốn khó Chúa trao.

Nhà Báo cười gượng gạo :

– Tao thì xem được chứ? Vì tò mò thôi.

– Tùy! Nếu mày muốn – Tên Giết Người buông xõng và cầm lấy cái xẻng.

Đôi vai Tu Sĩ giật lên khi nghe tiếng két kéo dài của tấm ván thiên được cậy lên.

– Mày tin là ở trong áo bông? – Tên Giết Người hỏi.

– Người ta bảo thế – Tên Cắp Vặt đáp khẽ.

Tên Giết Người ra lệnh:

– Được. Bây giờ dựng nó dậy.

Tên Cắp Vặt lùi lại, mặt tái mét.

– Em sợ!

– Đồ hèn! – Tên Giết Người cười và nhổ bọt – Quá hèn.

Tên Cắp Vặt xua tay:

– Chớ! Chớ nhổ bọt.

– Thì sao?

– Kiêng đấy.

Tên Giết Người ném cho Tên Cắp Vặt một cái lườm bỏng rẫy rồi xoạc cẳng đứng trên đầu áo quan nhìn xuống.

Va ngạc nhiên thấy sắc mặt Người Tù Già không xám ngoét như lúc nhập quan, mà bỗng có chút hồng. Cái đó có thể do ánh sáng của mặt trời đã lặn phản chiếu từ đám mây trên trời cao mà ra.

Tên Giết Người nhớ đến chuyện một người tù đã đem chôn mà sống lại, bật ván thiên vùng ra khỏi huyệt để lần về trại. Va tát vào má Người Tù Già mấy cái xem lão có phản ứng gì không, nhưng lão nằm yên.

– Đừng, ông – Tên Cắp Vặt nói, giọng van vỉ – Đừng làm thế.

Đáp lại, Tên Giết Người cười khẩy. Va nắm lấy hai vai xác chết, giật mạnh. Xác chết bật dậy, đứng dựa vào ngực Tên Giết Người. Va, một tay đỡ xác chết cho nó khỏi đổ, tay kia lục lọi quần áo người chết.

Nhà Báo nhìn thấy cằm của Người Tù Già tựa vào vai Tên Giết Người, trên gương mặt bất động của xác chết đôi mắt hé mở, lờ đờ.

– Chẳng có chó gì hết – Tên Giết Người càu nhàu – Mày nói thế nào ấy…

– Hay là ở trong áo bông? – Tên Cắp Vặt lí nhí.

– Đưa tao con dao.

Tên Cắp Vặt đưa cho Tên Giết Người con dao to bằng đốt ngón tay làm bằng sắt đai thùng. Roạt, roạt. Tên Giết Người rạch mấy đường làm cho bông gòn trong áo bay loạn lên trong gió.

– Đéo có chó gì hết – va càu nhàu.

– Có khi ông ấy giấu trong quần lót, ông ạ – Tên Cắp Vặt lùi ra xa, mặt xám không kém gì mặt xác chết – Ông “loại” kỹ xem.

– Lại đây, đồ vô tích sự!

Nghe va gọi, Tên Cắp Vặt không những không đến gần mà còn lùi thêm vài bước.

– Lại đây! – Tên Giết Người gắt – Sao mày nhát thế?

Nhưng vô hiệu, Tên Cắp Vặt trợn mắt, cái nhìn dán chặt vào bộ mặt bất động của xác chết.

Nhà Báo nhếch mép, nhưng không cười. Cảnh tượng ấy chẳng thích hợp với nụ cười nào.

– Thôi, mày – Nhà Báo phẩy tay – Chôn đi, rồi còn về.

Ngoái cổ lại, va nhìn thấy Tên Giết Người và Người Tù Già vẫn đứng tựa vào nhau. Hệt như Tên Giết Người đang vuốt ve Người Tù Già và đang thủ thỉ với lão.

– Họ vẫn chưa xong hả? – không quay mặt lại, Tu Sĩ hỏi vọng lại.

– Chưa.

Cảnh tượng Tên Giết Người lục soát xác chết làm cho Nhà Báo thấy trong lòng mình sôi lên một nỗi giận dữ khó hiểu.

Và chẳng biết làm gì với nó, va bước mấy bước về phía Tu Sĩ.

– Này Cha – va nói – Cha tin là có Chúa?

– Tôi hằng tin ở Người – Tu Sĩ đáp, mặt nghiêm trang.

– Vậy thì Chúa ở đâu?

– Chúa ở khắp mọi nơi. Chúa thông biết mọi sự.

– Cả ở đây nữa chứ thưa Cha, – Nhà Báo mai mỉa – Trong cái chốn chúng ta đang ở này này?

– Trong cả chốn này.

– Thật sao?

– Và cả trong ta – Tu Sĩ nhấc tay làm dấu

– Và Chúa công bằng? – Nhà Báo gặng.

Tu Sĩ vẫn nghiêm trang:

– Không ai công bằng hơn Chúa.

Nhà Báo phá lên cười. Tiếng cười ngạo nghễ của va bay xa, đập vào vách núi rồi lại vẳng lại “ha..ha..ha..ha.. ha …a..a…”!

Khi tiếng cười yếu dần rơi xuống ở đâu đó trong những lùm cây đã biến thành những khối đen, Nhà Báo nghe tiếng một vật nặng đập vào gỗ. Va đoán Tên Giết Người đã xong việc, vừa ném Người Tù Già trở lại áo quan.

– Cho mày! – Nhà Báo nghe thấy Tên Giết Người nói.

– Không. Cháu cảm ơn ông.

– Sao? Mày chê ít à?

– Không! Cháu không lấy đâu.

– Mày sợ hả?

Tên Cắp Vặt lắp bắp:

– Cháu thấy… cháu thấy…

– Thấy cái gì?

-… Ông ấy lườm cháu. Tại cháu đầu têu…

Tên Giết Người ngửa mặt lên trời mà cười to.

– Mày không lấy, tao lấy. Tao cóc sợ con khỉ khô nào hết.

Rồi chợt nghĩ ra điều gì, va cúi xuống nhặt cái bát sắt tráng men mà thịt ở trong đã đổ tung toé ra áo quan khi nó bị rơi xuống trên đường.

– Cái bát còn tốt – Tên Giết Người ngắm nghía cái bát rồi nói – Cho mày đấy.

– Không! – Tên Cắp Vặt rền rĩ – Không. Cháu không lấy đâu.

– Thế thì tao cho mày một cái bạt tai – Tên Giết Người quát – Có lấy không? Này đây!

Vang lên một tiếng bốp, rồi tiếng Tên Cắp Vặt nấc lên, không rõ vì đau hay vì sợ.

Tên Giết Người đóng nắp áo quan. Tấm ván thiên xô sang một bên, để lộ nửa mặt người chết, khi bốn người lặng lẽ thòng dây chão vào dưới áo quan để thả nó xuống lỗ huyệt đen ngòm. Chẳng nói chẳng rằng, họ xúc đất đổ xuống cho đến khi nó được lấp đầy. Tu Sĩ là người cuối cùng còn làm việc sau khi ba người kia đã ngồi nghỉ.

Khi nấm mồ đã được Tu Sĩ đắp xong lùm lùm cho ra vẻ một nấm mồ, Tên Cắp Vặt đứng dậy, chạy hộc tốc về phía con suối ở đầu kia của nghĩa địa, từ đó va lặc lè vác một tảng đá đi về phía ba người đứng đợi. Tảng đá nặng làm va thở dốc. Va liếc nhìn Nhà Báo và Tu Sĩ rồi nhẹ nhàng đặt tảng đá xuống đầu nấm mộ. Đoạn lấy tay vun đất chung quanh cho cao thêm.

“Món hối lộ của một lương tâm khiếp đảm”, Nhà Báo nghĩ.

Bốn người tù ra về.

Ngày hết.

Khi họ xuống suối rửa chân tay, Nhà Báo cà khịa với Tu Sĩ :

– Nếu có Chúa và Chúa là công bằng thì ít nhất cũng phải để cho ông lão tội nghiệp nọ ăn xong bữa tươi hôm nay đã… Chúa toàn năng trong trường hợp này còn nhẫn tâm hơn cả người thế tục.

– Lạy Chúa tôi lòng lành! – Tu Sĩ sợ hãi kêu lên.

– Ít nhất thì Chúa cũng phải làm một điều gì đó cho con người bất hạnh ấy chứ, phải không? Nếu không, Chúa sao còn là Chúa?

Tu Sĩ rùng mình trước lời nói báng bổ của Nhà Báo, lẳng lặng ngước mắt lên trời, thành kính làm làm dấu thánh.

– Caeli enarrant gloriam Dei !

Bầu trời đêm chết lặng trước mắt va. Những tầng trời sáng danh Chúa.

Tu Sĩ lẩm bẩm và thở dài não nuột.

1979