Thỏa thuận gần đây của Indonesia với Trung Quốc về việc cùng nhau phát triển các nguồn tài nguyên biển gần quần đảo Natuna đang bị chỉ trích là một “sai lầm nghiêm trọng”, khi các chuyên gia cảnh báo rằng nó có thể làm suy yếu các quyền lãnh thổ của Indonesia và làm tăng thêm độ tin cậy cho các yêu sách rộng lớn của Trung Quốc ở Biển Đông.
Trong chuyến thăm cấp nhà nước tới Trung Quốc mới đây của Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto vào cuối tuần qua, hai nước đã ký một biên bản ghi nhớ (MOU) bao gồm các kế hoạch về “phát triển chung trên biển”.
Mặc dù tuyên bố chung tránh đề cập trực tiếp đến phát triển năng lượng, Aristyo Rizka Darmawan, giảng viên Luật quốc tế tại Đại học Indonesia, nói với tờ This Week in Asia rằng sẽ “nguy hiểm” nếu Indonesia ký vào văn bản công nhận hai nước có “yêu sách chồng lấn”.
“Trong 10 năm qua, Indonesia luôn rất kiên quyết rằng chúng tôi không có bất kỳ yêu sách chồng lấn nào với Trung Quốc… nhưng tuyên bố này đặt ra câu hỏi về điều đó”, ông nói và lưu ý rằng điều này trái ngược với lợi ích của quốc gia Đông Nam Á này.
Động thái này cũng có thể ảnh hưởng đến các cuộc đàm phán giữa ASEAN và Trung Quốc về Bộ quy tắc ứng xử (CoC) cho tuyến đường thủy đang tranh chấp.
“Nếu Indonesia công nhận các yêu sách chồng lấn là một điều tồn tại, điều này có thể thay đổi động lực đàm phán về CoC cũng như sự đoàn kết của các quốc gia ASEAN khi đối mặt với Trung Quốc. Trung Quốc có thể nói rằng Indonesia đã công nhận [các yêu sách của mình] nên điều này có thể làm suy yếu vị thế của chính ASEAN”, ông nói.
Bộ Ngoại giao Indonesia đã tìm cách làm rõ vấn đề này bằng một tuyên bố đưa ra hôm thứ Hai cho biết họ không công nhận các yêu sách của Trung Quốc đối với Biển Đông mặc dù đã ký thỏa thuận phát triển hàng hải chung.
“Indonesia tái khẳng định lập trường của mình rằng những tuyên bố đó [của Trung Quốc] không có cơ sở pháp lý quốc tế”, thông cáo cho biết.
“Quan hệ đối tác này không ảnh hưởng đến chủ quyền, quyền chủ quyền hoặc quyền tài phán của Indonesia tại Biển Bắc Natuna.”
Đáp lại, Bắc Kinh bày tỏ cam kết duy trì các thỏa thuận quan trọng được nêu trong tuyên bố chung. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lâm Kiến tuyên bố, “Các yêu sách chủ quyền và các quyền liên quan của Trung Quốc trên biển đã phát triển trong lịch sử lâu dài và phù hợp với luật pháp và thông lệ quốc tế”.
Theo Evan Laksmana, nghiên cứu viên cấp cao về hiện đại hóa quân sự Đông Nam Á tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, tuyên bố chung này báo hiệu lần đầu tiên Indonesia “vô tình hoặc ngầm chấp nhận có yêu sách chồng lấn với Trung Quốc”.
Ông cho biết: “Điều này có thể chứng minh một số yêu sách của Trung Quốc bị coi là bất hợp pháp tại một số vùng biển xung quanh Indonesia”.
Ông nói thêm rằng nếu Trung Quốc có thể khẳng định rằng họ có tuyên bố chung do Indonesia ký, thừa nhận các yêu sách chồng lấn, điều đó sẽ tạo ra một vấn đề quan trọng.
“Nếu có các cuộc đàm phán phân định trong tương lai hoặc một vụ kiện nào đó của tòa án, thì tuyên bố đó sẽ trở thành một phần của vấn đề, vì Trung Quốc hiện có thể đệ trình rằng Indonesia đã đồng ý rằng có một thứ gọi là yêu sách chồng lấn”, ông nói. “Ngay cả khi Bộ Ngoại giao đã làm rõ, tôi không biết liệu chúng ta có thể đưa thần đèn trở lại bình hay không”.
Cựu thẩm phán Tòa án Tối cao Philippines Antonio Carpio, một người chỉ trích mạnh mẽ các yêu sách của Bắc Kinh ở Biển Đông, gọi thỏa thuận của Indonesia là “một sai lầm nghiêm trọng”.
Carpio lưu ý rằng trang web của Bộ Ngoại giao Trung Quốc mô tả “phát triển chung” diễn ra ở các vùng biển thuộc Trung Quốc, nơi hợp tác được phép vì lý do ngoại giao, bất chấp tranh chấp lãnh thổ đang diễn ra.
Ông nhấn mạnh rằng Indonesia không có tranh chấp biên giới với Trung Quốc vì đường bờ biển của nước này cách khu vực phát triển chung hơn 360 hải lý.
“Rõ ràng là Trung Quốc không có yêu sách nào đối với khu vực này theo Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển. Đồng ý ‘phát triển chung’ với Trung Quốc có nghĩa là công nhận yêu sách của Trung Quốc nằm ngoài UNCLOS (Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển) – đó là yêu sách đường mười đoạn”, Carpio nói.
Indonesia không phải là quốc gia đầu tiên nhận được lời đề nghị hợp đồng dầu khí “phát triển chung” từ Trung Quốc. Vào tháng 11 năm 2018, các quan chức Philippines và Trung Quốc đã ký một biên bản ghi nhớ tương tự để cùng nhau khai thác khí đốt và dầu mỏ tại một khu vực trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines.
Tuy nhiên, sau hơn bốn năm đàm phán, vào ngày 22 tháng 6 năm 2022, Ngoại trưởng Philippines lúc bấy giờ là Teodoro Locsin Jnr đã tuyên bố chấm dứt mọi cuộc thảo luận và mọi thỏa thuận sơ bộ theo lệnh của Tổng thống Philippines lúc bấy giờ là Rodrigo Duterte.
“Mọi thứ đã kết thúc”, Locsin nói, nêu rõ thỏa thuận này sẽ vi phạm Hiến pháp Philippines, trong đó trao cho Nhà nước quyền độc quyền khai thác tài nguyên thiên nhiên.
Các chuyên gia Indonesia cũng chỉ trích Biên bản ghi nhớ giữa chính phủ nước này với Trung Quốc.
“Indonesia đồng ý phát triển chung với Trung Quốc cũng có nghĩa là Indonesia thừa nhận quyền lợi của Trung Quốc trong khu vực. Điều này là sai”, I Made Andi Arsana, kỹ sư trắc địa tại Universitas Gadjah Mada và là chuyên gia được Bộ Ngoại giao Indonesia chỉ định về phân định ranh giới biển, chỉ ra.
Trong một bài đăng trên X, nhà phân tích Darmawan đã trích dẫn phán quyết mang tính bước ngoặt của tòa án quốc tế năm 2016 mà Philippines đã giành chiến thắng, tuyên bố đường chín đoạn của Trung Quốc là vô căn cứ pháp lý, nhưng Trung Quốc đã từ chối công nhận.
Darmawan cho biết phán quyết năm 2016 “ủng hộ lập trường của Indonesia” và “chỉ vì lý do này, Indonesia không có cơ sở nào để tham gia bất kỳ thỏa thuận phát triển nào với Trung Quốc”.
“Do đó, việc tiến hành khai thác chung với Trung Quốc sẽ tương đương với việc xác nhận các yêu sách của nước này ở Biển Đông, một động thái hoàn toàn trái ngược với lợi ích của Indonesia”, ông kết luận.
Ông đã từng đưa ra cảnh báo tương tự cách đây bốn năm…