December 27, 2025
Trúc Phương/Người Việt
Kể từ khi Đức Giáo Hoàng Leo XIV – vị giáo hoàng đầu tiên sinh ra tại Mỹ – lên ngôi vào Tháng Năm, 2025, mối quan hệ giữa Tòa Thánh Vatican và Tòa Bạch Ốc dưới thời Tổng Thống Donald Trump bắt đầu bước vào giai đoạn căng thẳng.
Đức Giáo Hoàng Leo XIV vẫy tay chào các tín hữu khi ngài đến trên xe trước khi đọc thông điệp và ban phép lành Urbi et Orbi cho thành phố và toàn thế giới, trong khuôn khổ lễ Giáng Sinh, tại Quảng Trường Thánh Phêrô ở Vatican hôm 25 Tháng Mười Hai, 2025. (Hình minh họa: Tiziana FABI / AFP via Getty Images)
Khi Vatican không thể không lên tiếng
Xuất thân từ Chicago và với kinh nghiệm mục vụ dài năm tại Mỹ Latin, Đức Giáo Hoàng Leo XIV liên tục chỉ trích chính sách nhập cư cứng rắn, kế hoạch can thiệp quân sự vào Venezuela cũng như một số khía cạnh ngoại giao của chính quyền Trump. Những phát ngôn thẳng thắn của Ngài không chỉ phản ánh lập trường truyền thống của Giáo Hội Công Giáo về phẩm giá con người mà còn đánh dấu sự chuyển hướng mạnh mẽ hơn trong cách Giáo Hội Mỹ đối phó với chính quyền hiện tại.
Mới đây, ngày 18 Tháng Mười Hai, Đức Giáo Hoàng Leo XIV bổ nhiệm Giám Mục Ronald Hicks, 58 tuổi, làm tổng giám mục mới của Tổng Giáo Phận New York – một trong những giáo phận quan trọng nhất nước Mỹ, nơi được xem là “thủ đô của các tổng giám mục trên thế giới.” (“Archbishop Capital of the World”).
Đây được xem là động thái mang tính biểu tượng cao, thể hiện đường lối quyết liệt hơn của tòa thánh trong vấn đề nhập cư. Giám Mục Hicks, gốc Chicago như chính Đức Giáo Hoàng Leo XIV, từng có nhiều năm làm việc tại El Salvador và Mexico, nổi tiếng với những cuộc vận động giúp người nghèo và tận tình hỗ trợ trẻ mồ côi và trẻ bị bỏ rơi. Kinh nghiệm cá nhân với người di cư từ Mỹ Latinh khiến Giám Mục Ronald Hicks trở thành biểu tượng cho cộng đồng Công Giáo Hispanic ngày càng lớn mạnh tại Mỹ.
Việc bổ nhiệm Giám Mục Ronald Hicks diễn ra đúng vào thời điểm chính quyền Trump đẩy mạnh chiến dịch trục xuất hàng loạt và kiểm soát biên giới nghiêm ngặt. Tân Tổng giám mục Hicks sẽ thay thế Hồng Y Timothy Dolan – tròn 75 tuổi và vừa từ chức theo quy định giáo luật.
Nổi tiếng giao tiếp khéo léo và có mối quan hệ thân thiện với Tổng Thống Trump, Hồng Y Dolan từng chủ trì buổi cầu nguyện tại hai lần nhậm chức của ông Trump (2017 và 2025). Dưới thời Hồng Y Dolan, Giáo Hội Mỹ gần như luôn né tránh đối đầu trực tiếp các chính sách nhập cư của ông Trump. Gần đây, Hồng Y Dolan bị chỉ trích dữ dội khi so sánh Charlie Kirk, nhà hoạt động chính trị bảo thủ bị ám sát vào Tháng Chín, với Thánh Phaolô! (“Pope Leo appoints pro-migrant archbishop of New York, signaling Church’s more robust approach to Trump”/CNN).
Ngược lại, Giám Mục Hicks được đánh giá là người luôn biết lắng nghe, xây dựng cầu nối xã hội và không mang “tinh thần chiến tranh văn hóa.” Nhà bình luận Công Giáo Michael Sean Winters nhận định tân tổng giám mục New York sẽ “tuân theo đường hướng của Đức Giáo Hoàng Leo XIV,” với trọng tâm bảo vệ người nghèo, người di cư và công bằng xã hội – những giá trị cốt lõi trong giáo huấn Công Giáo. Việc bổ nhiệm trên nhận được sự ủng hộ từ Hồng Y Blase Cupich của Chicago, người thân cận với Đức Giáo Hoàng Leo XIV và giữ vai trò quan trọng tại Văn Phòng Giám Mục Vatican.
Chỉ vài tuần trước khi công bố việc bổ nhiệm Giám Mục Hicks, Hội Đồng Giám Mục Hoa Kỳ (United States Conference of Catholic Bishops – USCCB) đã phát đi thông điệp đặc biệt, trong một động thái hiếm thấy, lên án “việc trục xuất hàng loạt một cách không phân biệt” và “dùng ngôn từ hạ thấp nhân phẩm” nhằm vào người nhập cư của chính quyền Trump.
Với 216 phiếu thuận, năm phiếu chống và ba phiếu trắng, ngày 12 Tháng Mười Một, USCCB ra tuyên bố: “Chúng tôi hết sức lo ngại khi thấy trong cộng đồng chúng ta đang lan rộng bầu không khí sợ hãi và bất an xung quanh việc lập hồ sơ (người nhập cư) và thực thi luật di trú. Chúng tôi cũng vô cùng đau buồn trước thực trạng tranh luận hiện nay và việc bôi nhọ, quỷ hóa người di dân” (“A Christian Answer to Trump and Trumpism Is Finally Here/The New York Times”).
Đức Giáo Hoàng Leo XIV trực tiếp dẫn dắt làn sóng chỉ trích này. Trong các phát biểu gần đây, Ngài gọi việc đối xử người di cư tại Mỹ là “vô nhân đạo” và nhấn mạnh rằng những kẻ tự xưng “ủng hộ sự sống” nhưng cổ xúy “việc đối xử vô nhân đạo với người di cư” thì khó có thể được coi là “pro-life.”
Ngày 4 Tháng Mười Một, khi một số nhà báo nêu tình trạng đối xử tồi tệ nhằm vào những người bị nhốt tại một trại giam ICE ở Broadview, Illinois; và việc chính quyền từ chối một phái đoàn, trong đó có một giám mục Công Giáo, vào trại giam để làm lễ dâng Mình Thánh Chúa cho tù nhân, Đức Giáo Hoàng Leo XIV trả lời, bằng cách viện dẫn Kinh Thánh, rằng vào ngày tận thế, “chúng ta sẽ được hỏi, bạn đã đối xử với người ngoại quốc như thế nào?” (Đức Giáo Hoàng Leo XIV ám chỉ lời trong Ma-thi-ơ 25:35: “Vì xưa Ta đói, các ngươi cho ăn; Ta khát, các ngươi cho uống; Ta là khách lạ, các ngươi tiếp rước.”).
Với người Công Giáo, việc giúp người nghèo và người bị thiệt thòi nói chung luôn là nền tảng của đức tin. Theo một thống kê, có đến hơn 2,000 đoạn Kinh Thánh quy định hoặc ủng hộ việc phục vụ người nghèo và tận hiến cho công lý. Tiếng nói chỉ trích của các giám mục về chính sách tàn bạo nhằm vào người nhập cư đang tạo sức ảnh hưởng mạnh. Khắp nơi, từ New Jersey đến California, các linh mục và mục sư dẫn đầu những cuộc biểu tình, tẩy chay lực lượng ICE và đưa ra các sáng kiến chống lại hành động tàn bạo của ICE (“Who can tame Trump? An unlikely candidate is emerging: the Catholic church”/The Guardian).
Tòa Bạch Ốc vs. Vatican
Không dừng lại ở vấn đề nhập cư, Đức Giáo Hoàng Leo XIV còn lên tiếng mạnh mẽ về chính sách đối ngoại của Trump. Ngài kêu gọi Trump không sử dụng vũ lực để lật đổ Tổng Thống Nicolás Maduro của Venezuela. “Với bạo lực, chúng ta sẽ không thắng,” Ngài nhấn mạnh. Đức giáo hoàng lo rằng việc Mỹ tăng cường hiện diện quân sự tại Caribe, thực hiện 21 cuộc tấn công vào những con tàu tình nghi vận chuyển ma túy (khiến ít nhất 83 người thiệt mạng), cùng lời đe dọa trực tiếp nhắm vào Nicolás Maduro chỉ làm tình hình thêm căng thẳng, và cuối cùng người dân Venezuela là những kẻ chịu khổ.
Về Ukraine, Đức Giáo Hoàng Leo XIV cảnh báo kế hoạch hòa bình của ông Trump – vốn nhượng bộ Nga và gần như loại bỏ sự can dự Châu Âu – đang đe dọa phá vỡ liên minh truyền thống xuyên Đại Tây Dương. “Không thể tìm kiếm thỏa thuận hòa bình mà không có Châu Âu,” Đức Giáo Hoàng Leo XIV khẳng định sau cuộc gặp Tổng Thống Volodymyr Zelensky của Ukraine. Ngài cũng chỉ trích những phát ngôn của ông Trump khi gọi lãnh đạo Châu Âu là “yếu kém” và nói châu lục này đang “suy tàn.”
Tòa Bạch Ốc dĩ nhiên phản ứng gay gắt. Thư Ký Báo Chí Karoline Leavitt bác bỏ cáo buộc việc “đối xử vô nhân đạo” với người nhập cư và đổ lỗi cho chính sách thời Biden. Phần mình, ông Trump tỏ ra “ngạc nhiên” trước các chỉ trích từ đức giáo hoàng, nói mình “chẳng nghe ông ấy nói gì cả,” và nhắc rằng anh trai của đức giáo hoàng – ông Louis Prevost – là người ủng hộ MAGA nhiệt tình (“White House pushes back on Pope Leo’s statement that immigrants are subject to ‘inhuman treatment’ in the US”/Politico).
Sự đối đầu giữa Vatican và Tòa Bạch Ốc không phải mới. Ngày 18 Tháng Hai, 2016, (cố) Đức Giáo Hoàng Phanxicô (người Argentina) từng nói: “Kẻ nào chỉ nghĩ đến việc xây những bức tường, bất kể ở đâu, chứ không phải xây những cây cầu, thì kẻ ấy không phải là người theo đạo Cơ Đốc. Điều này không có trong Phúc Âm.”
Giờ đây, với Đức Giáo Hoàng Leo XIV – một người Mỹ – cuộc xung đột mang tính nội tại hơn. Nhà bình luận Công Giáo Austen Ivereigh nhận xét Đức Giáo Hoàng Leo XIV đang “đặt ra một áp lực lớn lên chính quyền Mỹ, đặc biệt với những người Công Giáo trong nội các Trump như JD Vance hay Marco Rubio.” Trong khi đó, chuyên gia Anna Rowlands từ đại học Durham University (Anh) bình luận rằng kinh nghiệm “làm người di cư” của chính đức giáo hoàng tại Peru đã định hình lập trường của Ngài, đặc biệt việc bảo vệ quyền được đoàn tụ gia đình cũng như nhu cầu tinh thần của người bị giam giữ.
Phe bảo thủ gọi Đức Giáo Hoàng Leo XIV là “Giáo hoàng thức tỉnh” (woke pope). Cần nhắc lại, chủ nghĩa dân tộc Kitô giáo (Christian nationalism) xưa giờ vẫn đồng hành chặt chẽ với phong trào MAGA. Tuy nhiên, với tư cách là đức giáo hoàng người Mỹ đầu tiên, Đức Giáo Hoàng Leo XIV lợi thế mà không bất kỳ chính trị gia nào, kể cả Trump, có được. Đó là việc đánh động trực tiếp đến lương tâm hàng chục triệu người Mỹ mà không bị coi là “có sự can thiệp từ bên ngoài.” Cũng cần nhấn mạnh: ông Trump, 79 tuổi, chỉ “gọi gió hô mây” ba năm nữa; trong khi đó, Đức Giáo Hoàng Leo XIV 70 tuổi, từ nay đến khi về với nước Chúa, sẽ cai quản cộng đồng giáo dân 1.3 tỷ người trong đó có 20% dân số Mỹ.
Sức mạnh chính trị, trong bất kỳ giai đoạn lịch sử nào, không là một tính chất vĩnh hằng. Chỉ có việc đặt phẩm giá con người làm trung tâm mới mang lại giá trị trường tồn. Chống lại bạo lực lẫn sự thiếu đạo đức, Đức Giáo Hoàng Leo XIV kêu gọi “công lý, đoàn kết và sự tôn kính thực sự với sự sống.” Từ Dinh Thự Giáo Hoàng ở Castel Gandolfo cách Rome khoảng 25 km – nơi Ngài thường xuyên tiếp xúc báo chí, Đức Giáo Hoàng Leo XIV đưa ra một thông điệp có sức lay động, không chỉ với Washington mà cả toàn cầu: Phẩm giá con người không thể bị bóp nát bởi bàn tay chính trị thô lậu và không thể được biện minh bằng bất kỳ lý lẽ bất nhân nào. [dt]