12/09/2025
Dương Quốc Chính
Mồi lửa trực tiếp cho cuộc nổi dậy là chỉ thị ngày 28 tháng 8 của chính phủ, yêu cầu 26 nền tảng mạng xã hội, bao gồm các ứng dụng phổ biến như Facebook, Instagram, WhatsApp, X (trước đây là Twitter), và YouTube, có vẻ như bao gồm cả Zalo, phải đăng ký hoạt động tại địa phương trong vòng bảy ngày, nếu không sẽ phải đối mặt với lệnh cấm trên toàn quốc.
Lý do chính thức mà chính phủ đưa ra là để hạn chế ngôn từ kích động thù địch, tin giả và tội phạm trực tuyến, đồng thời bảo đảm các nền tảng được “quản lý đúng đắn, có trách nhiệm và giải trình được”.
Lý do này anh em thấy quen không? Việt Nam cũng có cái gần tương tự, là nghị định 147. Nghị định này hơi bị “ảo tưởng sức mạnh” quá, không rõ ông nào nghĩ ra. Đại khái yêu cầu các mạng xã hội… phải xác thực thông tin cá nhân người dùng bằng số điện thoại của Việt Nam hay căn cước công dân. Nếu không thực hiện thì sẽ bị xử lý.
Trước đó thì dùng số điện thoại hay email (có thể clone dễ dàng) để đăng ký mạng xã hội đều được, nhà nước không kiểm soát. Mục đích mà phía Việt Nam đưa ra cũng gần tương tự Nepal, đó là kiểm soát tính chính xác của thông tin, hạn chế tin giả, tội phạm trực tuyến… Vụ này mình có viết status và cả video để phân tích. Bản chất việc đó cũng tốt, như giải trình của cơ quan chức năng, tuy nhiên, Việt Nam lại vẫn duy trì các chuồng bò với hầu hết là nick ảo, để định hướng dư luận. Thế hóa ra là tự bóp d@i hay là có con vật được bình đẳng hơn?!
Trên thực tế, Nghị định 147 đã không được thực thi đầy đủ, khi mình không thấy các mạng xã hội mà mình đang dùng yêu cầu phải xác thực thông tin cá nhân. Có nghĩa là hầu hết các mạng xã hội đều không tuân thủ Nghị định 147? Mình chỉ thấy Việt Nam đánh thí điểm Telegram, cấm thật, nhưng sau độ 1-2 tháng thì lại thấy xuất hiện dù thực tế ai dùng Telegram cũng phải dùng số điện thoại (không nhất thiết của Việt Nam).
Dường như các mạng xã hội không tuân thủ cũng chả sao? Hình như bây giờ có Reddit (mạng này coi như ẩn danh người dùng tuyệt đối) vẫn đang bị chặn? Có vẻ như Việt Nam không dám chặn các ông lớn kiểu Facebook, X, YouTube… do đó còn là nguồn sống của rất nhiều người?
Quay lại Nepal, động thái chặn mạng xã hội của chính phủ ngay lập tức bị công chúng và cộng đồng quốc tế lên án rộng rãi, coi đây là một công cụ kiểm duyệt và là một “tiền lệ nguy hiểm cho tự do báo chí”. Lệnh cấm đã gây ra sự hỗn loạn trên toàn quốc, ảnh hưởng tiêu cực đến các doanh nghiệp, ngành du lịch sống còn của Nepal, và đặc biệt là cắt đứt liên lạc với cộng đồng người Nepal hải ngoại đông đảo, những người phụ thuộc vào các ứng dụng này để giữ kết nối với gia đình.
Lệnh cấm mạng xã hội chỉ là tia lửa làm bùng lên một đống lửa đã được vun sẵn từ lâu. Trước khi các cuộc biểu tình nổ ra, các nền tảng như TikTok (vốn không bị cấm vì đã đăng ký) trở thành công cụ để phơi bày lối sống xa hoa của con cái các chính trị gia, được gọi là “nepo kids”.
Các chiến dịch này làm nổi bật sự tương phản gay gắt giữa sự giàu có của giới tinh hoa và thu nhập bình quân đầu người thấp của đất nước (chỉ $1.400 mỗi năm), làm dấy lên nhận thức về nạn tham nhũng và chủ nghĩa gia đình trị đã ăn sâu vào hệ thống.
Cơn giận dữ này không phải là trừu tượng; nó gắn liền với sự thất bại của chính phủ trong việc truy tố các vụ án tham nhũng lớn và một cảm giác chung rằng tầng lớp chính trị hoạt động mà không bị trừng phạt.
Nền tảng của các cuộc biểu tình là những con số kinh tế nghiệt ngã. Tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên được Ngân hàng Thế giới ghi nhận là 20%, và thực tế là hàng ngàn người trẻ Nepal buộc phải rời quê hương mỗi ngày để tìm kiếm việc làm ở nước ngoài, đặc biệt là làm lính đánh thuê cho Nga.
Các cuộc biểu tình là tiếng nói của một thế hệ cảm thấy mình “không có tương lai” ở Nepal. Sự tuyệt vọng về kinh tế này, kết hợp với nhận thức rằng giới tinh hoa chính trị đang tích trữ của cải và cơ hội, đã tạo ra một hỗn hợp các bất bình mạnh mẽ và dễ bùng nổ.
Tại sao người biểu tình lại đốt khách sạn Hilton? Chi tiết này hay bị anh em bò đỏ chỉ trích nặng nề, cho rằng đây là hành động bạo lực bộc phát vô lý.
Các khách sạn năm sao như Hilton, Hyatt Regency và Varnabas Museum Hotel đã bị những người đốt phá tấn công cùng lúc với các tòa nhà chính phủ và nhà riêng của các chính trị gia. Hành động này được coi là một cách để thể hiện sự phẫn nộ đối với sự giàu có và đặc quyền mà những cơ sở này đại diện trong bối cảnh một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới.
Anh em chuồng bò đang ra sức đấu tố một thanh niên tên là Abiskar Raut, cậu này nổi tiếng từ một video diễn thuyết rất hùng hồn bằng tiếng Anh với âm điệu giống hệt Hitler. Vậy vai trò của thanh niên này là gì? Có phải lãnh tụ của Gen Z là phải chịu trách nhiệm về bạo lực đã diễn ra?
Cuộc biểu tình của “Thế hệ Z” ở Nepal không có một nhà lãnh đạo duy nhất, từ trên xuống. Thay vào đó, nó được mô tả là một phong trào phi tập trung và tự phát, ban đầu không có sự lãnh đạo chính thức. Tuy nhiên, trong quá trình diễn ra các cuộc biểu tình, một số cá nhân và tổ chức đã nổi lên với các vai trò chủ chốt khác nhau:
– Sudan Gurung: Ông được xem là gương mặt nổi bật nhất của phong trào. Từng là một nhà tổ chức sự kiện, ông chuyển sang hoạt động dân sự sau khi tham gia công tác cứu trợ trong trận động đất năm 2015. Uy tín của ông đến từ sự tham gia ở cấp cơ sở và năng lực tổ chức, điều này đã khiến những người trẻ tuổi tin tưởng ông.
Sudan Gurung, 36 tuổi, nhân vật nổi bật trong phong trào biểu tình ở Nepal. Ông và tổ chức Hami Nepal của ông kêu gọi biểu tình ôn hòa, phản đối chính phủ vì lệnh cấm mạng xã hội. Nguồn ảnh: Facebook
– Hami Nepal (Chúng tôi là Nepal): Tổ chức phi chính phủ do Gurung lãnh đạo đã đóng một vai trò quan trọng trong việc tổ chức. Họ đã sử dụng mạng xã hội để vạch ra các tuyến đường biểu tình, chia sẻ các mẹo an toàn và huy động hàng ngàn người trẻ tham gia.
- Abiskar Raut: Một học sinh 16 tuổi, là trưởng nam sinh của trường Trung học Phổ thông Holy Bell English. Anh đã trở thành một biểu tượng và tiếng nói truyền cảm hứng cho phong trào sau khi một bài phát biểu đầy nhiệt huyết của anh từ tháng 3 năm 2025 lan truyền rộng rãi trên mạng xã hội.
Abiskar Raut, 16 tuổi, là học sinh trường PTTH Holy Bell English. Nguồn: Free Press Journal
Trong bài phát biểu đó, anh đã lên án nạn tham nhũng và sự quản lý yếu kém của chính phủ, đồng thời kêu gọi giới trẻ đứng lên. Bài phát biểu này đã trở thành một “lời hiệu triệu” cho các cuộc biểu tình vào tháng 9. Nếu các bạn đọc/ nghe được bài phát biểu này thì sẽ thấy chàng trai này rất có tố chất chính trị, nội dung bài phát biểu rất hùng hồn và cuốn hút. Lời lẽ về tính kích động tinh thần yêu nước có thể so sánh với… Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến!
Phát biểu hùng hồn kiểu này có hai nhân vật nổi tiếng là Hitler và Fidel Castro và hình như cả Lenin.
Hiện tại, ứng viên thủ tướng được đề xuất dĩ nhiên không phải là những nhân vật trẻ tuổi nói trên (họ có lẽ chỉ là những nhà lãnh đạo trong tương lai, ít nhất là 10 năm tới).
– Sushila Karki: Nữ Chánh án đầu tiên của Nepal, nổi tiếng với lập trường chống tham nhũng mạnh mẽ. Bà là lựa chọn hàng đầu của nhiều người biểu tình, bao gồm cả phe của Sudan Gurung.
Bạo lực từ đâu mà có?
Chuyện này thông tin trên Facebook cũng bị anh em chuồng bò bẻ lái rất nhiều, họ tấn công, mạ lị cậu học sinh kia rất nặng nề và kêu gọi quân đội tấn công đàn áp kiểu Thiên An Môn.
Thực tế là ban đầu biểu tình ôn hòa, nhưng đã bị cảnh sát đàn áp bằng đạn cao su và cả đạn thật, khiến khoảng 20 người chết, gồm cả học sinh, vài trăm người khác bị thương. Vì thế mà bạo lực mới diễn ra như sự đáp trả của đám đông. Có lửa mới có khói.
Sự kiện này liệu có phải do phương Tây giật dây?
Luận điều này anh em bên chuồng bò cũng đang tuyên truyền mạnh. Tuy nhiên, thực tế chưa có bằng chứng gì cả. Thủ tướng Oli mới từ chức là thân Trung Quốc, tất nhiên Ấn Độ không ưa ông này.
Nepal bị ảnh hưởng lớn bởi hai nước lân bang là Ấn Độ và Trung Quốc. Nhưng hai nước này mới chỉ lên tiếng quan ngại, chứ không có bằng chứng gì cho thấy là đứng sau bạo động. Cũng không thấy họ có lợi ích rõ rệt. Vì thực tế là chính phủ vừa sập là liên minh cả đảng thân Tàu (CS) và thân Ấn (Quốc đại).
Còn chính phủ Mỹ chưa lên tiếng dù báo chí Mỹ thì đưa tin nhiều. Cũng chưa thấy dấu hiệu nào cho thấy phương Tây giật dây vụ này.
Vậy bài học nào cho chúng ta?
Đầu tiên phải nhắc tới là tình trạng tham nhũng và phân biệt giàu nghèo. Thứ hai là việc cấm đoán mạng xã hội, vì đó là nơi người dân được tự do biểu đạt. Hơn nữa, nó là nồi cơm của nhiều cá nhân, tổ chức, nơi trao đổi thông tin với khắp thế giới. Rất may là Việt Nam cũng chịu nhún chứ không xử lý đồng loạt mấy chục mạng xã hội!
Tất nhiên bài học trấn áp từ trứng nước thì Việt Nam đã học theo Trung Quốc từ lâu, nên Việt Nam sẽ không thể có biểu tình to như vậy, dù đã từng có tương đối to. Có lẽ vậy, nên hầu hết những ai từng biểu tình đều đã bị bắt.