“Im miệng! Đồ ngoan cố”

Bị còng tay vào Hỏa Lò tháng 3-1968, ba tháng sau, bác và hai người bạn (Toán, Thành) đang bị giam ở ba chỗ, được gọi lên, bảo: Chúng tôi chưa được nghe các anh hát, bây giờ chúng tôi muốn được nghe các anh đàn và hát những bài các anh thường hát, để cho chúng tôi rút kinh nghiệm trên con đường sáng tác.

Ôi, nghe thế sướng quá. Như vậy là họ hiểu rồi.

Ba thằng được đưa về một buồng, cho ăn sung sướng một tuần lễ. Được hát thoải mái. Cơ thể khỏe mạnh lên.

Ngày 6-9-1968, ô tô đón từ Hỏa Lò đến Nhà hát Lớn. Ông Vụ trưởng Vụ Nghệ thuật trực tiếp chỉ huy máy thu thanh.

Trước lúc hát, Toán (xồm) nhắc: Cẩn thận, mày hát hay quá càng tù nặng. Tôi bảo: Sợ gì, mình hát không hay nó cười mình.

Hát để họ rút kinh nghiệm trên con đường sáng tác. Vậy là họ thừa nhận mình đúng rồi. Mình biết mà, mình có sai đâu.

Trước tới giờ đóng kín cửa lén lút hát trong nhà, vài ba người bạn nghe với nhau. Nay, hát trên sân khấu Nhà hát Lớn, trước mặt là hai mươi chuyên viên âm nhạc – những nhà chuyên môn nghệ thuật của đất nước.

Hát xong một bài, tất cả im lặng, không ai ý kiến gì. Họ im lặng, còn mình cứ hát thôi. Hát hào hứng. Trong ngày hôm đó tôi hát 10 bài.

Hát xong, trả về Hỏa Lò, lại mỗi thằng một buồng.

Ngày hỏi cung hai lần, ngày ba lần, có khi giữa đêm. Sáng hỏi xong rồi, chiều ngồi đó kiểm điểm, tự khai, hết giờ thì về. Ba năm liền. Hát bài này ở đâu, học bài hát này ở đâu, hát những bài gì, lấy tiền đâu tụ tập ăn chơi, ngày này ngày kia tụ tập nhà nào, hát những bài gì, những ai đến nghe nói xấu gì chế độ. Sáng khai cung trong phòng, trưa ra ngồi ngoài hành lang tự khai.

Cho đến ngày xử.

Mang máy ghi âm ra. Phát tiếng hát của tôi hôm ở Nhà hát Lớn.

Trước đó, họ bắt vì nghe người này đồn, người kia đồn; rồi chúng tôi khai thế nào họ biết thế, nhưng chưa có bằng chứng.

Bằng chứng đây. Họ bật máy ghi âm lên.

Phát ra những âm thanh è è à à thiểu não…

Tôi uất không chịu được.

Chuyện bị lừa thì rõ rồi. Tôi uất vì giọng hát của tôi không phải thế.

Sau một đoạn tôi hát họ lại mở đoạn nhạc cách mạng để so sánh. Bản nhạc tôi đầy tạp âm, không rõ tiếng, bản cách mạng hùng hồn rõ nét.

Nhạc vàng là gì? Trong phiên tòa, ông nhạc sĩ ba năm trước chỉ đạo ghi âm cho tôi hát, nay làm giám định âm nhạc, hùng hồn phân tích: Màu vàng là màu hủ hoại bệnh tật, ở bên Anh có một dịch tả không chữa được, nếu để trong đất liền sẽ lan truyền cho người khác, cho nên người ta đẩy các người có bệnh tả ra ngoài khơi để chết chìm ngoài khơi. Chiếc thuyền đó được cắm một lá cờ màu vàng để lan truyền trên khắp thế giới là chiếc thuyền có màu cờ màu vàng không cho cập bến, nếu cho cập bến bệnh dịch tả sẽ lan truyền đến đất nước đó.

Tôi bật dậy: Thưa quý tòa, theo như lời giám định viên nói, màu vàng là màu hủ hoại, bệnh tật thì tại sao lá cờ Việt Nam có ngôi sao màu vàng?

Chánh án rung chuông không cho tôi nói nữa.

Toán xồm lẩm bẩm bên cạnh: Mày chết mất. Tôi điên lên: Chết thì thôi.

Tối, về Hỏa Lò, tôi bị bốn, năm người lao vào đánh chảy máu mũi, máu mồm.

Mày có thích tao thả mày ra không? Ngay ngày mai tao thả mày được ngay. Nhưng chúng mày phải nghe tao.

Các ông muốn chúng tôi như thế nào?

Chúng mày phải cải tạo tư tưởng. Chúng mày hát bài cách mạng. Nếu mày hát nhạc cách mạng, tao sẽ thả mày ra, cho mày lên đài hát và mày phải phát biểu rằng là khi tôi vào trong nhà tù tôi được giáo dục, được huấn thị tư tưởng, tôi cảm thấy nhạc vàng xấu xa, tôi xin từ bỏ nó, tôi xin hát nhạc cách mạng.

Lúc này ở phía bên kia, những người bạn của tôi đang bênh vực tôi, đòi thả tự do cho tôi.

Mà tôi có sai đâu.

Tôi hát. Tôi không làm chính trị. Tôi hát những bài hát tôi yêu thích.

Trong lúc chiến tranh bom đạn, hai bên bắn giết lẫn nhau, tôi hát những bản nhạc trữ tình, hai bên hãy buông súng buông đạn đi, xích lại gần nhau bằng tình yêu con người, thì tôi thành phản động.

Tôi bị án tù 10 năm.

Khi lục soát nhà tôi họ tìm được bức ảnh của Hà Trung Tân tặng tôi trước ngày đi bộ đội. Dòng chữ sau tấm ảnh: “Tạm xa Lộc ngày chúng kéo Tân vào ngục tù”. Bắt luôn Tân. Vì Tân đào ngũ và thỉnh thoảng đến nghe chúng tôi đàn hát. Tội tôi to thêm, làm cho một người đi bộ đội trốn về nghe nhạc vàng rồi đào ngũ. Tân bị kết án 8 năm tù. Sắp tới ngày ra tù, Tân ăn phải nấm độc, bị bệnh đường ruột, về nhà thì mất. (Bảy người ăn một nồi nấm, bốn người chết tại chỗ, một người hôm sau chết, còn Tân và người nữa chết khi đã về nhà).

Vào tù, chúng tôi được phân vào toán mộc. Nửa năm sau, sáu thằng vào đội văn nghệ, hát nhạc cách mạng, diễn kịch bắn giết Mỹ ngụy. Tôi không chịu tham gia.

Tôi bị đẩy sang toán làm gạch. Gánh đất lên thấu, lên quả, ấp lên thành núi, lấy kéo thái mỏng, xả dần. Tôi thèm hát quá. Nhìn quanh không thấy ai, tôi vạch đất hé mồm hát. Hát cho đất nghe.