Diễn văn tạm biệt của Boris Johnson
BS Trần Văn Tích
Sau 1140 ngày cầm quyền bính, Thủ tướng Anh quốc Boris Johnson bắt buộc phải rời dinh thự số 10 Downing Street theo đúng tinh thần dân chủ pháp trị của một thể chế văn minh.
Hành động cuối cùng của Thủ tướng là đọc diễn văn từ biệt. Từ biệt dân chúng, từ biệt chính trường, từ biệt quyền hành, từ biệt trách nhiệm. Thủ tướng thức dậy sớm vào hôm thứ ba mồng sáu tháng chín vì diễn văn được đọc lúc bảy giờ rưởi sáng trong ánh bình minh của thủ đô London, khi mặt trời mới bắt đầu ló dạng. Trong khi đó, người kế nhiệm của Boris Johnson, Bà tân Thủ tướng Liz Truss đọc diễn văn nhậm chức vào buổi chiều, trong một cơn mưa rào ngắn ngủi, vì trời sáng sủa trở lại khá nhanh trong lúc Bà Thủ tướng mới ngỏ lời với quốc dân.
Boris Johnson là người có học. Chuyên khoa của cựu Thủ tướng là sử học. Cho nên trong bài diễn văn ngắn đã có nhiều điển tích lịch sử được sử dụng, chứng tỏ trình độ kiến thức của người đứng đầu chính phủ nước Anh. Hơn nữa, bản văn chính luận đã văn chương mà còn hoa lệ. Boris Johnson thích thú vận dụng ẩn dụ trong bức thư tạm biệt của mình.
Ẩn dụ là một biện pháp tu từ tuy nằm trong phạm trù so sánh nhưng nằm ở một mức độ cao hơn, không còn vế bị so sánh, chỉ còn vế đem ra so sánh. Ẩn dụ gây tác dụng liên tưởng kín đáo hơn so sánh. Ẩn dụ không mang chức năng định danh mà là biểu cảm. Thuyền về có nhớ bến chăng / Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền (Ca dao). Ẩn dụ thử thách tài năng vận dụng ngôn từ của nhà văn. Ẩn dụ hay là một sự khám phá kỳ diệu, nó thu hút được sự chú ý của người nghe người đọc và tạo ra nhiều liên tưởng mới mẻ đến những khía cạnh khác nhau thuộc đối tượng được biểu hiện. Bây giờ mận mới hỏi đào / Vườn hồng đã có ai vào hay chưa ? / Mận hỏi thì đào xin thưa / Vườn hồng có lối nhưng chưa ai vào (Ca dao). Baudelaire thực tinh tế khi bảo rằng : Les parfums, les couleurs et les sons se répondent (Correspondances). Đó là ẩn dụ bổ sung trong thi ca, trong văn học.
Nhà văn học Boris Johnson ít nhất đã hai lần sử dụng ẩn dụ. Johnson tự ví mình với một hoả tiễn bổ trợ. Rồi ra hoả tiễn sẽ quay trở lại vũ trụ và biến mất tăm mất tích nơi một vùng biển Thái bình dương hịu quạnh và xa xôi. Boris Johnson cũng tự ví mình với Cincinnatus : “Giống như Cincinnatus, rồi ra tôi sẽ quay về với đồng ruộng của tôi“. Lucius Quinctius Cincinnatus (519-430 trước Công nguyên) sau hai lần nắm giữ chức quyền tối cao trong chế độ La mã xưa ((458 và 439) cuối cùng đã quay trở về canh tác ruộng vườn. Cơ sở tâm lý của ẩn dụ là sự liên tưởng : người nghe Boris Johnson nói – và người đọc Boris Johnson qua báo chí – nghĩ đến tính khí khiêm cung mà cao cả của diễn giả.
Tuy nhiên trong tuần lễ trước, Boris Johnson không hoàn toàn bác bỏ chuyện mình sẽ trở lại chính trường một ngày nào đó. Trong khi chờ đợi, Boris Johnson cam đoan sẽ hết lòng ủng hộ tân nữ Thủ tướng. Cả cựu lẫn tân Thủ tướng đều phải di chuyển đến điện Balmoral ở Aberdeen tại xứ Tô cách lan xa xôi, cách London đến 800 km, để được Nữ hoàng trao giấy mãn nhiệm và nhận từ Nữ hoàng uỷ nhiệm thư thành lập chính phủ vì Nữ hoàng gặp khó khăn khi di chuyển, theo thông cáo chính thức từ văn phòng hoàng gia. Đàng lẽ lễ nghi tiễn và đón Thủ tướng phải diễn ra ở điện Buckingham, Luân đôn.
Nhắc lại các thành tích do chính phủ của mình đạt được, Boris Johnson đề cập đến sự kiện Brexit đưa vương quốc Anh ra khỏi Liên Âu, đến chương trình chủng ngừa chống corona thành công trên một bình diện rộng lớn. Boris Johnson tránh không nhắc đến các vấp váp, các sai lầm mình đã phạm phải.
Mở đầu diễn văn từ nhiệm, Boris Johnson nói : “Xin cám ơn tất cả các bạn. Mọi sự đã xong xuôi. Cám ơn tất cả đã tới đây hôm nay thực là sớm. Trong vài giờ nữa thôi, tôi sẽ có mặt tại Balmoral để yết kiến Nữ hoàng và bó đuốc sẽ được trao cho một người chủ bảo thủ mới. Cuộc chạy tiếp sức đã diễn ra, người ta đã thay đổi luật lệ giữa chừng, nhưng thôi, chuyện đó không còn quan trọng nữa. Và qua cánh cửa sơn màu đen này, một tân Thủ tướng sẽ bước vào phòng để gặp một toán chuyên viên công chức thượng hạng – họ là những nhân vật đã hoàn tất vụ Brexit, đã phân phát thuốc chủng chống corona nhanh nhất cho dân chúng toàn quốc nếu so với các quốc gia khác ở Châu Âu và xin đừng quên rằng 70 % dân chúng đã được chích ngừa trong vòng sáu tháng, nhanh hơn bất cứ đất nước nào khác. Đó là chính quyền của các bạn. Đó là chính quyền bảo thủ.“
Diễn văn từ nhiệm của Boris Johnson có thể được xem như là một hiện tượng chính luận hoàn mỹ thuộc hoạt động của con người và thuộc nghệ thuật văn hoá. Cái đẹp trong diễn văn nói riêng, cái đẹp trong nghệ thuật nói chung, là biểu hiện của cái đẹp trong cuộc sống. Và cũng như trong cuộc sống, cái đẹp chân chính trong nghệ thuật luôn luôn gắn liền với cái thật, cái tốt. Tất nhiên sự gắn bó này mang những tỷ lệ khác nhau tuỳ theo thời đại – và thời sự –, tuỳ theo xuất xứ, tuỳ theo trình độ, tuỳ theo phong cách và tuỳ theo nhân cách của từng người.
Bài diễn văn tạm biệt mang sắc thái Anh đặc biệt. Nó vừa dí dỏm khôi hài vừa phớt tỉnh ăng-lê.
Nhưng nó rất trí thức.
BS Trần Văn Tích
