Khang Duy Nguyen

Trong ký ức của tôi, ngày Tết Nguyên Đán cổ truyền của dân tộc là một lễ hội truyền thống rất thiêng liêng và gần như là một điều gì đó không thể thiếu vắng trong gia đình tôi mỗi độ Xuân về.

Quan niệm về thời gian tuần hoàn thể hiện rõ nhất trong sự quay vòng 4 mùa xuân, hạ, thu, đông. Xuân kỳ diệu trong hoài niệm, mong ngóng, đợi chờ những điều tốt đẹp sẽ đến, những niềm vui “quay trở lại”” thay thế cái cũ, cái buồn, cái không may… Mùa xuân hoa mai khoe sắc thay cho hình ảnh hoa cải cuối mùa đông. Sự quay trở lại ngoạn mục của mùa xuân, làm cho thi ca mang màu tươi trẻ, khi thời tiết, cảnh vật và tâm trạng của thi nhân quyện hòa trong các ca từ chào đón xuân sang.

Con người đến một độ tuổi nào đó thường hay hoài niệm về quá khứ. Có lẽ bởi vì đến lúc trải qua nhiều thăng trầm của cuộc đời, người ta càng biết trân trọng những gì đẹp đẽ khó quên của thời đã qua, nhất là thời thơ ấu. Hoài niệm giúp người ta giữ lại những kỷ niệm in đậm trong tâm khảm, nhất là kỷ niệm về người thân. Những thời khắc quan trọng thường là những lúc hoài niệm về quá khứ lại tràn về trong tâm tưởng…

Đời người, trong tất cả những năm tháng đã qua cũng như những năm tháng của tương lai, Tết bao giờ cũng là một khoảng thời gian thiêng liêng, lắng đọng, mang đến cho mỗi chúng ta thật nhiều xúc cảm. Người thì đến với Tết bằng đoàn tụ sum vầy, người thì đến với Tết bằng lạc quan hy vọng, người thì đến với Tết bởi những khắc khoải nhớ thương… Riêng tôi, Tết mang đến cho tôi hai tâm trạng: Vui niềm vui sum vầy có bố có mẹ và anh chị em bạn bè bên cạnh và cũng mang đến nỗi Buồn khắc khoải nhớ thương ông bà, cô dì đã khuất.

Nhớ đến Tết là đêm giao thừa ấm áp bên bếp lửa hồng canh nồi bánh chưng, bánh tét, chờ tiếng pháo nổ đì đùng; là sáng mùng Một xúng xính quần áo mới, nhận những phong bao lì xì, hít hà hương vị đất trời vào xuân…. Và mỗi lần tết đến, những ký ức tết xưa lại ùa về. Với người Sài Gòn xưa, vào đêm giao thừa, ngoài Lăng Ông Bà Chiểu thì các chùa như Chùa Ông, Chùa Bà… là nơi đông đúc người dân tìm đến cầu may, khấn vái những điều tốt lành cho gia đạo, cầu bình yên cho sơn hà xã tắc. Vì gia đình bên Nội của tôi theo Đạo Thờ Ông Bà do đó ngày nhỏ, đêm giao thừa năm nào cả nhà đều đến Đền Đức Thánh Trần _ vị anh hùng dân tộc (Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn) trên đường Hiền Vương (VTS) để cầu cho gia đình và người thân trong gia đình. Lớn lên chút nữa, anh em chúng tôi theo Đạo Công Giáo là nhất định phải đi tham dự Thánh lễ giao thừa tại nhà thờ Tân Định và cả ba ngày Tết để cùng nhau Tạ ơn Thiên Chúa và cầu nguyện bình an cho gia đình và bạn bè thân yêu. Truyền thống tốt đẹp này gia đình anh em chúng tôi vẫn duy trì cho đến hiện nay mặc dù sống ở hải ngoại hơn 35 năm nhưng vẫn chưa bao giờ quên ba ngày lễ Tết _ Mùng Một: Tạ ơn Thiên Chúa, Mùng Hai: cầu cho cha mẹ và ông bà tổ tiên, Mùng Ba: cầu nguyện cho công ăn việc làm.

Tết không nhắc đến ẩm thực là một thiếu sót lớn. Tết về không thể thiếu vị chua chua, ngọt ngọt, giòn giòn của dưa món và củ kiệu, những món ăn đặc trưng mang hương vị truyền thống, góp phần làm nên mâm cơm ngày Tết thêm trọn vẹn như Bánh Chưng, giò thủ, Thịt đông, canh măng, canh bóng, bún mộc, miến gà, thịt gà luộc với muối tiêu chanh và món chè kho mà bà nội tôi thường nấu…. là những món ăn quen thuộc, đặc trưng của miền bắc Việt Nam trong những ngày Tết. Những món ăn ngày Tết của Miền Trung thì phải nhắc đến món bánh Tét, Tôm chua, giò bò, Nem chua và cuối cùng là Tré: Tré vừa là món ăn quen thuộc hàng ngày vừa là món ngon ngày Tết được nhiều người yêu thích. Tré chế biến từ những nguyên liệu chính như bì heo, thịt heo, dầu trộn cùng với gia vị đặc trưng. Miền Nam thì có Bánh Tét, Nem chua, Thịt kho tàu nước dừa với trứng, dưa giá, củ kiệu với tôm khô, canh khổ qua. Tất cả các món ăn ngày Tết, tôi nghĩ củ kiệu không chỉ là một món ăn quen thuộc trên mâm cơm gia đình mà còn là một nét ẩm thực truyền thống không thể thiếu vào dịp Tết của người dân Việt Nam. Dưa Món và Củ kiệu muối chua ngọt có hương vị chua thanh, ngọt dịu đặc trưng. Đây là một món ăn kèm hoàn hảo với các món mặn như bánh chưng, bánh tét, tôm khô. Vị chua ngọt thanh tao của dưa món và củ kiệu còn tượng trưng cho cuộc sống đủ đầy, khỏe mạnh. Chính vì thế mà dưa món và củ kiệu đã trở thành món ăn không thể thiếu trên mâm cơm ngày Tết, với niềm hy vọng và mong ước một năm mới an lành, thịnh vượng. Tôi nhớ khi còn ở quê nhà, những ngày đầu tháng Giêng, Bà nội và mẹ của tôi phải chuẩn bị dưa món, củ kiệu ngâm và nhất là phơi củ cải trắng ngoài sân dưới ánh nắng chói chang để kịp ủ ướp để cả nhà sẽ dùng trong ba ngày Tết.

Về trái cây ngày Tết, Trái Dưa Hấu là một loại trái cây không thể thiếu trong ba ngày Tết…. còn biết bao nhiêu trái cây khác cũng không kém phần quan trọng nhưng không thể không nhắc đến người miền Nam nói chung luôn chuộng các loại trái cây mà âm của nó đọc lên là “cầu vừa đủ xài”_ phiên âm theo 4 loại trái cây tiêu biểu trên bàn thờ tổ tiên (Mẵng Cầu, Dừa, Đu Đủ và Trái Xoài). Thậm chí có nhà còn loại bỏ luôn cả trái sung, trái tắc dù nó chẳng tội tình gì cũng chỉ vì khi đọc lên gợi nhớ đến… xung khắc, xung đột hoặc tắc tị, bế tắc. Riêng gia đình tôi không có theo truyền thống này…. bản thân tôi nếu có thì phải là: “Cầu Dừa Đủ Xài Liếp Ba Ga” (Cầu Dừa Đủ Xài hết cỡ).

Ngoài bánh chưng xanh, câu đối đỏ, cành mai vàng thì mứt Tết cũng là một món không thể thiếu trong ngày tết cổ truyền Việt Nam. Các loại Mứt….Mứt Mãng Cầu, Mứt Bí, Bí Tăm, Mứt Chùm Ruột, Mứt Dừa, Mứt Hạt Sen, Mứt vỏ trái Bưởi, Mứt Cà rốt, Mứt Gừng, Mứt Me, Mứt trái thơm, Mứt Khoai Lang, Trái Hồng khô, Chuối Khô và sau cùng là Thèo lèo cứt chuột hay còn được gọi là kẹo đậu phộng mè đen, đây cũng là một trong những món ăn vặt thường xuất hiện trên mâm bánh mứt ngày Tết của hầu hết mọi gia đình. Dẫu rằng với tuổi này, phải kiêng cữ đủ thứ nhất là những loại có chất Đường nhưng “tín đồ hảo ngọt” như tôi cũng không quên nhâm nhi Mứt Hạt Sen Bảo Hiên Rồng Vàng với tách trà thơm nồng trong những ngày Tết.

Ngày Tết từ xưa tới nay không thể thiếu hoa. Mai Vàng rực rỡ tươi sáng của Miền Nam và Cành Đào e ấp những nụ nhú ra với sự lịch lãm và quý phái của Miền Bắc mà gần như nhà nào cũng phải mua về để chưng trong phòng khách của ba ngày Tết. Vì tôi sinh trưởng tại Sài Gòn nên gần như năm nào Bố Mẹ tôi hay dẫn cả nhà đi chợ hoa Nguyễn Huệ và những năm cuối khi gia đình còn ở Việt Nam là Hội Hoa Xuân tại công viên Tao Đàn ngay nhà ông ngoại của tôi. Những nhà vườn ở Gò Vấp, Hóc Môn, Thủ Đức… và từ các nhà vườn từ các tỉnh miền Tây cũng có mặt cung cấp hoa kiểng đa dạng đủ màu sắc rực rỡ, bắt mắt. Các cây kiểng như Cây Quất (tắc), Cành Mai, Cành Đào, Nụ Tầm Xuân, Hoa Thủy Tiên, Hoa Mặt Trời, Thược Dược, Hoa Mồng Gà, Hoa Lan, Hoa Vạn Thọ, Cúc Đại Đóa, Mãn Đình Hồng, Hoa Sống Đời và cả những chậu Ớt xanh đỏ đủ màu sắc… luôn hấp dẫn khách thưởng xuân vui Tết. Dọc bến Bình Đông vào những ngày cuối năm, nay vẫn còn hình ảnh tấp nập tàu bè bán hoa như đã từng có từ ngày xửa ngày xưa. Những năm sau này thì nghe nói chợ hoa được bày bán ở ngay tiền sảnh công viên Lê Văn Tám (nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi cũ)… Rồi một trong những dấu ấn khiến người Sài Gòn xưa yêu thích, tha hồ ngắm hoa ngày Tết vẫn là du xuân ở đường Nguyễn Huệ mà nay đã trở thành đường hoa truyền thống hằng năm. Truyền thống chưng hoa trong 3 ngày Tết này vẫn mãi theo trong gia đình tôi đến tận hôm nay.

Một trong những nét đẹp trong văn hóa Tết Sài Gòn trước 1975 cho đến hiện nay còn là báo xuân. Hình thức in đẹp hơn, số trang nhiều hơn, có báo còn in tặng kèm ảnh nghệ sĩ, diễn viên mà công chúng ái mộ như quà chúc Tết. Đặc biệt là báo nào cũng xuất hiện mục Sớ Táo Quân nhằm trình bày về những chuyện quan trọng trong năm qua một cách khôi hài và tinh tế.

Những ngày giáp Tết, âm thanh của những bài hát mừng Xuân mới luôn vang lên trên khắp mọi nhà với những bài hát xưa và nay đã đi vào tâm khảm của biết bao nhiêu người Việt sống khắp nơi trên thế giới. Nhiều nhạc sỹ đã thi vị tình yêu quê hương đất nước qua các bài hát Xuân cả vài thế kỷ xuyên suốt hành trình của dân tộc. Nhạc xuân ngày tết, mỗi thời kỳ có phong cách khác biệt, nhưng tất cả đều có cái hay, nét chấm phá độc đáo, mới lạ, làm phong phú đóng góp một gia sản nhạc phẩm trong nền âm nhạc nước nhà. Người nghe cũng tùy chọn cho mình dòng nhạc, bài hát mà mình yêu thích. Để rồi, khi chào đón một mùa xuân mới, các khúc hát về xuân lại vang lên, đưa nhiều người trở lại với những hoài niệm dấu yêu hay thúc đẩy nguồn năng lượng mới, để thêm yêu những mùa xuân tươi đẹp…Riêng tôi nhạc Xuân xưa vẫn là gu nghe nhạc của riêng mình. Mặc kệ có ai nói sao toàn nghe nhạc xưa, nhưng với tôi nghe nhạc là mình sống lại với kỷ niệm, với ký ức xưa. Lời ca của những bài hát Xuân xưa nó hay và thi vị bóng bẩy làm sao. Âm nhạc mang ta trở về với quá khứ vàng son một thuở mà không thể nào có thể quên được. Một mùa xuân mới lại đang tới, sắc xuân đã rực rỡ trên những phố phường, cây cỏ dang cành lá quấn quít với gió xuân, lòng người tràn ngập niềm vui sướng trong sự thanh bình. Chợt lắng lại bên chén rượu ấm, trà ngon, bồi hồi nghe những khúc ca mùa xuân rộn rã để thấy tâm hồn được bay bổng vào cõi chân – thiện – mỹ, để thấy lòng đầy viên mãn cùng mùa xuân trẻ mãi không già, để những điệu tứ mùa xuân lại có đất đâm chồi nảy lộc, mang đến cho đời những khúc ca vui.

Nhắc đến nhạc xuân, tôi xin được nhắc tới nhạc sỹ Hoài Bắc Phạm Đình Chương, người nhạc sỹ đã sáng tác bài hát ca ngợi Mùa Xuân bất hủ nhất mỗi độ xuân về “Ly Rượu Mừng”. Bài hát đã để lại dấu ấn khá đậm trong âm nhạc những năm 60, 70 của thế kỷ trước: “Ngày xuân nâng chén ta chúc nơi nơi, mừng anh nông phu vui lúa thơm hơi, người thương gia lợi tức, người nông dân ấm no, thoát ly đời gian lao nghèo khó…”. Nét nhạc phơi phới hân hoan, dễ nghe dễ hát, lời ca lại mang nội dung thích hợp với mọi tầng lớp thính giả, vì thế mà Ly rượu mừng từng thịnh hành đến nỗi với nhiều người thời đó, đêm giao thừa có thể không cần nghe tiếng pháo nổ nhưng không thể không nghe âm hưởng của khúc xuân ca này.

Những trò chơi dân gian trong những ngày Tết mang lại niềm vui và có từ rất lâu đời mang tính giải trí mà các tiền nhân đã để lại trong văn hóa Việt Nam suốt bao thế hệ trải dài khắp ba miền đất nước. Phải kể đến là chơi Bài, Bầu Cua Cá Cọp, đánh bài Tổ Tôm, Mạc Chược, Đánh Chắn, Bài Tam Cúc và bài Tứ Sắc là những trò chơi tiêu biểu của dịp đầu Xuân. Ngoài ra lễ hội còn có kéo co, đấu vật là những môn thể thao thường được diễn ra trong những ngày Tết cổ truyền của dân tộc.

Khoảng hai mươi ba tháng chạp đưa ông Táo về trời, Tết xem như đã bắt đầu chạm ngõ. Nhà nào cũng tất bật lo chuẩn bị đón Tết. Không khí rộn ràng khắp trong làng, ngoài xóm. Đêm giao thừa là những giây phút rất quý báu, rất thanh bình, rất riêng tư cho mỗi gia đình đoàn tụ sau một năm xuôi ngược mưu sinh, thắt chặt thêm mối dây liên kết gắn bó. Đó là những mảnh ghép trong bức tranh đất nước đón năm mới thái bình, an lạc. Tiếng pháo đêm giao thừa như đánh dấu cột mốc tôn nghiêm, thời khắc chuyển giao giữa cũ và mới, giữa mùa đông giá lạnh và mùa xuân ấm áp, giữa những buồn vui, nhọc nhằn trong năm cũ và những hy vọng tốt đẹp đang chờ đón trong năm mới. Thời khắc lòng người như giao hòa cùng đất trời, cùng thiên nhiên, vừa xao xuyến vừa hoan ca, như thỏa lòng mong đợi sau một năm với bao lo toan vất vả.

Những ngày giáp tết, lòng tôi bỗng nhiên cảm thấy bơ vơ, hụt hẫng. Sự thiếu hụt tình thương của ông, bà như đứa trẻ mồ côi thèm thuồng hơi ấm. Xúc cảm đó ứ đọng trong lòng, dần dần dâng lên cay xè khóe mắt, tràn thành từng giọt tủi thân lăn dài trên gò má. Lớn lên, đi xa, ngắm nhìn rất nhiều thành phố, học hỏi được nhiều điều mới mẻ mới nhận ra rằng khung cảnh đẹp nhất có lẽ là trước hiên nhà ông bà, bình yên nhất có lẽ là màn sương đêm còn khẽ đọng lại giỏ thành từng giọt trên phiếm lá xanh ngoài vườn. Người ta thường nói trưởng thành là một hành trình đơn độc mà tự thân mỗi người phải trải qua nhưng có lẽ người ta cũng quên mất một điều rằng hành trình ấy sẽ rực rỡ biết bao khi có những người thương yêu ta luôn kề cạnh.

Không biết những người xa quê vào những ngày giáp tết thường có xúc cảm gì, lòng có mong ngóng, háo hức để trở về nơi thân thuộc khi xưa. Nhưng với riêng bản thân tôi, mỗi khi nhận được một dòng tin nhắn của bạn bè hoặc cuộc gọi của người thân phương xa với lời chúc Tết đầu năm mới, nỗi niềm hân hoan, mong ngóng cứ kéo dài suốt cả những ngày giáp tết. Tết có bao giờ cũ không? hẳn nhiên là không rồi nhưng dư vị tết có nhạt màu theo thời gian không? thì chắc hẳn là mỗi người phải tự hỏi chính mình. Câu trả lời rõ ràng nhất có lẽ nằm sâu trong trái tim mỗi người. Tết chưa bao giờ nhạt đi chỉ là ta không còn giữ được sự háo hức như khi còn bé thơ nữa.

Tùy Bút những ngày Giáp Tết Ất Tỵ 2025

Nguyễn Duy Khang

Mối đe dọa từ Trump đối với ngành tình báo Mỹ

23:10 | Posted by BVN1

Peter Schroeder, “Trump’s Threat to U.S. Intelligence,” Foreign Affairs, 17/01/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Sự gián đoạn và yêu cầu lòng trung thành sẽ làm suy yếu an ninh quốc gia.

Vào ngày 21/01/2017, một ngày sau lễ nhậm chức, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đến thăm Trụ sở Cục Tình báo Trung ương (CIA) tại Langley, Virginia. Đây là một trong những sự kiện chính thức đầu tiên của ông trong tư cách là Tổng thống và cũng là cơ hội để thiết lập lại quan hệ với cộng đồng tình báo. Chỉ mười ngày trước đó, ông đã cáo buộc các cơ quan tình báo làm rò rỉ một báo cáo tuyên bố rằng các điệp viên Nga có thông tin cá nhân và tài chính của ông.

Nhưng Trump đã nhanh chóng đi chệch hướng và làm thay đổi hoàn toàn quan hệ của ông với cộng đồng tình báo trong suốt phần còn lại của nhiệm kỳ đầu tiên. Đứng trước Bức tường Tưởng niệm CIA – địa điểm quan trọng và trang nghiêm nhất của cơ quan này – Trump đã đưa ra những phát biểu giống như một sự kiện vận động tranh cử, nói lan man từ chủ đề ngẫu nhiên này sang chủ đề ngẫu nhiên khác, bao gồm cả việc đám đông lớn như thế nào tại lễ nhậm chức của ông. Sự đối lập giữa những lời phàn nàn của Trump về giới truyền thông với những hàng ngôi sao đại diện cho các đặc vụ đã hy sinh khi đang làm nhiệm vụ khiến nhiều sĩ quan cảm thấy ghê tởm. Đó là một bàn phản lưới nhà đã gây ra sự ngờ vực và thiếu lòng tin trong bốn năm tiếp theo.

Trong lúc Trump chuẩn bị cho lễ nhậm chức lần thứ hai của mình, cộng đồng tình báo có thể lại một lần nữa cảm thấy bất an. Với một đội ngũ quản lý có tổ chức và ổn định hơn, tổng thống đắc cử có thể đặt mục tiêu khai thác cộng đồng tình báo để bảo vệ quê hương và lợi ích của Mỹ ở nước ngoài. Nhưng cho đến nay, các đề cử của ông cho vị trí Giám đốc CIA, Giám đốc Tình báo Quốc gia (DNI), và Giám đốc Cục Điều tra Liên bang (FBI) cho thấy ông đang ưu tiên lòng trung thành hơn là chuyên môn. Bị thúc đẩy bởi lòng hận thù chính trị, Trump có thể sẽ phát động một cuộc tấn công toàn diện vào cái mà ông gọi là “nhà nước ngầm”: một nhóm quan chức chính phủ bí mật hợp tác để cản trở chương trình nghị sự của Trump, bao gồm các nhân viên đang theo dõi người Mỹ một cách bất hợp pháp và rò rỉ thông tin cho giới truyền thông.

Các viên chức tình báo nên cố gắng để không bị cuốn vào những lời lẽ khoa trương của Trump. Lịch sử cho thấy cộng đồng tình báo thường có thể thành công, ngay cả khi có quan hệ khó khăn với tổng thống. Và bất chấp những thất bại trong nhiệm kỳ đầu của Trump, ông đã giám sát những thành tựu tình báo quan trọng, chẳng hạn như vụ tiêu diệt thủ lĩnh và người sáng lập Nhà nước Hồi giáo Abu Bakr al-Baghdadi.

Tuy nhiên, cộng đồng tình báo có thể sẽ phải đối mặt với một loạt rủi ro trong nhiệm kỳ tiếp theo của Trump, bao gồm cả các vấn đề nhân sự và tổ chức, việc thu thập và sử dụng thông tin, các cơ quan chức năng và phái bộ, cũng như các quan hệ đối tác nước ngoài. Cộng đồng tình báo sẽ phải vượt qua các cuộc khủng hoảng trong ngắn hạn và tránh mọi thiệt hại dài hạn có thể xảy ra cho các thể chế và năng lực của cộng đồng. Và họ có thể làm như vậy, phần lớn, bằng cách tập trung vào mục tiêu cốt lõi của mình: khám phá các thông tin giúp bảo vệ đất nước và do đó chứng minh tính thiết yếu của họ. Nhưng cộng đồng tình báo sẽ phải nỗ lực hết sức để đảm bảo rằng căng thẳng với Trump vẫn chỉ là những cuộc đấu đá nhỏ nhặt trong bộ máy, chứ không phải những cuộc ẩu đả không có giới hạn làm suy yếu an ninh quốc gia của Mỹ.

“Thoát nước đầm lầy[1]”

Mối đe dọa từ Trump đối với cộng đồng tình báo bắt đầu từ nguồn lực cơ bản nhất của họ: con người. Ý định của tổng thống đắc cử – hạn chế ảnh hưởng của các cơ quan an ninh quốc gia và thu hẹp quy mô chính phủ liên bang – có thể làm cạn kiệt nguồn nhân lực của cộng đồng tình báo, và do đó, làm giảm hiệu quả chung của cộng đồng này. Elon Musk và Vivek Ramaswamy, những người được Trump lựa chọn để lãnh đạo Bộ Hiệu quả Chính phủ mới, đã lập luận kêu gọi cắt giảm lực lượng lao động liên bang trên diện rộng, điều này chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến các nhân viên tình báo. Bản thân Trump đã hứa sẽ sa thải những người mà ông gọi là “những nhân tố tham nhũng” trong bộ máy an ninh quốc gia.

Vẫn chưa rõ liệu việc cắt giảm lực lượng lao động liên bang có được áp dụng cho cộng đồng tình báo hay không và áp dụng như thế nào. Nhưng nếu Nhà Trắng của Trump cắt giảm quá sâu, hoặc cắt giảm ở những lĩnh vực quan trọng, thì điều đó sẽ làm suy yếu năng lực của cộng đồng tình báo. Ví dụ, việc cắt giảm nhân sự có thể làm suy yếu các kỹ năng mà cộng đồng tình báo đang cố gắng phát triển để giải quyết các mối đe dọa trong tương lai từ các tác nhân như Trung Quốc, hoặc trong các lĩnh vực như công nghệ tiên tiến. Ngay cả khi Trump không cắt giảm gì cả, thì lời lẽ thù địch của ông vẫn có thể làm suy yếu chức năng của cộng đồng tình báo. Giống như trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông, các nhân viên tình báo cấp trung tài năng có thể sẽ rời đi thay vì làm việc cho một tổng thống đòi hỏi lòng trung thành, một xu hướng sẽ chỉ trở nên trầm trọng hơn do áp lực đè nặng lên vai các công chức.

Rất khó để thay thế nhân sự trong ngành tình báo bởi vì bản chất đặc biệt của công việc này, đòi hỏi những kỹ năng, kiến thức, và chuyên môn riêng. Ví dụ, vào tháng 10/1977, Giám đốc CIA khi đó là Stansfield Turner đã đột ngột sa thải khoảng 800 nhân viên tác chiến tình báo, làm sụt giảm tinh thần tại cơ quan và gây ra bước thụt lùi cho các hoạt động tình báo con người suốt nhiều năm sau đó. Sau khi Liên Xô sụp đổ, nhân sự của cộng đồng tình báo đã bị cắt giảm 25%, ngân sách của CIA giảm 18%, và cơ quan này đã áp dụng lệnh đóng băng tuyển dụng đối với các nhà phân tích, nhân viên tác chiến, và chuyên gia công nghệ. Tác động của những đợt cắt giảm này kéo dài đến cuối những năm 1990 và những năm 2000, cản trở khả năng của cộng đồng tình báo trong việc đối phó với mối đe dọa đang gia tăng từ chủ nghĩa khủng bố toàn cầu. Ngày nay, việc thay thế những nhân viên đã ra đi có thể còn khó khăn hơn nữa. Vào tháng 10/2021, Giám đốc CIA William Burns lưu ý rằng CIA mất trung bình hơn 600 ngày để xử lý và tuyển dụng các nhân viên mới. Trump cũng có thể ngăn các ứng viên đủ tiêu chuẩn quyết định nộp đơn ngay từ đầu. Rốt cuộc thì, hiếm có ai thấy vui khi làm việc cho một vị tổng thống coi thường công việc của họ.

Ngay cả khi Trump không cắt giảm quy mô của cộng đồng tình báo, thì các cải cách của ông vẫn có thể làm suy yếu nguồn nhân lực của cơ quan này. Dự án 2025, bản kế hoạch của Quỹ Di sản (Heritage Foundation) cho quá trình chuyển giao quyền lực của tổng thống, lập luận rằng Trump nên chỉ thị cho giám đốc CIA của mình thay thế người đứng đầu các trung tâm và ban quản lý phái bộ –những cơ quan giám sát công việc của cộng đồng tình báo ở các lĩnh vực khác nhau – để đảm bảo rằng các hoạt động của CIA phù hợp với chương trình nghị sự của tổng thống. Nếu kế hoạch này trở thành hiện thực, nhiều nhà quản lý tài năng có thể sẽ bị thay thế bằng các nhân viên được giám đốc cho là trung thành hơn hoặc phù hợp với đảng phái hơn. Dự án 2025 cũng kêu gọi di dời vĩnh viễn các bộ phận của CIA ra khỏi khu vực Washington, D.C. để giảm bớt ảnh hưởng của cơ quan này – một hành động có thể một lần nữa đẩy những người tài năng ra đi và phá vỡ liên hệ cộng sinh giữa tình báo và chính sách. Viện Chính sách Nước Mỹ Trên Hết, một viện do các cựu quan chức của Trump thành lập vào năm 2020, cũng đề xuất các quy tắc ứng xử yêu cầu các nhân viên tình báo phải ký một thỏa thuận không “lạm dụng thông tin xác thực về an ninh quốc gia của họ cho mục đích chính trị,” ngay cả sau khi rời khỏi cơ quan chính phủ. Các tiêu chuẩn không rõ ràng và có tính mở như vậy có thể gây ra nỗi sợ rủi ro trong hoạt động và phân tích của các nhân viên cộng đồng tình báo.

Chí ít thì, những nỗ lực của chính quyền Trump có thể sẽ gây xáo trộn khiến cộng đồng tình báo mất tập trung khỏi các nhiệm vụ chính của mình. Ngay cả những cải cách có thể hữu ích, chẳng hạn như trao cho giám đốc tình báo quốc gia quyền hạn lớn hơn đối với ngân sách của cộng đồng, cũng sẽ tạo ra những cuộc chiến tranh giành địa bàn giữa 18 cơ quan trong cộng đồng tình báo. Những nhà lãnh đạo tập trung vào việc bảo vệ nguồn lực và ngân sách của mình – cũng như công việc của chính họ – ít có khả năng làm việc hiệu quả cùng nhau.

Gíán đoạn dòng chảy thông tin

Trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình, Trump đã thể hiện sự coi thường đối với kết quả công việc của cộng đồng tình báo. Ông đăng một hình ảnh vệ tinh mật lên Twitter. Ông công khai nói với những người đứng đầu các cơ quan tình báo rằng họ nên “quay lại trường học” sau khi ông không đồng ý với lời chứng hàng năm của họ trước Quốc hội về mối đe đọa từ Iran. Trong những ngày cuối cùng của chính quyền đầu tiên, ông đã trốn đến Mar-a-Lago với các tài liệu tình báo được xếp loại tối mật.

Những xu hướng này đã gây báo động trong giới chuyên gia tình báo. Và thật không may, có khả năng rất cao là chúng sẽ quay trở lại. Ví dụ, những người được Trump đề cử vào các cơ quan tình báo chính cũng chia sẻ sự coi thường của Tổng thống đối với công việc của cộng đồng và coi trọng lòng trung thành chính trị. Người được đề cử làm Giám đốc DNI Tulsi Gabbard là người chỉ trích lâu năm đối với các phát hiện của tình báo Mỹ. Người được đề cử làm Giám đốc FBI Kash Patel đã lập ra một danh sách những kẻ thù “nhà nước ngầm” cần phải thanh trừng. Ngay cả người được đề cử làm Giám đốc CIA John Ratcliffe, người ít gây tranh cãi nhất trong ba người, cũng có hồ sơ mang tính đảng phái. Ratcliffe là cựu Giám đốc DNI của Trump, và vào đầu tháng 01/2021, thanh tra phân tích cộng đồng tình báo đã báo cáo rằng các quan chức tình báo do Trump bổ nhiệm, bao gồm cả Ratcliffe, đã chính trị hóa các phân tích về sự can thiệp của Trung Quốc và Nga vào cuộc bầu cử tổng thống năm 2020. Tuần này, Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson đã thay thế Hạ nghị sĩ Đảng Cộng hòa Mike Turner làm Chủ tịch Ủy ban Chọn lọc Thường trực của Hạ viện về Tình báo, mà Turner nói rằng là do “những quan ngại từ Mar-a-Lago.” Turner đã bỏ phiếu phê chuẩn kết quả bầu cử của Biden vào năm 2020 và là người ủng hộ sự hỗ trợ của Mỹ cho Ukraine. Một thành viên trong đội ngũ chuyển giao của Trump tập trung vào CIA, Robert Greenway, đã lập luận rằng những cuộc họp tình báo hàng ngày hiện tại của Tổng thống, trong đó các cơ quan tình báo cung cấp các đánh giá phối hợp trực tiếp cho Tổng thống, nên được thay thế bằng một hệ thống để chuyển thông tin đến những nhân vật được bổ nhiệm chính trị cấp thấp hơn của Nhà Trắng. Một hệ thống như vậy sẽ làm tăng khả năng Trump chỉ nghe những gì ông muốn nghe, thay vì những gì ông cần nghe.

Nếu Trump và đội ngũ của ông tiếp tục hành xử với thái độ khinh thường như vậy, thì thái độ của họ đối với cộng đồng tình báo có thể làm suy yếu việc chia sẻ thông tin, khi các cơ quan tình báo hạn chế dòng chảy thông tin vì sợ rằng thông tin có thể bị sử dụng sai mục đích. Các viên chức tình báo phải chịu trách nhiệm về mạng sống của các đặc vụ, cũng như các nền tảng thu thập dữ liệu đắt tiền và không thể thay thế; do đó, họ có thể lo ngại rằng việc làm xói mòn các biện pháp bảo vệ thông tin của các cơ quan của họ sẽ khiến mạng sống và tài sản của họ gặp rủi ro. Kết quả là, việc kết nối các manh mối về những thách thức an ninh quốc gia sẽ trở nên khó khăn hơn nhiều. Và hậu quả có thể rất thảm khốc. Ví dụ, báo cáo của Ủy ban 11/9, được công bố vào năm 2004, phát hiện ra rằng những thất bại trong việc chia sẻ thông tin (đặc biệt là giữa CIA và FBI) là một yếu tố chính góp phần khiến cộng đồng tình báo không phát hiện và ngăn chặn được các cuộc tấn công khủng bố.

Ngay cả nhận thức về chính trị hóa cũng sẽ làm tăng nguy cơ tự kiểm duyệt. Các nhân viên tình báo có thể trở nên do dự khi đưa ra thông tin không phù hợp với chương trình nghị sự của Tổng thống. Ngoài ra, họ có thể cố bám chặt lấy các phân tích ban đầu của mình, và xem những đánh giá khác là nhằm phục vụ lợi ích chính trị của chính quyền thay vì đánh giá khách quan dựa trên thông tin có sẵn. Theo báo cáo tháng 01/2021 của thanh tra phân tích cộng đồng tình báo, động lực này thực sự hiện diện trong phân tích về sự can thiệp của Trung Quốc vào cuộc bầu cử tổng thống năm 2020. Theo thanh tra, các nhà quản lý CIA đã cố chấp tin vào phán đoán của họ, rằng Trung Quốc không cố gắng làm suy yếu Trump trong cuộc bầu cử năm 2020, và cố gắng ngăn chặn các đánh giá thay thế. Cũng giống như nhận thức về xung đột lợi ích, nhận thức về tình báo bị chính trị hóa có thể bóp méo quá trình phân tích, làm suy yếu các cuộc tranh luận cần thiết nhằm giải quyết các vấn đề khó khăn.

Vượt qua giới hạn

Việc chính trị hóa cộng đồng tình báo sẽ đi kèm với những rủi ro vượt ra ngoài việc để mất nhân viên và thúc đẩy các cuộc chiến nội bộ. Các quan chức tình báo có thể lo ngại về tác động lâu dài mà các chính sách của Trump sẽ gây ra cho vai trò và thẩm quyền của các cơ quan của họ, dẫn đến sự thận trọng và do dự vốn có thể gây tổn hại đến hiệu quả hoạt động. Riêng CIA có lẽ sẽ không quên những chiến dịch do Nhà Trắng thúc đẩy nhưng cuối cùng lại gây hậu quả nghiêm trọng cho chính cơ quan này, chẳng hạn như vụ Iran-Contra vào những năm 1980 và việc sử dụng tra tấn trong “cuộc chiến chống khủng bố.” Cả hai đều dẫn đến nhiều năm điều tra và gây tổn hại đến danh tiếng của CIA. Xét đến quá khứ theo đuổi các chính sách vì lợi ích cá nhân của Trump – cuộc luận tội đầu tiên của ông diễn ra sau khi ông yêu cầu Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky điều tra Joe và Hunter Biden – các nhân viên tình báo nhiều khả năng sẽ xem xét kỹ lưỡng sự tham gia hoặc chỉ đạo của ông đối với các chiến dịch của họ, lo ngại rằng động cơ chính trị hoặc việc vượt quá quyền hạn có thể khiến họ phải ra trước Quốc hội. Thái độ miễn cưỡng này đã xuất hiện trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump. Theo Wired, Trump đã cố gắng yêu cầu CIA lật đổ nhà độc tài Venezuela Nicolás Maduro, nhưng chỉ nhận được sự ủng hộ hờ hững và việc triển khai chiến dịch không mấy nhiệt tình từ các quan chức lo lắng về một phản ứng dữ dội.

Quan điểm chính sách đối ngoại phi truyền thống của Trump và sự sẵn sàng chống lại các đồng minh cũng có thể tạo ra những thách thức cho việc chia sẻ thông tin tình báo với các đối tác nước ngoài. Dự án 2025 khuyến nghị rằng Nhà Trắng nên tìm cách kiểm soát và giám sát nhiều hơn các quan hệ đối tác tình báo nước ngoài, thay vì để chúng nằm dưới sự kiểm soát của các cơ quan tình báo. Việc Trump đề cử Gabbard đã làm dấy lên quan ngại trong số các đồng minh của Mỹ, vì cách tiếp cận tương đối thân thiện của bà đối với Nga và cựu Tổng thống Syria Bashar al-Assad (người mà bà đã gặp vào năm 2017). Vào tháng 07/2024, một số quan chức nước ngoài nói với Politico rằng các cố vấn của Trump đã thông báo với họ rằng cựu tổng thống và tổng thống tương lai đang cân nhắc việc giảm chia sẻ thông tin tình báo với các đối tác NATO như một phần của kế hoạch cắt giảm hỗ trợ cho liên minh. Vào tháng 05/2017, tờ New York Times đưa tin rằng Trump thậm chí đã chuyển thông tin tình báo có nguồn gốc từ Israel cho Ngoại trưởng Nga trong một cuộc họp tại Phòng Bầu dục.

Các quan hệ đối tác tình báo lành mạnh là có lợi cho cộng đồng tình báo. Các chính phủ nước ngoài có thể thu thập và chuyển giao những hiểu biết và thông tin mà các cơ quan của Mỹ không thể tiếp cận hoặc không có nguồn lực để thu thập. Nhưng nếu các đối tác lo ngại rằng Tổng thống Mỹ hoặc Giám đốc Tình báo Quốc gia sẽ không bảo vệ những gì họ chia sẻ, hoặc thông tin đó sẽ được sử dụng để hỗ trợ các chính sách có hại, thì các đối tác này có thể dừng lại. Nếu vậy, không chỉ cộng đồng tình báo phải chịu thiệt hại lớn. Các quan hệ đối tác tình báo căng thẳng và việc giảm chia sẻ thông tin sẽ khiến toàn bộ chính quyền khó sử dụng tình báo Mỹ như một công cụ hoạch định chính sách, chẳng hạn bằng cách cung cấp thông tin cho các chính phủ đồng minh để hỗ trợ các sáng kiến. Ví dụ, Washington đã cảnh báo về cuộc xâm lược Ukraine của Nga từ rất lâu trước khi nó xảy ra vào tháng 02/2022, giúp tạo động lực cho các lệnh trừng phạt quốc tế mạnh mẽ.

Làm hòa

Nhiều nhân viên tình báo chắc chắn đang chờ đợi nhiệm kỳ thứ hai của Trump trong lo lắng, nhớ lại những điểm nhấn trong bốn năm tại nhiệm đầu tiên của ông – chuyến thăm CIA đầu tiên của ông và cuộc nổi loạn ở Điện Capitol. Nhưng các nhân viên tình báo có quan điểm chính trị khác nhau, và khi nói đến công việc của họ, hầu hết đều phi chính trị. Thay vào đó, họ muốn tập trung vào sứ mệnh của mình: đảm bảo an toàn và an ninh cho người dân Mỹ.

Nếu Trump muốn, ông có thể khai thác sự tập trung và năng lượng đó để bảo vệ Mỹ ở cả trong và ngoài nước. Và với quá trình chuyển giao ít hỗn loạn hơn, và nhiều kinh nghiệm hơn, Trump đã được chuẩn bị tốt hơn để làm việc với cộng đồng tình báo trong nhiệm kỳ này so với nhiệm kỳ đầu tiên của mình. Tuy nhiên, Trump vẫn giữ thái độ khinh thường đối với các viên chức liên bang và vẫn ôm mối hận thù dai dẳng về cuộc điều tra do cộng đồng tình báo dẫn đầu về sự can thiệp của Nga vào cuộc bầu cử tổng thống năm 2016. Và con đường mà ông đang ẩn ý, thông qua các phát biểu và các cuộc bổ nhiệm của mình, là có tính đối đầu.

Nếu cuối cùng Trump lựa chọn thái độ đối kháng, thì các cơ quan tình báo Mỹ sẽ phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng trong việc thực hiện các hoạt động hàng ngày và tập trung vào các nhiệm vụ cốt lõi của họ. Nhưng các chuyên gia tình báo vẫn có công việc phải làm, và có lẽ cách phòng thủ tốt nhất của họ là làm cho tốt công việc đó. Năm 1961, thất bại của cuộc xâm lược Vịnh Con Lợn do CIA chỉ huy ở Cuba gần như đã phá hỏng quan hệ của cơ quan này với Tổng thống mới nhậm chức John F. Kennedy. Nhưng chỉ một năm sau, cộng đồng tình báo đã lấy lại được một phần lòng tin của Kennedy khi cung cấp thông tin rằng Liên Xô đang chuyển giao tên lửa hạt nhân cho Cuba. Ngay cả những vị tổng thống hay hoài nghi, đối kháng cũng thường thay đổi thái độ khi nhận ra rằng họ cần đến sự hiểu biết hoặc năng lực của cộng đồng tình báo.

Cộng đồng tình báo cũng có nhiều cơ chế giám sát mà họ có thể sử dụng để khiến đội ngũ của Trump khó sử dụng thông tin tình báo sai mục đích – theo những cách vượt ra ngoài việc thúc đẩy các mục tiêu chính sách. Chúng là những cơ chế đã phát triển song song với các vai trò và thẩm quyền độc đáo của họ. Bộ máy bí mật, lan rộng của họ không thích hợp với kiểu quản lý vi mô của Nhà Trắng, nhất là khi Trump không phải người chịu tập trung và kiên trì. Phần lớn công việc của cộng đồng tình báo sẽ tiếp tục trong bóng tối, bất kể Trump theo đuổi chính sách nào.

Và cuối cùng, nhiệm kỳ tổng thống của Trump chỉ kéo dài bốn năm. Ông nói năng rất hùng hồn, nhưng thực ra lại không làm được gì nhiều. Chìa khóa cho các viên chức tình báo sẽ là tránh bị sao nhãng và tìm cách tập trung vào các nhiệm vụ cốt lõi. Bằng cách đó, họ có thể đảm bảo rằng sự gián đoạn của Trump chỉ là tạm thời, chứ không phải là bước thay đổi lớn đối với cộng đồng.

Peter Schroeder là nghiên cứu viên cấp cao của Trung tâm An ninh Mỹ Mới. Ông là nhà phân tích và thành viên của Cơ quan Phân tích Cấp cao tại Cục Tình báo Trung ương Mỹ và từ năm 2018 đến năm 2022 giữ chức Phó Giám đốc Tình báo Quốc gia phụ trách Nga và Âu Á tại Hội đồng Tình báo Quốc gia.

———————

[1] Một cụm từ thường được các chính trị gia Mỹ sử dụng để nói về việc cắt giảm ảnh hưởng của các nhóm lợi ích

<?XML:NAMESPACE PREFIX = “[default] http://www.w3.org/2000/svg” NS = “http://www.w3.org/2000/svg” />FacebookLinkedInEmailMessengerWhatsAppTelegramPrintChia sẻ

Nguồn: nghiencuuquocte.org

Ba’o Dan Chim Viet

Tác Giả: Tưởng Năng Tiến

25/01/2025

Dường như tôi không hợp lắm với không khí gia đình, nhất là cảnh gia đình xum họp hay đầm ấm. Ngay lúc thiếu thời, vào những chiều giáp Tết, thay vì quanh quẩn ở nhà – phụ cha lau chùi lư hương; giúp mẹ bầy biện mâm cơm cúng cuối năm – tôi hay lặng lẽ tìm lên một ngọn đồi cao nào đó (lặng nhìn thiên hạ đón xuân sang) với tâm cảm của một … kẻ giang hồ, đang trên bước đường phiêu bạt.

Ôi! Tưởng gì chứ chuyện “phiêu bạt” thì nào có khó chi, khi sinh trưởng trong một đất nước chiến tranh và ly loạn. Muốn là được liền thôi. Trời – đôi khi – cũng chiều lòng người, và chiều tới nơi tới chốn!

Những tháng ngày niên thiếu vụt qua như một cánh chim. Tôi bước vào tuổi đôi mươi, đúng vào Mùa Hè Đỏ Lửa, cùng với lệnh Tổng Động Viên. Thế là tôi “xếp bút nghiên để theo việc đao cung.” Hay nói một cách ít kiểu cọ hơn là tôi đi lính.

Sau lính đến tù, với tội danh (nghe) hơi nặng là “cầm súng chống lại nhân dân.” Ra tù, vừa lếch thếch về đến nhà chiều hôm trước, ngay sáng sớm hôm sau ông công an khu vực đã vội vã ghé “thăm” và “nhắc nhở” đôi điều cần thiết:

• Vì không có hộ khẩu ở thành phố nên tôi sẽ phải đi kinh tế mới.
• Trong khi chờ đợi, bắt đầu từ ngày mai, tôi phải sắm “một cuốn sổ đi lại.” Khi đi đâu phải ghi ngày giờ khởi hành với chữ ký xác nhận của tổ trưởng dân phố, và đến đâu gặp ai cũng phải có sự xác minh của viên chức chính quyền ở nơi đó.
• Mỗi tuần phải mang sổ lên phường để công an kiểm tra.
• Mỗi tháng phải đọc kiểm điểm trước tổ dân phố để nhân dân nhận xét và phê bình ưu/khuyết điểm.

Nghe xong, mẹ tôi lặng lẽ móc túi đưa cho thằng con mấy tờ giấy bạc cùng lời căn dặn:

• Thế thì mua luôn cái bút nữa con ạ. Đi đâu, đến đâu cũng phải nhờ người ký thì dắt viết theo luôn cho nó đỡ phiền.
• Dạ.

Tôi cầm tiền bước ra khỏi nhà, ghé vào cái quán nhỏ bên đường mua một ly rượu trắng và mấy điếu thuốc lẻ. Ực xong ly rượu, tôi châm thuốc hút rồi lủi thủi bước đi, vừa đi vừa lầm bầm mấy câu thơ của Thâm Tâm  (Mẹ thà coi như chiếc lá bay/ Chị thà coi như là hạt bụi/ Em thà coi như hơi rượu say) và đi luôn cho tới bây giờ.

Mấy chục năm qua, không ít lúc, tôi cũng nhớ nhà mà chả rõ nhớ ai. Bố mẹ đã từ trần từ lâu. Anh chị em thì kẻ mất người còn nhưng đều tứ tán cả rồi. Tôi nhớ quê chứ không phải nhớ nhà, chắc vậy.

Tôi nhớ Đà Lạt cùng tiếng mưa đêm rầm rì, thầm thì qua mái ngói. Nhớ những bữa cơm chiều và món con cá nục hấp (chiên vàng rồi mới kho chung với tóp mỡ) cùng những lát ớt đỏ tươi. Nhớ những buổi sáng sớm tuy vẫn còn nằm trong chăn ấm (lắng nghe tiếng chim sẻ ríu rít trên mái ngói) nhưng biết được rằng cơn bão rớt đã qua, hôm nay trời sẽ nắng tươi vàng.

Đôi khi, tôi cũng nhớ Rạch Giá vào những ngày biển động. Trời sụt sùi mưa, mây mù thấp xám, sóng dạt bờ kè tung tóe. Tôi lần dò đến thành phố này với hy vọng tìm được đường chui, dù chả quen biết một ai và cũng không một đồng xu dính túi.

Ban đêm, tôi thường nằm quấn mình trong một tấm vải nhựa ở chân cầu Đúc. Ngày thì hay đi loanh quanh trong chợ Nhà Lồng. Lòng buồn, bụng đói, dạ hoang mang nhưng mắt vẫn không rời những chiếc bàn ăn với ước mong có thể kiếm được chút gì còn sót lại trong tô hay trên dĩa. Niềm mong ước rất mỏng manh vì vào thời gian này (những năm cuối của thập niên 1970 – khi phong trào vượt biên đang lên tới đỉnh) thì gần như mọi người đều đói cả, chứ chả mấy kẻ no.

Rạch Giá có một tiệm ăn nổi tiếng (Tây Hồ) ở số 6 đường Nguyễn Du. Tôi thường   thập thò trước cửa nhưng không mấy khi chạy vội vào bên trong, ngay khi thực khách vừa buông đũa. Tôi ngượng, đã đành; điều khó đành hơn là ánh mắt thèm thuồng của mấy đứa bé bẩn thỉu, gầy gò đứng cạnh bên. Chúng cũng đang chầu chực “khẩn trương” chả khác chi mình.

Cả đám – chắn chắn – đã không đến nỗi này, nếu tôi không phải là một kẻ bại trận trong cuộc chiến vừa qua. Tôi vẫn nghĩ thế nên cái mặc cảm của kẻ có lỗi đã luôn giữ chân tôi lại, với không ít buồn rầu!

Có lẽ nhờ chút sĩ diện (còn sót) này mà tôi đã được những người chạy bàn “đối đãi cách riêng.” Họ cho tôi cái đặc ân quí giá là được sớt vô lon guigoz ít thức ăn thừa, vào giờ đóng cửa.

Nhờ thế mà tôi biết canh chua cá chẻm của quán Tây Hồ ngon lắm, canh chua cá lóc còn ngon hơn nữa, còn cá rô kho tộ (có lần tôi được hưởng gần cả nguyên con) thì ngon hết biết luôn. Nó ngon đến độ khiến tôi suýt hóc xương chỉ vì nhai vội quá!

Nhiều người nói là ở Mỹ muốn ăn thứ gì cũng có – bất kể là món của Tây, Tầu, Cận Đông, Trung Đông, Viễn Đông hoặc Phi Châu lục địa. Tôi đã lê la qua hàng ngàn quán ăn ở đất nước này nhưng không tìm đâu ra được canh chua cá lóc và cá rô kho cả.

Từ California, muốn tìm lại được hai thức ăn này, phải mất đến hơn 20 giờ bay lận! Xin ghi địa chỉ đây cho người đồng điệu, khi cần: Nhà Hàng Ngon (Preah Sihanouk Blvd 274, Tonle Bassac) Phnom Penh – Cambodia.

Tôi mới ghé đây chiều qua, chiều 29 Tết. Không thể đến vào ngày mai vì 30 quán đóng. Tôi đã bỏ cái thói quen thập thò trước tiệm ăn tự lâu rồi. Bây giờ tôi đàng hoàng thong thả bước vào bên trong, cười đùa thân thiện với những nhân viên (đứng chào khách ngay  tận cửa) và không quên đút nhẹ vào túi trên của họ mấy tờ giấy bạc lì xì.

Dù chỉ có mặt xuân thu nhị kỳ, tôi không phải là khách lạ vì khó ai quên được một ông già Á Châu nhưng không nói được tiếng Tầu (tiếng Thái hay tiếng Miên cũng nỏ) luôn vui vẻ đùa cợt, và lúc nào cũng chỉ gọi một thứ thức ăn duy nhất: cá rô kho.

Tôi luôn được tiếp đón hơi quá nồng hậu vì có thói quen over tiping, không bỏ sót một cô hay cậu chạy bàn nào đang có mặt, và cũng không quên người đứng bếp. Chắc các em nghĩ là tôi giầu có và hào phóng, chứ đâu có biết rằng tôi buộc phải trả thêm tiền cho những gô cơm (ngon tuyệt vời) mà mình vẫn còn thiếu nợ ở quán Tây Hồ, từ mấy mươi năm trước.

Phải mất gần nửa tiếng món ăn ruột của tôi mới được dọn ra. Mấy chú cá rô bé bỏng chỉ bằng ba ngón tay thôi, tiêu đen rắc lấm tấm trông giống như mè, thơm phức. Cơm trắng cũng ngạt ngào hương gạo mới nhưng tôi không cảm thấy đói, dù đã uống “khai vị” hơi nhiều.

Ơ cá chiều nay – không dưng – khiến tôi hơi nghèn nghẹn, dù tuổi già hạt lệ như sương. Lại nhớ nhà chăng? Tôi không nhớ nồi cá nục kho vào những chiều mưa Đà Lạt khi mình còn thơ ấu (và còn được sống trong yên ấm) nhưng nhớ những ngày biển động ở Rạch Giá, và lũ trẻ thơ bất hạnh năm nào.

Đứa bé nhất thì nay cũng đã đến tuổi ngũ tuần rồi. Cũng sắp xong một kiếp người đen đủi. Đúng như ước mơ của thời niên thiếu, nửa thế kỷ rồi, tôi “được giang hồ phiêu bạt” qua rất nhiều nơi (những vùng đất văn minh phú túc, cùng những xứ sở lạc hậu nghèo nàn) nhưng chưa thấy đâu mà kiếp nhân sinh lại nhọc nhằn, cay đắng, cơ cực và tủi nhục như ở cái phần quê hương khốn khổ khốn nạn của mình.