BBC Vietnamese
Bác sĩ Lý Sáng Nghiệp
Tác giả, Lữ Gia Hùng
Vai trò, BBC News Tiếng Trung
Tác giả, Vibeke Venema
Vai trò,BBC World Service
10 tháng 10 2025
Mắc bệnh bại liệt từ nhỏ, từng phải đi ăn xin để kiếm sống – 16 tuổi mới bắt đầu học chữ, câu chuyện về hành trình vượt khó và theo đuổi đam mê leo núi của bác sĩ Lý Sáng Nghiệp, 37 tuổi, đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người.
Bác sĩ Lý Sáng Nghiệp
Bác sĩ Lý đã leo lên cả 5 ngọn núi trong Ngũ Nhạc Danh Sơn của Trung Quốc (gồm Thái Sơn, Hoa Sơn, Tung Sơn, Hằng Sơn, Hành Sơn), núi Hoàng Sơn cũng như Vạn Lý Trường Thành
Sinh năm 1988 trong một gia đình nông dân nghèo khó ở tỉnh Hà Nam, Trung Quốc, Lý Sáng Nghiệp mắc bệnh bại liệt từ khi mới bảy tháng tuổi, khiến anh không thể đi lại như bình thường mà phải ngồi xổm trên gót chân để di chuyển.
Lúc nhỏ, cậu bé Lý Sáng Nghiệp mơ ước được đến trường với chiếc ba lô như bao đứa trẻ khác, nhưng anh đã phải chịu đựng rất nhiều sự chế giễu. Có những bạn gọi anh là “đồ vô dụng”, “chỉ biết ăn, chẳng làm được gì”.
“Điều đó khiến tôi cảm thấy rất tổn thương,” Lý chia sẻ.
Năm anh chín tuổi, cha mẹ anh nghe được tin rằng phẫu thuật chân có thể giúp anh đi lại, nên đã vay thêm tiền để lo chi phí phẫu thuật.
Lý rất kỳ vọng vào ca phẫu thuật. “Khi tôi đang ở trong phòng phục hồi, những đứa trẻ khác khóc lóc, còn tôi vẫn mỉm cười, vì tôi cảm thấy mình sẽ sớm đi lại được như người bình thường”, anh nói.
Nhưng ca phẫu thuật đã thất bại, dập tắt hy vọng đi lại của cậu bé 9 tuổi và khiến Lý rơi vào trầm cảm nặng nề. Anh cảm thấy cuộc sống của mình thật vô nghĩa, và nói với mẹ rằng anh thà chết còn hơn.
Mẹ anh dặn anh đừng bỏ cuộc. “Cha mẹ nuôi con khôn lớn để sau này khi cha mẹ già còn có người để trò chuyện.”
Lời nói ấy khiến anh thức tỉnh. “Tôi nghĩ về tất cả những gì cha mẹ và gia đình đã hy sinh cho mình, và tôi bật khóc. Tôi nhận ra mình phải sống, không chỉ vì bản thân mà còn vì họ,” anh nói.
Không lâu sau, một người lạ từ nơi khác đến làng, tìm kiếm những trẻ em khuyết tật để đi bán nhang tại các ngôi chùa. Người này hứa rằng Lý Sáng Nghiệp có thể gửi về nhà số tiền tương đương với lương tháng của cha anh lúc bấy giờ.
“Cha mẹ tôi phản đối kịch liệt, nhưng tôi coi đó là cơ hội để kiếm tiền và giảm bớt gánh nặng cho gia đình”, Lý kể lại. Anh đồng ý đi theo người đàn ông đó.
Bác sĩ Lý Sáng Nghiệp
Bác sĩ Lý đã phát trực tiếp hành trình leo núi của mình đến hàng ngàn người theo dõi
Ăn xin trên phố
Nhưng lời hứa về công việc chỉ là trò lừa đảo.
Bác sĩ Lý nói rằng người đàn ông kia điều hành một đường dây ăn xin, và trong suốt bảy năm sau đó, anh bị ép đi ăn xin trên đường phố cùng nhiều trẻ em và người lớn khuyết tật khác.
Trong đêm đầu tiên sống cùng “ông chủ” mới, một đứa trẻ khác đã cảnh báo Lý rằng phải làm việc chăm chỉ, nếu không sẽ bị đánh. Cảnh báo đó quả đúng là sự thật.
Sáng hôm sau, Lý bị bỏ lại trên vỉa hè, ở trần, trước mặt là một cái bát đựng tiền, hai chân bị ép vặn ra sau lưng để gợi lòng thương xót.
Lúc đó, Lý không hiểu vì sao mọi người bỏ tiền vào bát, cho đến khi có người qua đường hỏi tại sao anh lại đi ăn xin thay vì đi học.
“Ở quê tôi, ăn xin là điều rất đáng xấu hổ. Tôi không nhận ra rằng mình đang đi ăn xin. Khi hiểu ra, tôi suy sụp,” anh nói.
Lý Sáng Nghiệp có thể kiếm được vài trăm nhân dân tệ mỗi ngày – một khoản tiền lớn vào những năm 1990 – nhưng tất cả đều phải nộp cho “ông chủ”.
“Nếu tôi kiếm được ít hơn những đứa trẻ khác, ông ta sẽ nói tôi lười biếng và đôi khi đánh tôi”, anh nói. “Vì vậy, những năm tháng đó thực sự rất đau khổ.”
Qua nhiều năm, nhiều trẻ em khuyết tật khác đã trốn thoát hoặc được cảnh sát đưa về nhà, nhưng Lý vẫn ở lại, quyết tâm giúp đỡ gia đình. Khi cảnh sát đề nghị giúp đỡ, cậu bé Lý khi đó từ chối, khăng khăng rằng mình đang ở nhà người thân.
Trong suốt bảy năm, từ đông sang hè, Lý Sáng Nghiệp đã đi khắp đất nước để ăn xin.
“Cảm giác như sống trong địa ngục. Tôi xấu hổ, tránh giao tiếp bằng mắt, chân tôi đau đớn vặn ép về phía sau để gợi lòng thương hại. Tôi cầu cho trời mưa hoặc trời tối để không phải đi ăn xin”, Lý Sáng Nghiệp chia sẻ với chương trình Outlook của BBC World Service.
Mỗi đêm giao thừa, Lý đều gọi điện về nhà, trấn an bố mẹ rằng mọi thứ đều ổn và họ không nên lo lắng. “Nhưng sau cuộc gọi, tôi lại khóc trong phòng. Tôi không thể nói với họ rằng tôi đang ăn xin trên phố”, anh kể.
Ngay cả giờ đây, sau 20 năm, nỗi ám ảnh đó vẫn còn dai dẳng. “Ăn xin để lại vết sẹo tâm lý rất sâu – tôi vẫn thường mơ thấy cảnh đó, và tỉnh dậy với sự nhẹ nhõm khi biết đó chỉ là giấc mơ.”
Bác sĩ Lý Sáng Nghiệp
Bác sĩ Lý cho biết việc leo núi mang lại cho anh niềm vui
Con đường mới nhờ học tập
Mọi chuyện thay đổi khi Lý Sáng Nghiệp nhặt được một tờ báo trên phố và nhận ra mình chỉ đọc được những ký tự trong tên mình. Năm 16 tuổi, anh quyết tâm trở về nhà và cuối cùng được đi học.
“Mình không biết đọc, không biết viết, và chỉ có giáo dục mới có thể thay đổi cuộc đời mình,” anh nghĩ.
Vào khoảng thời gian đó, chính phủ Trung Quốc ban hành một chính sách mới, quy định việc lợi dụng trẻ em khuyết tật để ăn xin là hành vi phạm pháp. Lý cũng nghe tin rằng hoàn cảnh gia đình đã khá hơn. Anh nói với “ông chủ” rằng mình muốn về thăm nhà, và “được phép” rời đi.
Khi đoàn tụ với cha mẹ, họ mới biết sự thật về cuộc sống mà anh đã trải qua, và Lý giận dữ khi phát hiện người đã bóc lột anh chỉ gửi về nhà một phần rất nhỏ số tiền đã hứa.
Được sự ủng hộ của cha mẹ, Lý đăng ký học lớp hai bậc tiểu học, với những học sinh kém anh 10 tuổi. Ngày đầu tiên, bọn trẻ vây quanh bàn học của anh – nhưng anh không quan tâm.
“Tôi không hề buồn – tôi đã từng phải chịu đựng quá nhiều sự chế giễu và khó khăn trước đây. Giờ đây, khi đã là học sinh, tôi chỉ muốn tập trung vào việc học”, anh nói.
Lý Sáng Nghiệp đã trở thành học sinh chăm chỉ nhất, dù thể trạng khiến những việc đơn giản như đi vệ sinh cũng trở nên rất khó khăn. “Đi vệ sinh tốn rất nhiều sức, nên tôi thường ép mình không uống nước ở trường”, anh nói.
Nhờ quyết tâm không lay chuyển, Lý đã hoàn thành chương trình tiểu học và trung học trong vòng 9 năm. Anh thường rủ các bạn nhỏ trong làng tới chơi, rồi nhờ họ giúp làm bài tập.
Khi đến lúc nộp hồ sơ đại học, tình trạng thể chất hạn chế các lựa chọn của anh, nhưng Lý vẫn có thể đăng ký vào các chương trình đào tạo y khoa. Anh nghĩ: “Nếu trở thành bác sĩ, có lẽ mình có thể nghiên cứu về chính căn bệnh của mình, giúp đỡ gia đình, cứu người và đóng góp cho xã hội.”
Bác sĩ Lý Sáng Nghiệp
Để đến được trường đại học, Lý Sáng Nghiệp đã phải di chuyển hàng giờ trên chiếc xe lăn điện của mình, bất kể nắng mưa
Lý Sáng Nghiệp đỗ vào trường y khi 25 tuổi. Cơ sở vật chất tại đó thuận tiện hơn, nhưng các lớp thực hành lại là thử thách lớn nhất đối với anh.
“Trong khi các bạn cùng lớp có thể dễ dàng theo thầy cô đến thăm bệnh nhân hoặc chạy giữa các khoa trong thời gian thực tập, thì vấn đề di chuyển của tôi lại khiến việc đó trở nên khó khăn. Những gì người khác học được trong một ngày có thể khiến tôi mất nhiều thời gian hơn.”
“Trong khi các bạn cùng lớp có thể dễ dàng đi theo giảng viên tới thăm bệnh nhân hoặc chạy giữa các khoa trong thời gian thực tập, thì việc di chuyển với tôi rất khó khăn. Những gì người khác học trong một ngày, tôi có thể mất nhiều thời gian hơn,” anh chia sẻ.
Lý cảm thấy mình cần trở nên mạnh mẽ hơn, và quyết định bắt đầu leo núi. Trong chuyến leo đầu tiên, anh mất năm ngày để lên đến đỉnh núi Thái Sơn. Dù tay và chân rách toạc, chảy máu, anh vẫn không bỏ cuộc mà từng chút từng chút dùng mông bò lên lên từng bậc đá.
Leo núi đến nay vẫn là niềm đam mê – và mùa hè năm nay, đam mê ấy đã trở thành một hiện tượng trên mạng xã hội khi bác sĩ Lý chia sẻ video các chuyến leo núi của mình.
Hiện tại, bác sĩ Lý điều hành một phòng khám nhỏ ở vùng nông thôn Tân Cương, nơi anh túc trực cả ngày lẫn đêm. Bệnh nhân gọi anh là “bác sĩ thần kì”.
“Chăm sóc bệnh nhân bằng chính đôi tay của mình, cải thiện sức khỏe cho hàng xóm láng giềng – điều đó làm tôi hài lòng hơn bất cứ điều gì”, bác sĩ Lý nói.
Ngạc nhiên trước việc câu chuyện của mình lan rộng trong cộng đồng người Hoa trên toàn thế giới, anh hy vọng điều đó có thể thay đổi định kiến xã hội.
“Một số người vẫn xem người khuyết tật là vô dụng. Có lần tôi đến quán ăn, đang ngồi xổm thì bị nhầm là ăn xin và bị đuổi đi, nói rằng ở đây không có đồ ăn. Tôi chỉ mỉm cười và rời đi – hầu hết mọi người đều tử tế,” anh kể.
Bác sĩ Lý Sáng Nghiệp
Bác sĩ Lý điều hành một phòng khám ở nông thôn và trực điện thoại 24/7
Một cuộc đời đầy tự tin và ý nghĩa
Nhiều người đã hỏi bác sĩ Lý tại sao anh không tố giác kẻ đã bóc lột mình. “Tôi quyết định để quá khứ ngủ yên,” anh nói. “Bảy năm đó là một trải nghiệm đau thương, nhưng chúng là một phần cuộc đời tôi.”
Hành trình của Lý đã định hình lại quan điểm của anh. “Sau khi được đến trường, tôi không còn quan tâm đến ý kiến hay phán xét của người khác. Tôi nhận ra những điều đó thật vô nghĩa. Tôi muốn tập trung thời gian và sức lực vào việc học và đạt được mục đích sống của mình,” anh nói.
Anh nói rằng nhiều người khuyết tật “khó khăn trong việc tiến về phía trước” vì họ sợ bị phán xét hoặc chế giễu.
“Nhưng với tôi, điều đó không còn quan trọng nữa. Tôi di chuyển quanh trường, quanh thành phố bằng cách ngồi xổm hoặc bò, dù là đi học, tham gia hội thảo, hay giúp hàng trăm người khuyết tật khác qua công việc của mình. Tôi nghĩ tôi làm điều đó một cách đầy tự tin. Tôi không còn quan tâm đến ánh mắt của người khác nữa.”
Gửi gắm đến công chúng, anh chia sẻ: “Cuộc đời chúng ta giống như những ngọn núi – ta leo lên một ngọn, rồi lại thấy một ngọn khác phía trước. Ta luôn phải nỗ lực và tiến về phía trước.”
“Tôi nghĩ con người nên luôn giữ thái độ tích cực, lạc quan, và không bao giờ từ bỏ ước mơ.”
Bác sĩ Lý Sáng Nghiệp đã trò chuyện với chương trình Outlook của BBC World Service
