Kẻ Đi Tìm: Ngày xưa dưới thể chế của Việt Nam Cộng Hòa áp lực thi cử và sự quan trọng của bằng cấp đã làm một vài thí sinh buồn tủi và tự vận, quyên sinh. Ngày nay, có lẽ áp lực cũng không kém nhất là ở những nơi như Trung Cộng, mời các bạn xem chuyện áp lực mùa thi.
Bức thư tuyệt mệnh đau lòng của một cô gái 18 tuổi tự tử vào tháng 4 đã làm dấy lên cuộc thảo luận trực tuyến về gánh nặng học tập nặng nề mà trẻ em ở Trung Cộng phải chịu đựng.
Trong thư, cô gái – đang học năm cuối tại một trường trung học hàng đầu ở Bạng Phụ, một thành phố ở tỉnh An Huy, miền trung của Trung Cộng, cô đã viết về áp lực phải học thật giỏi và cho biết cô đã bị gục ngã bởi các kỳ thi liên tục, đặc biệt là môn toán và vật lý.
“Em không thể chịu đựng được cách anh tỉ mỉ kiểm tra điểm của tất cả các kỳ thi và bài kiểm tra. Em không thể chịu đựng được cách điểm của em xuất hiện thường xuyên trong các tin nhắn văn bản giữa anh và bạn bè và người thân của anh. Nhưng sau đó anh sợ rằng em có thể nhìn thấy chúng và anh đã bí mật xóa chúng sau đó”, cô gái nói trong bức thư được viết ở mặt sau của các bài kiểm tra của trường, được đăng trên phương tiện truyền thông xã hội gần đây.
Cô gái cho biết cô đã căng thẳng đến mức không thể ăn gì vào ngày trước kỳ thi và tình trạng căng thẳng đã trở nên nghiêm trọng đến mức cô quyết định kết thúc cuộc đời mình.
Cô gái này đang theo học tại một trường trung học ở Bạng Phụ, tỉnh An Huy. Ảnh: Getty Images
Cha cô bé cho biết trong tin nhắn gửi cho bạn bè và người thân rằng con gái ông đã che giấu cảm xúc của mình, và ông kêu gọi các bậc phụ huynh khác chú ý hơn đến sức khỏe tâm thần của con mình . Ông cho biết trong tin nhắn được lan truyền trực tuyến rằng cô bé luôn làm tốt trong các kỳ thi và thường có điểm cao nhất hoặc cao thứ hai trong lớp.
Cái chết của cô gái này không phải là một vụ việc đơn lẻ ở Trung Cộng – số liệu thống kê chính thức cho thấy số ca tử vong do tự tử ở trẻ em và thanh thiếu niên đang gia tăng. Và các chuyên gia cho biết, học quá nhiều và áp lực từ quan niệm truyền thống rằng thành tích học tập là con đường duy nhất dẫn đến thành công là những yếu tố.
Mặc dù thỉnh thoảng có báo cáo về việc học sinh tự tử, vẫn còn rất nhiều vụ tự tử không được đưa tin trên phương tiện truyền thông.
Ví dụ, trong một cuộc họp báo gần đây, các cơ quan giáo dục đã thông báo rằng có năm học sinh từ các trường trung học cơ sở và trung học phổ thông tại một thành phố ở An Huy đã tự tử chỉ trong một tuần vào tháng 3, theo lời một phụ huynh tham dự cuộc họp báo và từ chối nêu tên.
Số liệu thống kê mới nhất về tình trạng tự tử trên toàn quốc đối với trẻ em và thanh thiếu niên là từ năm 2021 và được trích dẫn trong một bài báo do hai cảnh sát Hà Nam viết và đăng trên trang web của Hiệp hội Cảnh sát Trung Cộng vào tháng 12.
Họ ước tính có 10.000 vụ tự tử ở những người trẻ tuổi từ 15 đến 24 tuổi mỗi năm. Con số này dựa trên tỷ lệ tự tử là 3,53 trên 100.000 người trong Niên giám thống kê y tế chính thức năm 2022 của Trung Cộng, với 310 triệu người trong nhóm tuổi đó vào cuối năm 2022.
Tại sao kỳ thi tuyển sinh đại học gaokao của Trung Cộng lại khó khăn đến vậy?
Mặc dù chưa có ước tính gần đây hơn, một cuộc khảo sát về tình trạng tự tử của sinh viên Trung Cộng trong thời kỳ hậu Covid-19 đã vẽ nên một bức tranh ảm đạm.
Hơn 82.000 thanh thiếu niên trong độ tuổi từ 12 đến 24 đã được phỏng vấn cho cuộc khảo sát tại tỉnh Tứ Xuyên, phía tây nam, từ tháng 12 năm 2022 đến tháng 2 năm 2023.
Khoảng 25 phần trăm số người được hỏi cho biết họ đã nghĩ đến việc tự tử ít nhất một lần trong đời, trong khi 12,5 phần trăm cho biết họ đã nghĩ đến việc tự tử trong 12 tháng qua. Và 1,4 phần trăm – hoặc 1.123 người được hỏi – đã cố gắng tự tử trong năm trước.
Kết quả được công bố trên tạp chí Frontiers in Psychiatry được bình duyệt ngang hàng vào tháng 6 năm 2024. Các nhà nghiên cứu từ Đại học Tứ Xuyên cho biết học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông có nhiều khả năng có ý định tự tử và cố gắng tự tử hơn sinh viên đại học, một phần vì họ kém trưởng thành và bốc đồng hơn. Việc bị cô lập trong đại dịch khi còn nhỏ cũng có tác động lớn hơn đến họ.
Các nhà nghiên cứu viết rằng: “Học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông có nguy cơ nghĩ đến tự tử hoặc cố gắng tự tử cao gấp 1,7 đến 5,5 lần trong vòng 12 tháng trước đó”.
Theo nghiên cứu được công bố bởi China CDC Weekly, ấn phẩm chính thức của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Trung Cộng, trên khắp cả nước, tỷ lệ tử vong do tự tử ở trẻ em từ 5 đến 14 tuổi đã tăng trung bình 9,3% mỗi năm từ năm 2010 đến năm 2021.
Tỷ lệ tử vong do tự tử ở thanh thiếu niên từ 15-24 tuổi đã giảm hàng năm trong giai đoạn 2010-2017, nhưng bắt đầu tăng trung bình 19,6 phần trăm mỗi năm từ năm 2017 đến năm 2021.
Điều đó trái ngược với sự suy giảm tỷ lệ tự tử ở nhóm tuổi lớn hơn 25 từ năm 2010 đến năm 2021.
Luật giáo dục gia đình mới của Trung Cộng cấm cha mẹ gây áp lực học tập nặng nề cho con cái
Cuộc khảo sát ở Tứ Xuyên cũng nêu bật một tình hình bất thường ở Trung Cộng, nơi trẻ em từ các gia đình giàu có và có cha mẹ có trình độ học vấn cao hơn có xu hướng tự tử cao hơn.
Theo nghiên cứu, “Những học sinh có mức thu nhập hộ gia đình cao hơn có nguy cơ nghĩ đến tự tử và cố gắng tự tử trong vòng 12 tháng trước cao hơn so với những học sinh có thu nhập hộ gia đình thấp hơn, điều này trái ngược với các nghiên cứu từ Hàn Quốc”.
“Mối liên hệ giữa rủi ro cao hơn và thu nhập hộ gia đình cao hơn trong nghiên cứu của chúng tôi có thể phản ánh rằng thanh thiếu niên lớn lên trong gia đình khá giả hơn có nhiều khả năng bị bỏ bê về mặt tâm lý, nhận được ít sự chăm sóc của cha mẹ hoặc bị cha mẹ từ chối, kiểm soát hoặc bảo vệ quá mức.”
Các nhà nghiên cứu cũng cho biết những bậc cha mẹ có trình độ học vấn cao hơn có xu hướng kỳ vọng nhiều hơn vào con cái mình, khiến chúng chịu nhiều áp lực hơn.
Cha mẹ tin rằng thành công của con cái họ phụ thuộc vào thành tích học tập của chúng trong thời thơ ấu
Zhang Jie, Đại học bang Buffalo SUNY
Một nghiên cứu năm 2017 của nhóm nghiên cứu từ Cao đẳng Y khoa Wannan ở An Huy cũng phát hiện ra rằng sinh viên đại học có cha mẹ có thu nhập và trình độ học vấn cao hơn có nguy cơ tự tử cao hơn.
Theo các chuyên gia, kỳ vọng cao về mặt học tập từ cha mẹ là yếu tố chính dẫn đến xu hướng tự tử ở học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông.
Zhang Jie, một nhà nghiên cứu về tự tử và là giám đốc Trung tâm nghiên cứu Trung Cộng tại Đại học bang SUNY Buffalo, cho biết: “Trẻ em ở Trung Cộng có sự cạnh tranh gay gắt và các bậc phụ huynh tin rằng thành công của con em họ phụ thuộc vào thành tích học tập của chúng trong thời thơ ấu”.
Zhang, cũng là giáo sư chủ nhiệm trung tâm phòng chống tự tử tại Đại học Sơn Đông, cho biết: “Văn hóa truyền thống Trung Cộng coi việc nuôi dạy trẻ em là cách chuẩn bị cho việc chăm sóc người già”.
“Họ cũng tin rằng không sao cả nếu con cái họ không giỏi ở những lĩnh vực khác, miễn là chúng có trình độ học vấn cao.”
Ông cho biết áp lực nặng nề phải đạt được thành tích học tập và sự khác biệt giữa kỳ vọng của cha mẹ và điểm mạnh của con cái có thể khiến một người trẻ chịu áp lực rất lớn. “Khi nỗi đau quá lớn, người đó có thể chọn tự tử”, ông nói.
Tự tử được cho là có liên quan chặt chẽ đến chứng trầm cảm. Các triệu chứng của chứng trầm cảm được tìm thấy ở 26,17 phần trăm trẻ em và thanh thiếu niên ở Trung Cộng, theo một nghiên cứu của các nhà nghiên cứu từ Đại học Y khoa Thủ đô và Đại học Bắc Kinh được công bố trên tạp chí Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health được bình duyệt vào tháng 11 năm 2024.
Báo cáo cho biết tỷ lệ mắc bệnh cao nhất được ghi nhận ở học sinh trung học, tiếp theo là sinh viên đại học và học sinh trung học cơ sở.
Xiong Bingqi, giám đốc Viện nghiên cứu giáo dục thế kỷ 21 có trụ sở tại Bắc Kinh, cho biết nhiều cuộc khảo sát đã phát hiện ra các triệu chứng trầm cảm ở học sinh trung học Trung Cộng ở mức từ 30 đến 50 phần trăm.
Ông lưu ý rằng việc có triệu chứng không giống với việc mắc chứng rối loạn trầm cảm.
Dữ liệu mới nhất của Ủy ban Y tế Quốc gia công bố vào tháng 12 cho thấy rối loạn trầm cảm ảnh hưởng đến khoảng 2 phần trăm thanh thiếu niên Trung Cộng.
Ngay cả khi đó, Xiong vẫn cho biết vấn đề này “rất nghiêm trọng” và “áp lực học tập và thi cử quá mức đối với học sinh” thường là nguyên nhân.
“Mặc dù chính phủ đang thúc đẩy các biện pháp giảm khối lượng công việc của sinh viên, áp lực học tập vẫn tồn tại và thậm chí còn gia tăng ở một số nơi”, ông cho biết.
Chính quyền địa phương đã vào cuộc để cố gắng giảm bớt gánh nặng, một số trường vào tháng 2 đã ra lệnh cho các trường trung học đảm bảo học sinh của họ được nghỉ cuối tuần. Tại Bắc Kinh, mọi trường trung học hiện phải có một phó hiệu trưởng chịu trách nhiệm về sức khỏe tâm thần của học sinh.
Các cơ quan y tế cũng cho biết vào đầu năm nay rằng họ sẽ cố gắng cung cấp nhiều dịch vụ tâm lý hơn cho trẻ em và thanh thiếu niên từ năm 2025 đến năm 2027.
Theo kế hoạch ba năm được đưa ra vào năm 2023, hơn 95 phần trăm trường học ở Trung Cộng dự kiến sẽ có giảng viên toàn thời gian hoặc bán thời gian về giáo dục sức khỏe tâm thần vào cuối năm 2025.
Một trường đại học Trung Quốc đã yêu cầu sinh viên ký giấy miễn trừ trách nhiệm về thương tích cho nhà trường vì hành vi tự tử của mình.
Chính phủ cũng cấm dạy kèm riêng các môn học chính vào năm 2021 như một cách để giảm bớt áp lực cho học sinh và phụ huynh, nhưng Zhang từ Buffalo State cho biết nhiều phụ huynh vẫn thuê gia sư dạy kèm tại nhà.
Xiong cho biết việc tăng cường giáo dục sức khỏe tâm thần là một bước quan trọng, cũng như giải quyết nguyên nhân gây ra các vấn đề sức khỏe tâm thần, mà ông cho là “một hệ thống giáo dục tập trung vào điểm số”.
“Nhiều sinh viên tin rằng vào đại học là kết thúc của việc học, nhưng điều này là không đủ đối với xã hội”, ông nói. “Cần phải thay đổi tư duy thiển cận này”.
Ảnh vệ tinh cho thấy các phi cơ TU 95 ở căn cứ không quân Irkutsk, Nga bị drone của Ukraina phá hủy, ngày 04/06/2025.via REUTERS – MAXAR TECHNOLOGIES
Một tuần sau khi dồn dập không kích Ukraina trong ba ngày với cường độ cao chưa từng có tính từ khi nổ ra chiến tranh, với hơn 900 drone và vài chục tên lửa, gây nhiều thiệt hại nhân mạng cho đối phương, tuần này đến lượt Nga liên tiếp hứng chịu tổn thất vật chất khi bị Ukraina tấn công trên nhiều mặt trận, từ các căn cứ không quân sau trong lãnh thổ, cầu Kerch nối sang Crimée, cho đến hãng chế tạo máy bay danh tiếng Tupolev.
Sau 1 năm rưỡi bí mật chuẩn bị, Ukraina hôm 01/06/2025 đã tiến hành chiến dịch táo bạo « Mạng nhện », phóng hơn 100 drone tiêu diệt 1/3 số chiến đấu cơ mang tên lửa hành trình của Nga đang đậu tại nhiều căn cứ quân sự xa xôi của Nga, từ vùng Mourmansk, gần Bắc Cực, cho đến tận miền đông Siberie. Đây được xem là chiến dịch tấn công sâu nhất của Kiev vào lãnh thổ của kẻ thù từ khi Ukraina bị Nga xâm lược.
Chỉ hai ngày sau, đến lượt cầu Kerch nối từ Nga sang bán đảo Crimée bị Ukraina tấn công với khoảng 1,1 tấn thuốc nổ cài dưới một trụ cầu. Dẫu cầu không sập, nhưng vụ tấn công vào cây cầu không chỉ là biểu tượng cho sự thâu tóm Crimée của Nga, mà còn là tuyến đường chiến lược của Matxcơva, một lần nữa cho thấy quân đội Ukraina có khả năng và nguồn lực để tiến hành các hoạt động làm suy yếu kẻ thù. Trả lời báo Pháp Le Monde qua điện thoại, dân biểu Oleksandr Merezhko, người đứng đầu Ủy ban đối ngoại của Quốc Hội Ukraina, khẳng định đây là một thông điệp Kiev gửi tới Putin, rằng Nga đang ở trong tình thế dễ bị tổn thương hơn họ nghĩ, nhằm gây áp lực khiến Matxcơva phải đàm phán nghiêm túc hơn với Kiev.
Từ Kiev, thông tín viên Emmanuelle Chaze ngày 03/06 giải thích thêm về ý nghĩa vụ tấn công cầu Kerch :
« Đây không phải là lần đầu tiên các lực lượng của Ukraina tìm cách phá hủy cây cầu này, mà là lần thứ 3 kể từ năm 2022. Tình báo Ukraina cho biết lần này hơn một tấn thuốc nổ TNT đã được đặt và kích nổ phía dưới trụ cầu.
Thách thức đặt ra cho Ukraina là rất lớn, bởi vì cây cầu này cho phép Matxcơva chuyển quân, thiết bị hạng nặng và đạn dược từ Nga đến bán đảo Crimée và sau đó đi dọc theo đường chiến tuyến tại vùng bị chiếm đóng ở miền đông lãnh thổ Ukraina. Phá hỏng cầu Crimée sẽ ngăn chặn việc vận chuyển này của quân Nga và khiến các đội quân Nga ở miền đông giảm các cuộc tấn công chống quân đội Ukraina.
Trong khi Nga mô tả hành động phá cầu là khủng bố, Kiev khẳng định đã hoạt động đúng theo khuôn khổ luật của luật chiến tranh, không gây ra thương vong cho dân thường.
Cây cầu vẫn còn đó, nhưng vụ tấn công này của Ukraina cho Nga và các đồng minh của Ukraina thấy rằng, kể cả sau hơn 3 năm chống chọi với cuộc chiến xâm lược trên mọi mặt trận và đang phải chịu áp lực rất lớn dọc theo chiến tuyến, Kiev vẫn có thể chứng tỏ họ có nhiều sáng kiến về quân sự ».
Chưa dừng ở đó, hôm 04/06, tình báo Ukraina lại thông báo đã tấn công tin tặc vào hãng chế tạo máy bay nổi tiếng Tupolev của Nga và lấy được nhiều dữ liệu quan trọng của nhà sản xuất này. Hãng Tupolev đặc biệt nổi tiếng với các oanh tạc cơ tầm xa có thể mang theo vũ khí hạt nhân, ví dụ Tupolev-95 và Tupolev-160, thuộc lực lượng răn đe hạt nhân trên không của Nga. Nhiều thông tin mật của Tupolev đã bị Kiev đăng tải lên các mạng xã hội.
Đến ngày 06/06, quân đội Ukraina khẳng định trong đêm đã oanh tạc thành công 2 căn cứ không quân của Nga, nhắm trúng ít nhất 3 kho nhiên liệu của đối thủ.
Có lẽ khi có những hành động tấn công táo bạo làm Nga « mất mặt » như vậy, Kiev cũng hiểu sẽ sớm phải hứng chịu đòn trả đũa gay gắt của đối phương. Quả thực, không phải chờ lâu, trong đêm 05 rạng sáng 06/06, Nga đã ồ ạt oanh tạc Ukraina bằng drone và tên lửa đạn đạo. AFP cho biết tại Kiev, ít nhất 4 người thiệt mạng. Ngoài thủ đô Kiev, có 9 vùng khác trên cả nước bị Nga tấn công (Volyn, Lviv, Ternopil, Kiev, Soumy, Poltava, Tcherkassy, Tcherniguiv, Khmelnytsky). Tổng cộng, theo Phòng không Ukraina, Nga đã phóng 407 drone tấn công và drone mồi bẫy, cùng 45 tên lửa.
Sau 3 năm điều quân đi xâm lược nước láng giềng, giờ đây chính quyền Nga xem chiến tranh Ukraina là « một vấn đề liên quan đến sự tồn vong, một vấn đề liên quan đến lợi ích quốc gia, an ninh, tương lai của chúng tôi và con cháu chúng tôi ».
Ghi chú của tác giả: Loạt bài viết này chia sẻ những kết quả sơ bộ của một nghiên cứu độc lập, tập trung vào chủ đề hòa hợp dân tộc trong ba khía cạnh: hiện trạng, nguyên nhân và giải pháp. Con số 100 tượng trưng cho trăm trứng từ bào thai của mẹ Âu Cơ. Một trăm người Việt tuổi từ 25 đến 99, từ đủ mọi nẻo đường của cuộc sống đã góp tiếng nói vào dòng chảy của những câu chuyện này. Những phần trong ngoặc kép là lời của nhân vật. Tất cả đều ẩn danh. Mọi liên tưởng chỉ là trùng lặp tình cờ và không chính xác.
Trong những bài viết trước, các ý kiến cho rằng hàn gắn dân tộc bị ảnh hưởng bởi ý thức hệ (bài 3, bài 4, bài 5, bài 6), bối cảnh lịch sử (bài 7) và đứt gãy văn hóa (bài 8).
Bài viết kỳ này tập trung vào giả thiết cho rằng quá trình hàn gắn khó khăn vì mất mát của hai bên quá lớn.
Trong dự án này, có nhiều cuộc nói chuyện mà 90% thời gian được dùng để kể lại nỗi đau, đến mức sau đó chính tác giả cũng phải tìm trợ giúp tâm lý. Từ khóa quay lại nhiều nhất là “bị hiếp” và “bị giết.” Sự tàn phá ấy quá lớn khiến ai cũng bị dày vò để tìm lý do biện minh cho hận thù. Quá khứ mất mát trở thành một phần cơ bản của cuộc đời. Thậm chí nếu được chữa lành thì hy sinh bỗng trở thành “vô nghĩa.”
Ta đã mất mát quá nhiều, hận thù là chính đáng
Nhà văn Đỗ Kh. từng miêu tả cuộc sống của những cộng đồng người Việt tị nạn ở hải ngoại như những “ốc đảo của quá khứ. Cách hai thế kỷ và 10.000 cây số, người Việt vẫn tin rằng số phận long đong trốn chạy của Kiều chính là số phận của họ.”
Thoạt tiên, họ “bỏ chạy vào Nam sau cải cách ruộng đất.”
“Lần thứ hai là khi họ sợ sẽ bị “tắm máu sau ngày thống nhất.”
Không có “tắm máu,” nhưng “người đàn ông duy nhất trong nhà phải đi cải tạo.” “Một lần má gom hết tiền ra Bắc thăm ba. Về Sài Gòn, má khóc rụng cả tóc. Ba bị cùm một chân. Nhưng ba nói nhiều người không muốn cai tù đổi sang chân kia. Họ hy vọng cái chân bị cùm sẽ dần dần teo lại, cùm sẽ đỡ đau hơn.”
“Cuộc sống bế tắc.” “Gia sản bị nhà nước lấy sạch. Đi học thì không được đi học, đi làm không được đi làm. Không biết sống bằng cái gì. Trí thức mà phải quét rác kiếm ăn.”
“Tôi sẽ không bao giờ quên hình ảnh anh trai mình đứng giữa sân, tay nắm chặt chai thuốc chuột, bên cạnh đống sách định đốt. Anh khóc gào tuyệt vọng vì không được vào đại học, dù điểm thi rất cao: ‘Má ơi, sống còn có ý nghĩa gì nếu họ không cho con một cơ hội?’ Có một lần ông hiệu phó gọi tôi vào mắng mỏ. Ông gọi tôi là ‘con ngụy’, rồi dùng điếu thuốc đang cháy dí vô bắp chân. Giờ vẫn còn sẹo. Rồi ông nhốt tôi vào một cái tủ tối và bỏ đi.”
Thế nên “gia đình tôi liều mình trốn chạy.” Khi ấy “vượt biên là tội phản quốc. Nếu bị bắt có tiền cũng 2-3 năm, không tiền 10 năm tù.” “Vụ tàu Việt Nam Thương tín là kinh khủng nhất. Những người trên đó tự nguyện hồi hương vì tin là chính phủ khoan hồng. Nhưng về tới Nha Trang là bị dồn lên xe bít bùng. Ai cũng vào tù. Nhỏ nhất là một đứa bé 7 tuổi. Tù ít nhất 9 tháng. Trung tá Trần Đình Trụ ở tù tới 13 năm.”
Nhưng người ta vẫn trốn. “Ở Vũng Tàu sáng nào cũng thấy xác người vượt biên trôi.” Ngày ấy dân miền Nam bảo nhau: “Một là con nuôi mẹ. Hai là mẹ nuôi con. Ba là con nuôi cá.”
Bởi trên những chuyến tàu ấy là địa ngục trần gian. “Có người phải ăn chay cả đời, phải đi tu, phải vào trại tâm thần vì đã chứng kiến, hoặc phải tự mình ăn xác chết để cầm hơi.”
Trẻ em miền Nam trong một trại tị nạn ở Vũng Tàu vào cuối tháng 4/1975
Gặp hải tặc Thái Lan, “đàn ông thì nó bẻ răng lấy vàng. Còn phụ nữ nó hiếp.” “Có bé bị hiếp mới mười hai tuổi.” “Có cô bị hiếp nhiều lần trong khi bị bắt phải chứng kiến anh trai mình bị chặt làm ba khúc.”
“Có cô bị xâm hại nhiều đến mức vết thương hôi thối lựng một góc lán. Lại còn dính thai đôi. Mà thai lại bị dị tật. Khi người vợ bị hiếp, bọn hải tặc cầm mã tấu bắt chồng và bốn đứa con đứng xem. Người chồng là một nông dân chất phác. Anh nói mấy cái bào thai không có tội. Thôi để chúng ở lại với vợ chồng tôi.”
Ở trại tị nạn Songkhla, “ai cũng nhớ ngày xác của 11 cô gái trẻ bị trói cổ vào nhau, không mảnh vải che thân, trôi dạt vào bãi biển Tha Sala. Đến giờ ở đó vẫn còn cái am, thờ một cái thuyền đã mục. Một bà già mộ đạo đã hương khói cho nó suốt 17 năm.”
Trên khắp các trại tị nạn, “hàng trăm nấm mồ tập thể đã được dân địa phương chôn cất.” “Riêng đảo Koh Kra có 3.000 xác người nằm lại.”
Rồi “mỗi trại lại là một thế giới đau thương thu nhỏ.” “Thoát chết rồi nhưng khắp trại là những người rách rưới lang thang, miệng lẩm bẩm, thỉnh thoảng cười rú lên hay khóc lóc thảm thiết.” “Có những cô gái mỗi lần nhìn thấy biển là lăn đùng ra, mắt trợn ngược”. Có những đôi vợ chồng “không thể nhìn mặt nhau khi chăn gối,” “phải tắt đèn.” Nhiều cặp “chia tay nhau,” “rồi người vợ treo cổ vào hôm kỷ niệm ngày cưới vì không thể vượt qua được ký ức bị hãm hiếp.”
“Biển trở thành một tấm lưới, bủa vây cả quá khứ, hiện tại lẫn tương lai.”
“Khi tôi chết hãy mang tôi ra biển/ Đừng ngập ngừng vì ái ngại cho tôi/ Những năm trước bao người ngon miệng cá/ Thì sá gì thêm một xác cong queo” – (Du Tử Lê).
“Sau chấn thương bao giờ người ra cũng cần thời gian phục hồi. Nhưng điều đó không xảy ra với người Việt tị nạn. Chưa qua cái này thì cái kia đã đến. Khi vừa đặt chân đến quê hương mới, nhu cầu sống sót lập tức chiếm vị trí ưu tiên. Mai con mình có cơm ăn không?” Quần quật cho đến khi ngẩng đầu lên thì những “nỗi đau đã kịp kết tinh thành tính cách.”
“Hôm ấy tôi tới đám tang một thuyền nhân. Mọi người đau buồn khóc lóc. Rồi bỗng có một ông đứng lên. Nói hùng hồn quá trời. Ông chửi chính quyền, chửi cộng sản. Ông nói văng cả nước miếng. Người già gật gù nhưng đám trẻ thì có đứa bỏ về. Lúc đó tôi sốc, nhưng giờ nghĩ lại thấy thương đứt ruột.”
Càng đau càng không muốn tha thứ. Hận thù phải tiếp tục để “nỗi đau không bị vô nghĩa,” để ta không “phản bội lại chính mình.” “Mình đã mất mát quá nhiều, mình phải hận thù.” “Ngày ‘quốc hận’ là ngày mà nỗi đau trở thành danh tính.”
“Nhưng cứ hận thù thế này thì sống tiếp sao đây?”
Hòa giải với nỗi đau trở thành một mâu thuẫn tâm lý khiến “người ta kiệt sức.”
Một em bé miền Nam Việt Nam trong trại tị nạn Pendleton ở California vào năm 1975
Ta đã mất mát quá nhiều. Cái giá phải trả hẳn là chính đáng
Với bên “thắng cuộc,” mất mát là bằng chứng để khẳng định nó đã được đánh đổi cho một điều thiêng liêng. Đó là sự “thống nhất Bắc Nam,” là “Mỹ đã cút và ngụy đã nhào.”
Vậy nên với nhiều người, nhắc lại nỗi đau là để khẳng định tính chính danh của những gì mình từng làm, khẳng định rằng quá khứ của mình vẫn còn giá trị. “Hòa giải đồng nghĩa với việc chấp nhận mình sai, mất mát đó không còn cao cả nữa mà bỗng thành ra vô ích.”
Tuy nhiên, điều cao cả ấy ở mức độ cộng đồng, còn sự hy sinh thì lại ở tầng cá thể. Để dung hòa được khoảng cách đó không dễ dàng.
“Ở hải ngoại, người ta gắn kết bởi nỗi đau trong quá khứ. Ở trong nước, người ta gắn kết bởi vinh quang trong dĩ vãng.”
Nhưng “người chiến thắng cũng đau chứ, chỉ có điều đó là nỗi đau của những anh hùng.” “Nó phải được gói ghém trong màu vinh quang,” bởi chiến tranh không phải là những câu chuyện buồn. Nó là “sử thi và tráng ca.”
Có rất ít không gian cho những chấn thương hậu chiến, nơi kẻ chiến thắng được “quyền đau đớn,” được quyền “hoang mang,” được quyền “tự chất vấn,” được quyền “nhận ra mình sai đúng ở đâu,” và quan trọng nhất là được quyền “trợ giúp để chữa lành.”
“Mẹ hay kể chuyện đang ăn cơm thì bị đánh bom. Cô bạn của mẹ mới vừa cầm bát ngồi đây. Bom nổ đùng một cái. Thân đã ở trên cây. Đầu vướng cành trên cao. Chân vương cành dưới thấp. Mẹ thường chửi bới cậu (em trai mẹ) một cách tàn nhẫn. Rằng mày không đi chiến đấu. Cả nhà này chỉ mình tao hy sinh. Chúng mày ở hậu phương ăn sung mặc sướng… Cái sai nhất của cậu là mày dám sướng. Tôi chưa bao giờ thấy mẹ cười thành tiếng. Cả đời cho đến khi chết, nỗi đau của mẹ không có câu trả lời thỏa đáng.”
“Gia đình tôi chia đôi theo cuộc chiến quốc-cộng. Sau 75, bác vượt biên đi nước ngoài. Bố ở lại. Khi bác về thăm, bố bảo: ‘Việt Kiều nhưng cũng mất nước’. Bố lúc nào cũng uẩn ức, giận dỗi, mâu thuẫn rất khó hiểu. Rồi tôi nhận ra là bố luôn muốn đi. Hóa ra bố ghen tị. Bố không có sự tự hào của người ở lại. Bố bị mắc kẹt trong việc cố gắng lý giải nỗi đau của mình.”
“Cô (chỉ tác giả) nói ba cô lúc sắp chết mới sám hối khi nhìn thấy ma quỷ đúng không? Ba tôi lúc còn sống đã sám hối rồi. Đó là khi ông biết về tù cải tạo, về đánh tư sản, về thuyền nhân. Tuyền là những thứ mà ông cho rằng mình phần nào có lỗi.”
“Bố tôi 5 lần là dũng sĩ diệt Mỹ. Khi bố mất, tôi tìm thấy những huy chương ấy gói kín, để sâu trong tủ. Bố chỉ ghét Mỹ thôi. Bố không bao giờ nhắc tới những huy chương này, vì bố phải giết cả đồng bào mình. Nên ông giấu đi. Các cựu chiến binh đi hội nghị đeo đầy ngực, nhưng bố không bao giờ. Bố bảo người ta cũng yêu nước giống mình, chỉ có điều lý tưởng của người ta giống Mỹ.”
“Bố tôi rất ghét bọn trẻ trâu khi chúng nó tự hào ầm ĩ trên mạng. Kể lại chuyện thắng Mỹ thắng Pháp, Đại Việt thần thánh nọ kia với sự kiêu hãnh như thể chính chúng nó lập công. Trong khi chúng không hề biết mùi máu là gì.
Tự hào về chiến tranh bây giờ toàn bọn trẻ con quen chơi game bắn nhau. Người thực sự cầm súng họ không kiêu hãnh kiểu như thế. Bố bảo lũ oắt con có giỏi thì tự mình thành công đi. Rồi tha hồ mà tự hào. Đừng có yêu nước bằng máu của bọn tao.
Bọn trẻ ranh ấy không hiểu rằng, những ai đã giết người, dù chính nghĩa đến đâu, thì rất khó nhắc lại mà trong lòng không tý gợn. Viết ra được những câu kiểu như ‘Dưới kia chúng nó đang cười. Cười đi nhé, chúng bay ơi, rồi chết!‘ thì chỉ có mấy ông nhà thơ. Ra chiến trường đi, không bao giờ còn viết được thế.”
“Những người thực sự đi qua chiến tranh mà chưa hóa đá với nỗi đau, họ viết như Bảo Ninh cơ. Họ cũng sống như Bảo Ninh luôn.
Cái hôm sống sót trở về nhà, Bảo Ninh đã đi lên cầu thang rất khẽ để không đánh động đến hàng xóm. Cả nhà cũng ôm nhau rất khẽ. Bởi vì ngay phòng bên cạnh là một gia đình có con trai không trở về.”
Thế nên “bố không muốn chết cùng với những tấm huy chương. Bố không muốn chết rồi vẫn thành đồ trang sức. Cả đời bố là chiến binh, nhưng ảnh đám ma của bố không mặc áo lính. Trên bàn thờ, bố mặc áo trắng.”
Cụ Nguyễn Thị Phải, người được phong Mẹ Việt Nam anh hùng ở Sóc Trăng, có 4 người con trai đối đầu nhau ở hai chiến tuyến
“Có lần tôi xem triển lãm thấy bức ảnh mẹ Thứ ngồi bên cái mẹt có bày bát hương và 9 cái bát không. Mẹ có 9 người con là liệt sĩ.
Tôi không hiểu nếu gặp nhau, mẹ Thứ sẽ nói gì với mẹ Phải?”
Mẹ Nguyễn Thị Phải có ba người con chết trận. Trong một cuộc tấn công, anh Năm và anh Bảy ném lựu đạn vào đồn địch nơi anh Tư cố thủ. Khói súng tan, hai em trai soi đèn đi tìm xác anh trai.
Anh Năm và anh Bảy được phong liệt sĩ. Anh Tư chết không danh hiệu. Mẹ Phải được phong “Mẹ Việt Nam anh hùng.”
“Bao năm qua, mẹ đã sống như thế nào với nỗi đau ấy? Mẹ có cảm thấy mình là anh hùng không?”
“Một ngàn năm nô lệ giặc Tàu/ Một trăm năm đô hộ giặc Tâу/ Hai mươi năm nội chiến từng ngàу.
Gia tài của mẹ, một rừng xương khô/ Gia tài của mẹ, một núi đầу mồ” – (Trịnh Công Sơn).
Play video, “Biến cố 30/4: Vết thương khó chữa lành nhưng còn hi vọng”, Thời lượng 6,45
06:45
Biến cố 30/4: Vết thương khó chữa lành nhưng còn hi vọng
Sau 1975, Việt Nam không thực sự có một chương trình hòa giải. Thậm chí hận thù còn được “tạo mới” bởi các “chính sách sai lầm.” Điều này khiến người Việt thiếu một không gian chung “để cùng nhìn lại, cùng nhận lỗi và cùng tha thứ. Những vết thương vẫn rỉ máu trong im lặng. Nó truyền đời từ này sang đời khác, từ cá nhân sang cộng đồng.”
“Có lần tôi thấy một em bé 8 tuổi trên ti vi khóc vì ‘con thương Bác Hồ quá’.
Tại sao một đứa nhóc chưa từng gặp Bác, thậm chí ông bà nó cũng không đủ già để có thể gặp Bác, mà nó vẫn có thể khóc một cách rất chân thành vì nhớ Bác?”
Có lẽ chúng ta ai cũng như em bé ấy, “kế thừa cả một đại dương của kiêu hãnh và sợ hãi, của yêu mến và căm thù.” Chúng ta lớn lên với một gánh non sông nặng đầy quá khứ.
Cho nên “chiến tranh không chỉ diễn ra hai lần, trên chiến trường và trong ký ức như nhà văn Nguyễn Thanh Việt nói. Nó sẽ còn tiếp diễn mãi.” Mỗi người, mỗi gia đình, mỗi thầy cô, mỗi nhà lãnh đạo, mỗi thế hệ lại “thêm vào những ý nghĩa mới.”
Như “một bức tường liên tục được vẽ bồi lên những hình graffiti mới.”
Dù “bức tường quá khứ” không thể thay đổi, nhưng “tương lai chính là những hình vẽ mới” ấy. Hòa giải là cho phép bức tường được (1) đa nguyên sự thật với những mảng màu đối lập nhau; (2) dựa trên một nền tảng nhân văn, không sỉ nhục nhau trên tường, không trừng phạt người vẽ; (3) không đổ lỗi cho cả một cộng đồng.
Bức tường quá khứ sẽ tồn tại mãi. Nhưng ý nghĩa của nó có thể thay đổi để trợ giúp cho một tương lai cộng sinh, hòa hợp.
Hình vẽ trên tường của bạn có hiệu ứng gì? Nó khiến người ta “dừng lại để ăn năn và chiêm nghiệm”? Hay nó khiến họ sùng kính đến mức muốn “đóng lên đó một cái bàn thờ,” hoặc giận dữ muốn “…đái vào chân tường cho bõ ghét”?
Di truyền biểu sinh xuyên thế hệ
Chúng ta không chỉ kế thừa tổn thương qua ký ức mà còn qua con đường sinh học (transgenerational epigenetics).
Sau sang chấn, các gien (DNA) thay đổi cách hoạt động. Sự biến đổi đó có thể di truyền lại và biểu hiện ra bệnh tật, hành vi, cảm xúc cho vài thế hệ về sau. Các nghiên cứu nổi tiếng trong lĩnh vực này được thực hiện với thế hệ thứ 2 và thứ 3 của nạn nhân diệt chủng và nạn đói gây ra bởi Đức Quốc xã.
Khi còn trong bụng, bào thai nhận tín hiệu từ cơ thể mẹ để “hiểu” về thế giới bên ngoài. Nếu đó là trải nghiệm đau buồn, tín hiệu ấy sẽ nói với bào thai rằng: “Thế giới ngoài kia đầy cạm bẫy. Con hãy chuẩn bị tinh thần”.
Bào thai tiếp nhận thông tin, các gien lập tức thay đổi cách làm việc. Một số gien ngừng hoạt động. Một số gien kích hoạt hết cỡ. Cơ chế sinh học chuẩn bị sẵn sàng cho một thế giới bất ổn. Như một căn nhà mà các ô cửa được đóng mở một cách chiến lược để tồn tại như một pháo đài. Bào thai phát triển theo hướng lấy “phản vệ” làm phương châm sống.
Khi sinh ra, thế giới có thể không còn tệ như trí nhớ sinh học lưu giữ. Tuy nhiên, cơ thể đã hoàn thiện, pháo đài đã khởi động.
Bé lớn lên có thể dễ bị rối loạn tâm lý, căng thẳng, tăng cân, béo phì, tim mạch, tiểu đường… Kể cả khi chất lượng cuộc sống tốt lên thì cuộc đời của một người như thế vẫn tiếp tục gửi tín hiệu sinh học tới cho bào thai thế hệ tiếp theo. Hiệu ứng này chỉ giảm dần qua vài thế hệ chứ không mất hẳn.
Và tất nhiên, tín hiệu sinh học sẽ tệ hơn nếu sinh ra cơ thể đã phản xạ như một pháo đài, mà cuộc sống xung quanh vẫn đầy hận thù. Sinh học cộng hưởng với môi trường sẽ tạo thành vô thức cộng đồng, tác động đến lối sống, tư duy và căn tính dân tộc.
Ở Việt Nam, các thế hệ sau 75 “không trực tiếp bắn giết, không bị tù cải tạo, bị đói, bị mất mát,” bị “phản bội,” bị “bội tín,” bị “trả thù.” Họ có lẽ còn không hề biết điều đó từng xảy ra với gia đình mình.
Nhưng họ vẫn có thể kế thừa “cảm giác sợ hãi, nghi kị, lo âu, u uất, rối loạn cảm xúc, phản xạ cực đoan.” Họ có thể dễ mắc bệnh mà không ý thức được tại sao, hoặc sẽ gán cho nó những lý do nhất thời.
Rất có thể đây là một phần “trầm tích sinh học” của bao thương đau mà người Việt đã trải qua, khiến cái “cơ thể còi cọc của chúng ta luôn xù lông lên với cả thế giới.”
Nếu ta không thực sự hàn gắn dân tộc, chặn lại cỗ xe di truyền ấy, hậu quả sẽ là một vòng xoáy với nhiều thế hệ mang trong mình “khuyết tật,” là “hàng núi tiền đổ vào chữa bệnh,” là sự “suy giảm năng suất sáng tạo,” là sự tụt hậu sinh học của cả dân tộc khi phải chạy đua với một “cơ thể bạo bệnh.”
Nạn đói Hà Lan (Dutch famine) di truyền lại cơ chế sinh học cho vài đời kế tiếp, khiến con cháu họ dễ mắc bệnh béo phì, tim mạch, tiểu đường, và thần kinh
Cùng gọi tên nỗi đau
Ở nhiều xã hội hậu chiến, hòa giải được hiểu là “khép lại quá khứ,” “đừng nói nữa.”
Nhưng nếu “khép lại” mà không “ghi nhận” thì chỉ là đóng băng xung đột. Nỗi đau không được gọi tên sẽ biến thành nghi ngờ, oán giận. Nỗi đau cần được thừa nhận trước khi có thể chuyển hóa. Đó là nguyên tắc cốt lõi. “Ta không thể chữa lành những gì ta không thể gọi tên” (James Baldwin).
Tuy nhiên, chữa lành nỗi đau cá nhân khác với những sang chấn cộng đồng. Rất khó có thể “dùng trị liệu, gặp bác sĩ tâm lý, đi thiền, đi tu để tự chữa lành trong không gian riêng tư.”
“Một người lính có thể được trị liệu tâm lý, sống hạnh phúc trong gia đình. Nhưng nếu xã hội xung quanh vẫn phủ nhận nỗi đau của họ thì cuộc chiến ấy không bao giờ kết thúc.”
“Chấn thương cộng đồng thì phải được chữa lành trong cộng đồng. Người ta phải cùng nhau làm điều đó. Họ phải được chứng kiến. Họ phải không đơn độc. Chỉ như thế thì ký ức mới được ‘rã băng’.”
Hòa giải không cần công lý?
Một số nhân vật nhắc tới chương trình “Như chưa từng có cuộc chia ly” như một ví dụ hiếm hoi từ truyền thông chính thống.
“Cứ nghe thấy giọng Thu Uyên là tôi khóc.” “Thật kỳ diệu khi nỗi đau có thể hàn gắn đến vậy. Bởi nó không phán xét. Người ta đau, nhưng không đổ lỗi cho nhau.”
Ở Như chưa từng có cuộc chia ly, những người “bị chính sử gạt ra ngoài được phục hồi phẩm giá trong tư cách người cha, người mẹ, người con chứ không còn bị rút gọn thành kẻ địch.” Ở chiều ngược lại, “những anh hùng được phép trở thành người thường, với tất cả sự yếu đuối, tổn thương và sai lầm của họ.”
“Nó dùng nỗi đau chung để tái tạo ký ức (reconstructed memory), khiến đau thương sau khi được ghi nhận có thể mang một ý nghĩa khác.”
“Nó cũng bám vào một kết cấu vững chắc của văn hóa Việt Nam. Đó là gia đình. Người Việt vốn nặng gánh máu mủ, chỉ cần một tý tình nghĩa chân thành là có thể bỏ qua cho nhau.”
Tuy nhiên, Như chưa từng có cuộc chia ly cũng nhận được nhiều góp ý.
“Tôi muốn thấy những câu chuyện đa dạng hơn, liên quan nhiều hơn đến phía bên kia, đến tù cải tạo, đến thuyền nhân. Ví dụ, trên mạng có rất nhiều diễn đàn nhỏ lẻ tìm người thân thất lạc sau khi vượt biển và ở trại tị nạn.”
“Cái lỡ cỡ của Như chưa từng có cuộc chia ly là nó chuyển hóa chấn thương tập thể thành những chuyện riêng tư, chữa lành theo logic tân tự do (neoliberalism), bắt cá nhân phải tự chịu trách nhiệm thay vì hệ thống phải sửa sai.” “Nó từ chối đối thoại chính trị, từ chối chạm vào gốc rễ của lịch sử. Và cũng tức là từ chối mở đường cho công lý.”
(Nhân vật minh họa bằng nghiên cứu Collective wound, private healing của Nguyen-Thu Giang).
“Người ta có thể kết nối bởi nỗi đau và không đổ lỗi cho nhau. Nhưng cái hệ thống đã gây ra nỗi đau thì không thể bị tảng lờ đi.”
“Có điều trong bối cảnh bây giờ, những cuộc đối thoại như thế cũng đã là tốt lắm rồi.”
Trong bộ phim tài liệu Hành trình thống nhất của VTV, một gia đình có nhiều anh em ở cả hai chiến tuyến được chia sẻ câu chuyện riêng của họ; phía sau lưng họ là di ảnh của những người thân, không đứng cùng chiến hào nhưng ngồi chung một bàn thờ
Vai trò của lãnh đạo trong ‘công lý ghi nhận’
Trong quá trình hàn gắn, ghi nhận sai lầm là một bước công lý căn bản, có sức mạnh khôi phục niềm tin lớn hơn bất kỳ hành động bồi thường vật chất nào.
“Ở Việt Nam, sự ghi nhận ấy phải đến từ người lãnh đạo.”
Thứ nhất là yếu tố “tập quyền chính trị và tôn sùng cá nhân” khiến cho “tiếng nói của lãnh đạo trở thành cái thẻ bài,” thành “tín hiệu an toàn” để người dân “được bảo vệ khi bước vào không gian và quỹ đạo của sự thật.”
Thứ hai là tại Việt Nam, đối tượng cần hòa giải là giữa chính quyền với nạn nhân của những “chính sách sai lầm sau 75.” Tiếng nói của lãnh đạo đặc biệt quan trọng vì nó đại diện cho chính quyền.
“Sau cải cách ruộng đất, tất cả nồi, niêu, xoong, chảo, lúa, gạo, quần áo đều bị cướp sạch. Đến cái cánh cửa cũng bị tháo.” “Nhà có 15 người thì 11 người chết. Hai đứa trẻ con bị làng đuổi ra gò. Ăn trộm sắn vì đói. Nuốt sống ngộ độc. Rồi cũng chết.”
“Nhưng mà họ cũng chỉ kể lại thôi. Không có sự căm thù ngùn ngụt trong giọng nói. Không đầy uất hận như kể về những gì diễn ra ở miền Nam sau ‘giải phóng’.”
“Tại sao ư? Tại Bác Hồ xin lỗi.”
“Hàng nghìn người chết thảm trong những tòa án nông dân man rợ. Người bị bắn đầu tiên là một phụ nữ đã nuôi giấu lãnh đạo Việt Minh như con cái trong nhà, đã hiến hàng trăm lượng vàng cho cách mạng (địa chủ Cát Hanh Long). Thương đau ngút ngàn. Oan thấu trời xanh. Thế mà sau khi Cụ Hồ xin lỗi, bao nhiêu người lại tiếp tục gửi con đi bộ đội.”
“Sau này có ông Kiệt. Ông nói một câu trong dịp 30/4/2005 là sự kiện này triệu người vui, triệu người buồn. Tổ chức rình rang ít thôi. Vậy mà người ta nhớ mãi, thương yêu ông mãi. Giá có thêm nhiều ông Kiệt.”
“Giờ có ông Tô Lâm cũng mạnh. Ông chỉ nói một câu Sài Gòn từng là ‘hòn ngọc viễn đông’ là người miền Nam trút được nhiêu bao uất ức.” “Phải ghi nhận miền Nam thực lòng như thế thì dân Nam mới khôi phục lại lòng tin.”
“Cái sức mạnh của người lãnh đạo trong một cơ chế tập quyền nó khủng khiếp lắm. Chưa cần đến chính sách. Chỉ cần một câu của lãnh đạo là đủ tạo bước ngoặt, tiết kiệm hàng thập kỷ nỗ lực của dân đen.” “Như một đàn số 0, lãnh đạo tốt là con số 1 đứng trước dãy số 0 đó.”
“Lãnh đạo dở thì chắc là… dấu phẩy.”
Bà Nguyễn Thị Năm (tức Cát Hanh Long), người có công với cách mạng nhưng đã bị đem ra đấu tố và bị xử bắn đầu tiên trong Cải cách Ruộng đất; Bên phải là hình ông Hồ Chí Minh khóc tại kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa 1 (29/12/1956-25/1/1957) khi nói về sai lầm trong Cải cách Ruộng đất
Mỗi nỗi đau là một nhịp cầu
Một điều thú vị là trong nghiên cứu này, khá nhiều bạn trẻ cảm nhận được nỗi đau cộng đồng thông qua những tổn thương cá nhân.
“Hồi cấp 2, tôi từng bị bắt nạt. Cô giáo bảo nếu nhận lỗi thì cô sẽ tha. Nhưng cô không giữ lời. Tôi cứ thế lớn trong sự bạo hành của bạn học và người lớn.
Khi vào Nam sinh sống và nghe câu chuyện của người nơi đây, tôi thấy họ cũng có những tổn thương y như mình. Tôi và những cựu binh đều là nạn nhân của bạo lực tinh thần. Nếu như không có những tổn thương trong quá khứ, chưa chắc tôi đã nhìn ra nỗi đau của họ. Chưa chắc tôi đã có thể nối những đau thương của mình với trải nghiệm của cả dân tộc.”
“Hồi năm nhất tôi đi học ở Mỹ. Trong trường có treo cờ vàng. Tôi viết thư đòi hạ cờ.
Khi ấy, tôi có ý tốt. Tôi muốn họ thôi hận thù. Tôi muốn họ phải đồng ý với tôi. Rằng, thôi đi, đau nó vừa thôi. 18 tuổi tôi chỉ nghĩ được đến thế.
Sau này, mắt tôi cứ kém dần đi. Mơ ước làm tiến sĩ của tôi tan tành. Tôi sống nhiều năm với nỗi đau của một người tật nguyền và trầm cảm.
Lúc đấy bỗng nhiên tôi tìm thấy kinh Địa Tạng. Đọc xong tôi cứ khóc mãi. Tôi bắt đầu hiểu rằng ai cũng có nỗi đau riêng. Mình không phải họ, sao bắt họ hết đau?
Thế nên tôi bắt đầu biết thương. Không yêu, mà thương. Yêu hơi ích kỷ. Nhưng trong cái thương thì có cái đau. Khi mình thương, mình chấp nhận nỗi đau là một phần để vỗ về, an ủi.”
Play video, “Stephen B. Young: Lời kể về quá trình Mỹ tiếp nhận thuyền nhân Việt Nam”, Thời lượng 18,04
18:04
Stephen B. Young: Lời kể về quá trình Mỹ tiếp nhận thuyền nhân Việt Nam
Mỗi người giữ một chút tử tế
Dù chính quyền được xác định là chịu trách nhiệm chủ yếu trong tiến trình hòa giải, nhiều nhân vật vẫn cho rằng “hàn gắn dân tộc cũng là nghĩa vụ của một người tử tế.”
“Trước khi chết, ba của cô (tác giả) đã sám hối, vì ông nhận ra mình giết nhiều người quá.
Nhưng làm sao để khoảnh khắc ấy xảy ra sớm hơn mà không cần phải viện đến sức mạnh của cái chết?”
“Tôi chọn trở thành người tốt khi có thể. Tôi chấp nhận là một kẻ xám xịt, trắng không ra trắng, đen không ra đen. Nhưng tôi ý thức được rằng mình không muốn bị đen tuyền, bị tha hóa. Khi nào tốt mà không hại đến bản thân thì phải tốt.”
“Tôi dặn mình phải giữ chút liêm sỉ nghề nghiệp. Tôi không bao giờ dùng từ ‘ngụy’, ‘giải phóng’, ‘lưu vong’, ‘phản động’. Nếu lỡ mồm thì xin lỗi ngay. Hàng chục năm làm biên tập, không bài báo nào qua tay tôi mà có dính những từ đó.”
“Bố tôi tự hòa giải bằng sử ký và văn học chấn thương. Bố đọc Chuyện ba người, Nỗi buồn chiến tranh, Bên thắng cuộc, Gia đình, Tôi là con gái của cha tôi, Hai bên chiến tuyến, Tổ quốc ăn năn, Đèn cù, Đêm giữa ban ngày, Giải khăn sô cho Huế, Mùa hè đỏ lửa… Bố chia sẻ cho bạn bè. Bố kể cho tôi nghe.”
“Tôi xem ti vi cùng con.” “Thỉnh thoảng tôi kể cho con một câu chuyện ngược lại để thách thức đầu óc phản biện của con.”
“Hồi trẻ tôi nghĩ mình phải đi khỏi Việt Nam để không bị chết chìm trong sự ngu si của thiên hạ. Nhưng giờ tôi kệ. Nếu chết ngộp thì chết ở đây. Kỳ lạ thế. Máu hỏng thịt hỏng, nhưng là máu thịt mình. Mình có phần mình, nên xã hội này mới thế.
Hiểu được vậy thì sẽ không thù hận nữa. Hiểu được vậy thì sẽ thương cả những kẻ ngu si. Hiểu được vậy thì mới thấy trách nhiệm của mình.
Hiểu được vậy thì sẽ không còn hỏi ‘Chuông nguyện hồn ai?’
Bởi chuông nguyện chính hồn nhà ngươi đấy. Biết không?“
Mời quý vị đón đọc phần tiếp theo
Bài 10: Có thực mới vực được đạo – di sản kinh tế
Tiến sĩ Nguyễn Phương Mai là chuyên gia đào tạo trong lĩnh vực ứng dụng Khoa học Não bộ vào Giao tiếp-Quản trị đa văn hóa và Phát triển năng lực cá nhân. Đây là một phần trong loạt bài viết về nghiên cứu hòa hợp dân tộc của tác giả.
Toyota tiết lộ công nghệ pin EV thể rắn của mình, được cho là có phạm vi hoạt động 745 dặm và thời gian sạc 10 phút. Pin thể rắn có thể giảm 39% lượng khí thải carbon của pin xe điện (EV), nhưng cần nhiều hơn 35% lượng lithium.
Nhà sản xuất ô tô lớn nhất thế giới tính theo doanh số đã khiến thị trường bị bất ngờ khi công bố kế hoạch thương mại hóa công nghệ pin thể rắn vào năm 2027.
Công nghệ pin EV thế hệ tiếp theo của Toyota
Tháng trước, Toyota đã công bố rằng khi xe điện thế hệ tiếp theo tiếp tục sử dụng pin mới, họ “quyết tâm trở thành công ty dẫn đầu thế giới về mức tiêu thụ năng lượng của xe điện chạy bằng pin”.
Tuần này, nhà sản xuất ô tô Nhật Bản, vốn đang tụt hậu so với các đối thủ trong việc tung ra xe điện, đã công bố bước đột phá về pin thể rắn . Nhà sản xuất ô tô cho biết họ có thể đơn giản hóa các cách sản xuất vật liệu được sử dụng để chế tạo pin thể rắn.
Toyota lưu ý thêm rằng khám phá này sẽ cho phép hãng giảm một nửa kích thước, chi phí và trọng lượng của pin EV. Điều đó cũng có nghĩa là cắt giảm đáng kể thời gian sạc xuống còn 10 phút hoặc ít hơn trong khi tăng phạm vi lái xe lên 1.200 km (745 dặm). Hiện tại, thương hiệu hạng sang Lucid Air nắm giữ phạm vi lái xe dài nhất là 516 dặm.
Chủ tịch trung tâm R&D về tính trung hòa carbon của Toyota, Keiji Kaita, bình luận rằng họ đang có kế hoạch giảm lượng khí thải ở cả pin thể lỏng và thể rắn. Ông cũng cho biết loại pin mới này sẽ dễ sản xuất hơn so với pin lithium-ion thông thường.
Công ty sản xuất ô tô này đã nghiên cứu công nghệ này từ năm 2012 và nó đang trở thành hiện thực khi Toyota hiện có hơn 1.000 bằng sáng chế về pin thể rắn – nhiều hơn bất kỳ nhà sản xuất ô tô nào khác.
Lưu ý đến thông báo của Toyota, các nhà phân tích nhận xét rằng đây có thể là một bước ngoặt cho ngành công nghiệp. Và nó cũng có thể giúp nhà sản xuất ô tô Nhật Bản tiến gần hơn đến nhà sản xuất xe điện hàng đầu Tesla. Hầu hết các đơn vị xe điện của Tesla đều được cung cấp năng lượng bằng pin lithium-ion thông thường sử dụng chất điện phân lỏng.
Kaita cũng cho biết họ đã tìm ra cách giải quyết các vấn đề về độ bền của pin EV. Và hiện tại họ tự tin có thể sản xuất hàng loạt pin thể rắn vào năm 2027 hoặc 2028.
Ford và BMW cũng đã thử nghiệm những loại pin này vào cuối năm ngoái.
Pin thể rắn là gì?
Pin thể rắn được các chuyên gia trong ngành coi là công nghệ hứa hẹn nhất để khắc phục các vấn đề lớn về pin EV. Cụ thể bao gồm thời gian sạc, phạm vi lái xe, dung lượng và rủi ro an toàn như bắt lửa.
Một số chuyên gia gọi pin thể rắn là “nụ hôn tử thần” đối với các loại xe chạy bằng xăng và dầu diesel.
Những loại pin này thay thế chất điện phân dạng lỏng bằng vật liệu rắn và sử dụng kim loại lithium thay vì than chì ở cực dương. Sau đây là cách pin thể rắn của Toyota khác với phiên bản hiện tại dựa trên chất lỏng và cách nó có thể thay đổi ngành công nghiệp.
Cuộc diễu hành WorldPride 2025 tại Washington, D.C., được mô tả là một sự kiện sôi động và quan trọng, nhưng một số báo cáo cho rằng sự kiện này không đáp ứng được kỳ vọng cao đặt ra, đặc biệt là về số lượng người tham dự và tài trợ. Sau đây là phân tích của AI Grok va Chat GPT dựa trên thông tin từ báo chí.
Quỹ Gilbert Baker đã diễu hành trong Cuộc diễu hành WorldPride với lá cờ cầu vồng dài 1.000 foot. (Astrid Riecken/For The Washington Post)
– Kỳ vọng so với thực tế: Ban tổ chức ban đầu dự kiến sẽ có tới ba triệu du khách tham dự lễ hội WorldPride kéo dài ba tuần, bao gồm cuộc diễu hành vào ngày 7 tháng 6 năm 2025. Tuy nhiên, số lượng người tham dự thực tế thấp hơn đáng kể, với một số ước tính cho rằng chỉ có gần 300.000 du khách (thiếu 90% khách so với dự trù) .Lượng đặt phòng khách sạn vào cuối tuần cũng thấp hơn khoảng 4% so với cùng kỳ năm trước, cho thấy sự thiếu hụt trong lượng khách du lịch dự kiến.(NewYork Times)
– Tác động từ bầu khí không mấy thuận lợi: Sự kiện diễn ra trong bối cảnh lo ngại về các chính sách tác động của chính quyền Trump, bao gồm các sắc lệnh hành pháp nhắm vào các sáng kiến về đa dạng, công bằng và hòa nhập (DEI) và quyền của người chuyển giới.
Các chính sách từ Hành Pháp này được cho là đã ngăn cản một số tham dự viên quốc tế và dẫn đến những lo ngại về an toàn, tiêu biểu như tổ chức Liên minh nhân quyền Châu Phi kêu gọi tẩy chay và Egale Canada từ chối tham gia. Bối cảnh chính trị này tạo ra bầu không khí trầm lắng hơn đối với một số người, với những người tham dự như Baptiste Fruchart mô tả một “thái độ chiến đấu” thay vì một chế độ ăn mừng Pride thuần túy. ( trích tin từ đài NPR và báo Axios)
– Thách thức về tài chánh: Một số nhà tài trợ doanh nghiệp nổi tiếng đã hỗ trợ các sự kiện WorldPride trước đây (ví dụ: T-Mobile, L’Oréal, Delta Air Lines từ năm 2019), đã rút lui trong năm nay, có thể là do lập trường chống DEI của chính quyền. Những người tổ chức phải dựa nhiều hơn vào các nhà tài trợ cá nhân để đền bù các thiếu hụt, điều này có thể ảnh hưởng đến quy mô của các sự kiện. theo nhận định của báo New York Times và đài NPR.
Ford, Lowe’s, Tractor Supply Company, John Deere, Harley-Davidson và Walmart là một số công ty lớn đã hủy bỏ các cam kết ủng hộ DEI của họ vào năm 2024. (Getty Images/Reuters / Fox News)
– Lễ hội đầy mầu sắc: Bất chấp những thách thức nêu trên, cuộc diễu hành 2025 vẫn là một sự kiện đầy màu sắc và tràn đầy năng lượng, với hàng nghìn người tràn ngập đường phố, những chiếc xe hoa lộng lẫy, những người dẫn chương trình nổi tiếng như Laverne Cox và lá cờ cầu vồng dài 1.000 foot do Quỹ Gilbert Baker mang theo. Tiếp theo là các màn biểu diễn của các ngôi sao như Cynthia Erivo, David Archuleta và CeCe Peniston, và bầu không khí được mô tả là lễ hội, với đồ trang trí cầu vồng, âm nhạc và tinh thần cộng đồng theo báo Bưu Điện Hoa Thịnh Đốn.
– WorldPride gần đây nhất của Hoa Kỳ tại Thành phố New York vào năm 2019 đã thu hút khoảng năm triệu người tham dự, đặt ra một tiêu chuẩn cao. Sự kiện của D.C., mặc dù mang tính lịch sử vì là lần đầu tiên thành phố tổ chức WorldPride và trùng với kỷ niệm 50 năm lễ kỷ niệm Pride địa phương, nhưng không đạt đến quy mô đó. Một số người tham dự, như DaeLyn Saint-Surin từ Bermuda, vẫn thấy sự giải phóng và thành tích chưa từng có về mức độ cởi mở của nó, cho thấy nó vẫn có tác động đối với nhiều người. Đài NPR nhận định.
– Các biện pháp hạn chế hậu cần và tăng cường an toàn: Tuyến đường diễu hành, bắt đầu từ Đường 14 và Đường T NW và kết thúc gần Tòa nhà Quốc hội Hoa Kỳ, được bảo vệ nghiêm ngặt với sự hiện diện của cảnh sát, giám sát và việc kiểm tra túi xách, điều này có thể ảnh hưởng đến bầu không khí tự do đối với một số người. Việc đóng cửa đường bộ và rào chắn xung quanh lễ hội cũng gây thêm trở ngại về mặt hậu cần, có khả năng ảnh hưởng đến trải nghiệm theo đài WJLA
Tóm lại, mặc dù cuộc diễu hành WorldPride 2025 tại D.C. là một sự kiện mang tính bước ngoặt với sự tham gia đông đảo của cộng đồng và những khoảnh khắc đầy sao, nhưng nó được coi là kém ấn tượng hơn hy vọng do lượng người tham dự ít hơn, tài trợ của công ty giảm và bầu không khí chính trị căng thẳng. Tuy nhiên, nó vẫn đóng vai trò là một tuyên bố mạnh mẽ về khả năng hiển thị của cộng đồng LGBTQ+.
Cuộc thăm dò gần đây của Gallup cho thấy 7,6% đến 9,3% người trưởng thành ở Hoa Kỳ xác định là LGBTQ+
Phân tích theo danh tính: Theo dữ liệu mới nhất, 5,2% xác định là lưỡng tính (làm tình với cả hai phái nam và nữ), 2% là đồng tính nam, 1,4% là đồng tính nữ và 1,3% là người chuyển giới, với chỉ dưới 1% xác định với các danh tính LGBTQ + khác. Chỉ tính riêng năm 2022, con số đồng tính nam chết vì HIV là 21400 người, chiếm tỷ lệ lây nhiễm 83% trong số bệnh nhân HIV nam.
Sự dâm đảng của giới đồng tính tại Hoa Kỳ
28% đàn ông đồng tính có hơn 1000 bạn tình : “Bell và Weinberg đã báo cáo bằng chứng về sự cưỡng bức tình dục lan rộng ở những người đàn ông đồng tính. 83% đàn ông đồng tính được khảo sát ước tính họ đã quan hệ tình dục với 50 bạn tình trở lên trong suốt cuộc đời, 43% ước tính họ đã quan hệ tình dục với 500 bạn tình trở lên; 28% với 1000 bạn tình trở lên . Bell và Weinberg trang 308.” (exodusglobalalliance.org/ishomosexualityhealthyp60.php)
79% đàn ông đồng tính nói rằng hơn một nửa số bạn tình là người xa lạ : “Cuộc khảo sát cho thấy 79% số người trả lời nói rằng hơn một nửa số bạn tình của họ là người lạ. Bảy mươi phần trăm nói rằng hơn một nửa số bạn tình của họ là những người mà họ chỉ quan hệ tình dục một lần . Bell và Weinberg trang 308-309.” (exodusglobalalliance.org/ishomosexualityhealthyp60.php)
Số lượng bạn tình của giới đồng tính dao động từ 101 đến 500 người tình : “Trong nghiên cứu về hồ sơ tình dục của 2.583 người đồng tính lớn tuổi được công bố trên Tạp chí Nghiên cứu Tình dục, Paul Van de Ven và cộng sự phát hiện ra rằng “ phạm vi mô thức cho số lượng bạn tình từng có [của người đồng tính] là 101–500 .” Ngoài ra, 10,2 phần trăm đến 15,7 phần trăm có từ 501 đến 1000 bạn tình. Thêm 10,2 phần trăm đến 15,7 phần trăm báo cáo đã có hơn 1000 bạn tình trong suốt cuộc đời . Paul Van de Ven và cộng sự, “Hồ sơ nhân khẩu học và tình dục so sánh của những người đàn ông đồng tính lớn tuổi năng động,” Tạp chí Nghiên cứu Tình dục 34 (1997): 354.” (exodusglobalalliance.org/ishomosexualityhealthyp60.php)
Số lượng bạn tình trung bình của những người đồng tính nam trong cuộc đời của họ là 30.
Một cuộc khảo sát năm 2016 với hơn 1.000 người LGBTQ do Match thực hiện cho thấy số lượng trung bình của bạn tình suốt đời mà phụ nữ đồng tính nữ báo cáo không khác nhiều so với phụ nữ dị tính. Con số trung bình là khoảng 12 bạn tình, trong khi những người đồng tính nam báo cáo rằng họ đã có tới 30 bạn tình, tính trung bình trong cuộc đời.
Trong một cuộc khảo sát vào năm 2014, 30% nam giới đồng tính cho biết họ có hơn 50 bạn tình.
Một cuộc khảo sát năm 2014 thực hiện hơn 15.000 cuộc phỏng vấn trên khắp nước Mỹ cho thấy những người đồng tính nam có số lượng bạn tình trung bình cao nhất. Chính xác hơn, 30% nam giới đồng tính tự xưng cho biết có hơn 50 bạn tình, trong khi chỉ có 2% phụ nữ đồng tính nữ báo cáo con số tương tự.
Đây là những con số lớn khi xem xét rằng hơn 11 triệu người trên toàn quốc là đồng tính nam, đồng tính nữ hoặc lưỡng tính. Thống kê của năm 2025 có lẽ còn cao hơn nữa.
Báo cáo của chính phủ Việt Nam về tình trạng lây nhiễm HIV trong giới đồng tính, song tính
Vào năm 2012, Viện Nghiên cứu Xã hội ISDS đã tiến hành nghiên cứu đời sống tình dục ở Việt Nam. Họ đã thu thập dữ liệu từ 5.300 người, trong đó có 2.400 nam và 2.900 nữ, tất cả nằm trong độ tuổi từ 18 đến 65 và đến từ 11 tỉnh thành khác nhau. Nghiên cứu chỉ ra rằng một người đàn ông ngoài 30 tuổi có số lượng bạn tình cao nhất, lên đến 200 người.
Tỷ lệ nam quan hệ tình dục đồng giới nhiễm HIV tăng nhanh là một trong những lo ngại lớn tại Việt Nam trong những năm gần đây. Hằng năm có đến 70% trong tổng số trường hợp nhiễm HIV mới được phát hiện trong giới đồng tính và song tính. Ngoài ra, tỷ lệ nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục cũng khá cao ở người đồng tính nam (21%). Xác suất lây truyền HIV qua hậu môn theo một nghiên cứu khác gấp từ 16 đến 21 lần so với quan hệ tình dục qua âm đạo.
Báo cáo còn cho biết, những người đồng tính nam nguy cơ tự tử rất cao, hầu hết ở lứa tuổi dưới 25. Trong tổng số nam đồng tính thì đến 21% có ý định tự tử, 12% đã tìm cách tự tử một lần, và gần một nửa trong số này đã tự tử nhiều lần. Người đồng tính nam, đồng tính nữ, song tính và chưa rõ xu hướng tính dục có nguy cơ tự tử gấp 3,4 lần so với người bình thường.
Đức Phanxicô: Việc kết án đồng tính luyến ái đến từ nơi xa xôi. Ngày nay, chẳng hạn, tôi tin rằng có hơn 50 nước kết án nó về mặt pháp lý. Trong số đó, tôi tin rằng trên dưới 10 quốc gia kết án tử hình. Họ không trực tiếp gọi tên đồng tính luyến ái, nhưng nói về những người có quan hệ phản tự nhiên. Họ cố gắng nói điều đó một cách che đậy. Nhưng có những nước có xu hướng mạnh mẽ này, khi đó không phải là nền văn hóa có nó. Tôi tin rằng đó là bất công. Ở đây, tôi tiếp kiến các nhóm người như thế. Tất cả chúng ta đều là con cái của Thiên Chúa. Và Thiên Chúa yêu thương chúng ta trong tình trạng chúng ta là và với sức mạnh mà mỗi người chúng ta đấu tranh cho phẩm giá của mình. Là người đồng tính luyến ái không phải là một tội phạm. Đó không phải là một tội phạm. – « Vâng, nhưng đó là một tội ».
Tôi gọi bằng bác, vì ông Mười hơn bố tôi gần mười tuổi. Ông lại là rể quê tôi. Vợ chính thất của ông, bà Tạ Thị Thanh, cùng họ, ở xã bên. Có ông con rể to cỡ bác Đỗ Mười đâu phải cứ muốn là được!
Khi bác Đỗ Mười làm quan lớn tỉnh Hà Đông rồi sau đó là Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình… thì bố tôi mới vẫn chỉ phọt phẹt quan xã. Nhưng sự cuồng tín chủ nghĩa cộng sản thì bố tôi ăn đứt bác.
Tôi không nói vô căn cứ. Nếu bảo bác Đỗ Mười chứng minh lòng trung thành với Đảng bằng việc đòm ch.ết thằng con, chắc chắn bác không làm. Nhưng nếu cấp trên có ý định thử bố tôi như vậy, thì tôi sẽ phải tìm cách trốn lên rừng thật nhanh! (Giờ nghĩ lại, may mà cụ khốt mình chỉ làm đến bí thư xã, rồi bị đuổi ra khỏi đảng khi mới ngoài bốn mươi tuổi, về vườn sớm, chứ vớ vẩn cụ mà leo lên đến chức đầu triều như bác Đỗ Mười thì không khéo đất nước còn tan hoang hơn).
Suốt thời bé, bố hay kể cho chúng tôi nghe về giai thoại bác Đỗ Mười đóng giả dân thường để “thử” một số cán bộ Nhà nước như công an, mậu dịch viên, bác sỹ bệnh viện… Chẳng hạn như mấy chuyện sau đây.
1- Lần ấy bác Đỗ Mười (trong vai nông dân) vào cửa hàng ăn mậu dịch, khi bác rình thấy một anh công an đẹp trai cũng vào ăn. Cả bác và anh công an đều gọi phở thịt lợn (thời ấy gọi là phở có người lái). Lát sau cô mậu dịch viên bưng ra hai bát phở, bát nhiều thịt hơn thì đưa cho bác, còn bát kia lèo tèo mấy mụn thịt vụn thì đưa cho anh công an.
Thấy vậy bác Đỗ Mười bảo với cô nhân viên là bác không ăn được thịt, muốn đổi cho anh công an. Cô mậu dịch viên bèn gắt ầm lên, bảo bác là vớ vẩn, không ăn thì bỏ thịt đi, không đổi chác gì cả. Nhưng bác Đỗ Mười vẫn tiếp tục kì kèo. Cuối cùng, có thêm ý kiến khách hàng, cô mậu dịch bất đắc dĩ phải đổi. Bấy giờ bác Đỗ Mười mới sục đũa xuống (vì bác biết tỏng) và moi lên những miếng thịt nạc rất ngon được cô mậu dịch viên khéo léo vùi bên dưới để che mắt thiên hạ nhưng không qua được mắt bác Đỗ Mười.
2- Cũng trong vai nông dân, lần này bác Đỗ Mười vào khám cùng với một phụ nữ trẻ, đẹp tại một bệnh viện cấp tỉnh. Thấy gái, anh bác sỹ tít mắt lên. Anh ta bỏ mặc “ông già nông dân” nằm rên hừ hừ, khám rất kĩ cho cô gái trẻ đẹp kia. Bác Đỗ Mười-trong vai nông dân-bèn nêu thắc mắc thì bị anh bác sỹ mắng té tát cho một trận nên thân.
…
Những chuyện kiểu như vừa kể đều hạ màn giống nhau: đó là ngay sau cuộc cãi vã với ai đó, lập tức có một chiếc xe con – biểu trưng của quyền lực lúc bấy giờ – xuất hiện đón bác Đỗ Mười, khiến cô mậu dịch, anh công an, anh bác sỹ… đều sợ tái xanh tái xám cả mặt mũi. Thật đáng đời! Vì khi họ biết là bác Đỗ Mười đi “vi hành” thì mọi chuyện đã muộn.
Trừ một lần suýt gặp hạn về cuốn sách có chút liên quan đến trách nhiệm của bác Đỗ Mười với Hiệp định dầu khí Việt-Xô, tôi không có ấn tượng gì đặc biệt với bác. Trước những lời kết tội bác là hung thần làm tan hoang miền Nam khiến hàng triệu người bỏ đất nước ra đi, hay những lời đồn dai dẳng về “mật ước” Thành Đô khiến Việt Nam quay trở lại lệ thuộc Trung Quốc, thì tôi chỉ biết rõ nhất một điều: mình không đủ thông tin và trong cả hai sự kiện tai tiếng ấy, bác Đỗ Mười đều là người thực thi nhiệm vụ được giao. (Thời triệt hạ nền kinh tế miền Nam sau năm 1975, bác Đỗ Mười còn “bé tí” so với hàng chục ông lớn khác). Cơ chế ở ta là tập thể lãnh đạo, tập thể đưa ra quyết định. Một khi được giao nhiệm vụ, cỡ như bác Đỗ Mười có muốn thoái thác cũng khó.
Nhưng tình cảm của bố tôi với bác Đỗ Mười thì đầy tính đảng và vì thế mà vô cùng bi kịch. Bố tôi luôn coi bác Đỗ Mời là thần tượng, là “bậc đàn anh trên con đường cách mạng”, như ông vẫn thường trang nghiêm bảo thế. Với bố tôi, bác Đỗ Mười là người mẫu mực về lòng tận tụy, về sự trong sạch và nghiêm khắc, mặc dù cụ khốt cũng chẳng hề có thông tin gì cụ thể mà chỉ nghe qua tuyên truyền.
Bố và tôi cãi nhau khá nhiều, thậm chí có lúc đã gần tới mức bị cụ khốt từ mặt, chỉ vì bác Đỗ Mười. Nhớ nhất lần tôi kể chuyện đoàn cán bộ huyện Chương Mỹ ra chia buồn với bác Đỗ Mười về việc vợ đầu của bác từ trần. Sau khi đoàn vào lễ bái, họ cũng được bác Đỗ Mười tiếp. Nhưng thay vì cảm ơn, bác truy hỏi ông bí thư là huyện có bao nhiêu ngọn núi, cả huyện nuôi bao nhiêu con gà…khiến ông trưởng đoàn viếng tang sợ rúm vó và tất nhiên là…cứng họng! Có lẽ giọng kể của tôi có phần cợt nhả khiến bố tôi tím mặt và gầm lên: “Người ta quan tâm sát sao thế thì tốt hay xấu, hả?”
Lần khác tôi kể chuyện nghe từ một lãnh đạo Dầu khí, rằng khi sang thăm Hàn Quốc, bác Đỗ Mười được chủ nhà dẫn đi xem một nhà máy đóng tàu thủy rất hiện đại. Bác Đỗ Mười bị choáng ngợp trước những gì hiện ra trước mắt. Bác bèn quay lại bảo với những người trong đoàn, rằng các anh phải làm sao để nước mình cũng được thế kia. Trong đoàn có ông phó thủ tướng, khi nghe vậy bèn ghé tai vị lãnh đạo Dầu khí nói vụng: “Làm gì ông cũng cấm, thì cứ chờ đấy mà bằng người ta”. Tôi chỉ kể lại cho bố những gì nghe được, không hề bịa thêm tí ti. Nhưng bố tôi vẫn giận lắm. Ông bỏ cơm giữa chừng đi nằm, không chịu nổi thần tượng của mình bị giễu cợt, để nửa đêm trở dậy ngồi lẩm bẩm chửi tôi cho đến sáng.
Về cuối đời, bố tôi khi đó thuộc thành phần rất bất mãn, có một sở thích tai quái là ngày nào cũng ngồi chửi nhau với cái… tivi, vào đúng chương trình thời sự tối. Tổng bí thư, Chủ tịch nước, Thủ tướng… ông gọi tuốt tuột bằng thằng, đồ ăn hại, đồ toi cơm…
Bố tôi, một chiến sỹ cộng sản trung kiên bị đuổi ra khỏi đội ngũ tinh hoa mà chửi thì chua chanh và ác khẩu vào loại nhất thế giới. Một lần bố không chửi như thường lệ, mà cứ hầm hè đầy vẻ ấm ức. Mãi sau, dường như không nín nhịn được nữa, ông hét lên: “Đ.ị.t mẹ các ông! Hóa ra tôi bị các ông lừa”.
Tôi ở trong buồng tò mò ngó nhanh ra ngoài, thì thấy trên màn hình tivi lúc ấy bác Đỗ Mười đang “chém gió” bằng tay trái.
WASHINGTON—Đây chính xác là điều mà Tổng thống Trump và các cố vấn của ông đang cố gắng tránh.
Chỉ sáu ngày trước, các trợ lý cấp cao của Trump đã nuốt cơn bực tức với Elon Musk và lên kế hoạch cho một buổi tiễn biệt thân mật tại Phòng Bầu dục dành cho ông. Họ đã thông báo cho tổng thống về các cáo buộc sử dụng ma túy của Musk để Trump sẵn sàng bảo vệ tỷ phú này nếu các phóng viên nêu vấn đề này tại sự kiện chia tay của ông, các trợ lý cho biết.
Cho đến tận tối thứ Tư, ngày 4-5-2025, Trump vẫn hạ thấp mọi xung đột với Musk trong cuộc họp với các thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa, theo những người biết về phát biểu của ông, mặc dù tỷ phú này đã dành vài ngày qua để chê bai chương trình nghị sự lập pháp của tổng thống . Vào cuối tuần, sau khi Trump sa thải đồng minh của Musk khỏi vị trí người đứng đầu NASA, tổng thống đã nói rõ với các cộng sự rằng ông không có kế hoạch đối đầu cấp cao với cố vấn cũ của mình, theo một người đã nói chuyện với tổng thống.
Sự thiện chí của Tổng Thống đã biến mất vào thứ năm.
Sau mười ba phút họp tại Phòng Bầu dục với Thủ tướng Đức Friedrich Merz , Trump đã nêu ra sự thất vọng của mình với Musk, đánh dấu sự khởi đầu của một ngày đầy biến động khi hai người đàn ông quyền lực nhất thế giới từ bạn bè trở thành kẻ thù.
Tổng thống Trump và Elon Musk tại Nhà Trắng vào tháng 3. Ảnh: Roberto Schmidt/AFP/Getty Images
Đến đêm thứ năm, Trump đã công khai cân nhắc cắt đứt các hợp đồng của chính phủ với các công ty của Musk, nói rằng tỷ phú này “phát điên” và ám chỉ rằng ông đang mắc “hội chứng rối loạn Trump”.
Đáp lại, Musk, người đàn ông giàu nhất thế giới, đã nổi lên thành lập một đảng chính trị mới, đề xuất rằng Trump nên bị luận tội, lập luận rằng thuế quan của Trump sẽ gây ra suy thoái và cam kết ngừng hoạt động một thiết bị vũ trụ có giá trị mà chính phủ dựa vào. Ông cũng cáo buộc rằng tên của Trump xuất hiện trong các tài liệu bắt nguồn từ cuộc điều tra liên bang về kẻ buôn bán tình dục bị kết án Jeffrey Epstein , ám chỉ rằng Trump theo một cách nào đó có liên quan đến hành vi phạm tội của mình.
Cuộc chiến phi thường giữa Trump và Musk lan rộng khắp đất nước đe dọa liên minh cầm quyền MAGA mới mà tổng thống xây dựng và Musk tài trợ. Nó nhắm vào sáu công ty của Musk, nhiều công ty trong số đó được chính phủ liên bang quản lý chặt chẽ. Và nó mang lại cho đảng Dân chủ một khoảnh khắc hiếm hoi được cứu vãn tại thời điểm thấp nhất của đảng. Cổ phiếu Tesla đã giảm 14% , ngày tồi tệ nhất của họ kể từ năm 2020.
Elon viết trên mạng: Không cần trợ cáp cho EV xe điện nhưng cần phải cắt giảm núi chi tiêu kinh khủng trong dự luật ngân sách liên bang.(ảnh chụp lại của WSJ)
Sự bùng nổ chiến tranh giữa Trump-Musk đã được dự đoán từ lâu. Ngay cả những người thân cận với cả hai người đều tin rằng mối quan hệ của họ sẽ tan vỡ. Nhưng sự leo thang nhanh chóng, dồn dập vẫn gây sốc cho Nhà Trắng vốn đã quen với những cú đánh bất ngờ—và một vị tổng thống thường bảo vệ Musk khi các trợ lý của ông trở nên thất vọng.
“Chỉ là vấn đề thời gian trước khi tất cả những điều này bắt đầu, bởi vì hai cái tôi lớn không thể cùng tồn tại,” Marc Short , người từng là chánh văn phòng của Phó Tổng thống Mike Pence , cho biết . “Thật khó để tưởng tượng cảnh nó sụp đổ nhanh như vậy, nhưng bạn không thể ngạc nhiên về điều này.”
Khi các trợ lý nói về Musk một cách giễu cợt trong giai đoạn cuối của ông ta tại Nhà Trắng, Trump nhìn chung có thái độ tích cực về ông, ngay cả khi ở chốn riêng tư, một người đã nói chuyện với ông cho biết. Hai người đã xung đột về vấn đề nhân sự và thuế quan. Trump đã lắng nghe những lời phàn nàn về Musk từ các thư ký nội các và thỉnh thoảng tỏ ra khó chịu với ông, nhưng ông nhìn chung vẫn tử tế với Musk sau hậu trường, các trợ lý cho biết. Mặc dù Musk đã xung đột với các trợ lý hàng đầu của Trump , nhưng ông đã phần lớn xoa dịu căng thẳng vào thời điểm ông Elon Musk sắp ra đi.
Tổng thống đắc cử Donald Trump chào đón CEO Tesla Elon Musk trong một cuộc mít tinh một ngày trước lễ nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai của ông.Bryan Snyder/Reuters
Nhưng sự thất vọng của Musk không chỉ dừng lại ở luật pháp. Ông đã nói với các cộng sự rằng ông tức giận về quyết định của Trump khi rút đề cử Jared Isaacman, một đồng minh của Musk, để điều hành Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Quốc gia.
Trong một cuộc họp tại phòng ăn của Phòng Bầu dục vào thứ Sáu trước lễ tiễn đưa Musk, trợ lý của Trump là Sergio Gor đã đưa cho tổng thống một hồ sơ mà ông yêu cầu về các khoản quyên góp của Isaacman cho đảng Dân chủ. Musk đã bảo vệ Isaacman và cố gắng giảm thiểu tầm quan trọng của các khoản quyên góp. Nhưng Trump cho biết ông muốn rút lại đề cử, theo những người hiểu rõ vấn đề này. Sau đó, cả hai đã xuất hiện cùng nhau trước các máy quay truyền hình, nơi Trump gọi Musk là bạn và nói rằng ông sẽ tiếp tục tư vấn cho ông ngay cả sau khi ông rời Nhà Trắng.
Rạn nứt đã lan rộng bên trong Nhà Trắng. Trợ lý hàng đầu của Musk, cố vấn lâu năm của Trump Katie Miller, đã rời Nhà Trắng cùng ông vào tuần trước, theo những người hiểu rõ vấn đề này, và hiện đang làm việc với Musk. Miller, người giữ chức danh “nhân viên chính phủ đặc biệt”, đã ở bên Musk hầu như mọi lúc tại Nhà Trắng. Cô ấy đã không trả lời các yêu cầu bình luận.
Chồng bà, Stephen Miller , là một trong những trợ lý trung thành và nổi bật nhất của Trump. Ông đã bảo vệ chương trình nghị sự lập pháp của Trump khỏi những lời chỉ trích của Musk trong những ngày gần đây và Musk đã bỏ theo dõi ông trên X tuần này. Gia đình Miller đã dành nhiều thời gian bên Musk, thậm chí bên ngoài Nhà Trắng.
Cuộc đụng độ công khai giữa Musk và Trump cũng gây nguy hiểm cho Bộ Hiệu quả Chính phủ, nỗ lực cắt giảm chi phí mang thương hiệu của tỷ phú này. Các nhân viên trực thuộc DOGE, một số người chịu trách nhiệm đẩy hàng nghìn công nhân liên bang ra ngoài, đã nhắn tin cho nhau vào thứ năm về việc liệu họ có bị sa thải tiếp theo hay không, theo các quan chức chính quyền.
Vụ việc nổ ra vào thứ năm khiến các trợ lý cấp cao của Nhà Trắng trở nên bất ngờ.
Ngay trước buổi trưa, Trump ngồi xuống Phòng Bầu dục với Merz để trò chuyện về các chủ đề dễ đoán: thương mại, liên minh NATO và cuộc chiến ở Ukraine. Tổng thống mất khoảng 13 phút để trút bầu tâm sự về nhà hảo tâm tỷ phú của mình, bày tỏ sự khó chịu vì Musk chỉ trích chương trình nghị sự lập pháp của ông là quá tốn kém.
Mọi chuyện bắt đầu nhẹ nhàng. “Tôi luôn thích Elon”, Trump nói khi được hỏi về lời chỉ trích của Musk đối với “dự luật lớn và đẹp” của ông. “Tôi thà để Elon chỉ trích tôi còn hơn là dự luật”.
Nhưng không lâu sau đó, Trump đã tăng cường lời lẽ hùng biện của mình. “Elon và tôi đã có một mối quan hệ tuyệt vời. Tôi không biết liệu chúng tôi có còn như vậy nữa không”, Trump nói.
Tổng thống cũng cho rằng sự giúp đỡ của Musk trong chiến dịch tranh cử không tạo ra nhiều thay đổi đối với kết quả bầu cử. “Tôi nghĩ dù sao thì tôi cũng sẽ thắng ở Pennsylvania”, ông nói.
Khi Trump nói về tiểu bang dao động, chánh văn phòng Nhà Trắng Susie Wiles gật đầu mạnh mẽ. Đó là lời nhắc nhở trực quan về việc Musk đã khiến nhiều nhân viên ở Cánh Tây tức giận như thế nào, với Trump là người bảo vệ chính của ông.
Cuộc chiến chuyển sang phương tiện truyền thông xã hội trước khi sự kiện tại Phòng Bầu dục kết thúc. “Nếu không có tôi, Trump đã thua cuộc bầu cử, đảng Dân chủ sẽ kiểm soát Hạ viện và đảng Cộng hòa sẽ có tỷ lệ 51-49 tại Thượng viện”, Musk viết, thêm vào đó, “thật là vô ơn”.
Vào khoảng 2 giờ chiều, Musk đã đăng một cuộc thăm dò ý kiến trên X để hỏi hơn 200 triệu người theo dõi ông rằng liệu đã đến lúc thành lập một đảng chính trị mới có thể đại diện tốt hơn cho phần lớn đất nước hay chưa.
Chỉ trong vòng vài phút, Mark Cuban , doanh nhân tỷ phú từng có ý định tranh cử tổng thống, đã đăng trên mạng xã hội ba dấu thích bên cạnh gợi ý của Musk về việc thành lập một đảng thứ ba.
Steve Bannon , một người ủng hộ Trump có ảnh hưởng với nhóm ủng hộ tổng thống, đã đề xuất trên podcast của mình rằng tình trạng nhập cư của Musk nên được điều tra . Musk sinh ra ở Nam Phi và là công dân nhập tịch Hoa Kỳ.
“Bạn sẽ có một số anh em công nghệ và đám đông tiền điện tử trung thành với Elon vì bạn có sự sùng bái Elon. Nhưng MAGA sẽ ủng hộ Trump 100%. Bạn sẽ không có một người nào trong MAGA mua Tesla,” Bannon nói.
Đáp lại bài đăng trên mạng xã hội của một người bảo thủ nổi tiếng nói rằng đảng Cộng hòa có thể phải chọn phe giữa hai người đàn ông, Musk viết, “Ồ và một số điều đáng suy ngẫm khi họ cân nhắc câu hỏi này: Trump chỉ còn 3,5 năm nữa là làm Tổng thống, nhưng tôi sẽ tại vị trong hơn 40 năm nữa…”
Musk đang nhắc đến các hồ sơ từ cuộc điều tra liên bang về cáo buộc buôn bán và lạm dụng tình dục của Epstein, một nhà tài chính tai tiếng. Epstein, người đã tự tử vào năm 2019, có mối quan hệ nổi tiếng với nhiều người trong giới thượng lưu New York, bao gồm cả Trump.
FBI và Bộ Tư pháp không trả lời ngay lập tức các yêu cầu bình luận. Một người hiểu rõ mối quan hệ của Trump với Epstein cho biết chính quyền đã công bố các hồ sơ của Epstein có bao gồm Trump.
Đúng 4 giờ chiều, Musk đã chia sẻ lại một bài đăng kêu gọi luận tội Trump và đề cử Phó Tổng thống JD Vance làm tổng thống, kèm theo câu trả lời khẳng định là “có”.
Theo các cố vấn của ông, Trump đã rất ngạc nhiên trước sự leo thang của Musk. Trump nói với các cố vấn rằng ông không tin Musk đã gay gắt với Musk tại Phòng Bầu dục—và ngạc nhiên trước mức độ hung hăng của Musk.
Các trợ lý của Trump đã dành một phần ngày thứ Năm để cố gắng tìm hiểu mục tiêu của Musk. Theo một trợ lý Nhà Trắng, tổng thống đã nói với các cố vấn rằng Musk chỉ là một đứa trẻ.
Cùng lúc đó, Trump bước vào cuộc họp tại Nhà Trắng với Hội đồng Cảnh sát Anh em và đưa ra nhận xét. Ông phớt lờ các câu hỏi của phóng viên và không nhắc đến Musk. Nhân viên Nhà Trắng tụ tập với Trump vào đầu buổi tối.
Có một điều tôi vẫn tin: trong chính trị, không có gì là vĩnh viễn. Người ta kết nghĩa hôm nay, để rồi quay lưng ngày mai như chưa từng cùng nhau chia sẻ một miếng bánh mì. Và cũng vậy, những liên minh được xây bằng lợi ích thì không thể bền hơn mái tranh gặp gió mùa.
Vài năm nay, ở nước Mỹ, hai cái tên xuất hiện thường xuyên trong tâm trí người đời: Donald Trump và Elon Musk. Một người có quyền, một người có tiền. Một người đại diện cho lớp người “muốn lật đổ đầm lầy” bằng ngôn ngữ thị trường, người kia tin rằng công nghệ có thể cứu thế giới khỏi chính… chính trị.
Họ gặp nhau ở điểm chung: cả hai đều không giống ai, và cả hai đều cần nhau. Trump cần ảnh hưởng của Elon trên mạng xã hội – nơi mỗi dòng tweet có thể làm nghiêng thị trường như cơn gió đầu đông. Còn Elon, dù không nói ra, cũng từng hưởng lợi từ bầu không khí chống toàn cầu hóa mà Trump khơi dậy – giúp Tesla trở thành biểu tượng độc lập của nước Mỹ.
Nhưng khi quyền lực và tiền bạc chung sống quá lâu, cái tôi sẽ tìm cách ly thân.
⸻
Gần đây, người ta thấy Elon công khai chỉ trích dự luật thuế mà chính quyền Trump hậu thuẫn. Ông dùng những từ ngữ nặng nề – vốn không nên có trong một “cuộc hôn nhân chính trị”, nếu người ta còn giữ chút tôn trọng. Đáp lại, những người ủng hộ Trump coi Elon là kẻ phản bội. Nhưng tôi nghĩ: liệu có thể phản bội, nếu chưa từng thật lòng?
Người đời thường lẫn lộn giữa quyền lực và đạo lý, giữa tiền bạc và sự kính trọng. Họ tưởng cứ giàu là có tiếng nói, cứ làm tổng thống là có chân lý. Nhưng lịch sử nhân loại cho thấy: quyền lực mà không có lòng người thì như cột cờ không có gió – dựng lên đấy mà không bay được.
Cũng vậy, tiền bạc mà không hướng về lẽ phải, thì chẳng khác gì nước chảy không lu – mau tràn, nhưng cũng mau khô.
Elon hôm nay có thể nói rằng nếu không nhờ tiền của ông, Trump đã không thắng cử. Nhưng điều ấy, nếu đúng, cũng không làm người ta kính phục. Vì sự thật là: những lá phiếu đã không chọn Elon, mà chọn Trump.
Và khi đồng tiền muốn thay tiếng nói của quần chúng, thì dân chủ đã bắt đầu lung lay.
⸻
Tôi vẫn nghĩ: trong mọi cuộc chia tay, người ta không nên hỏi “ai đúng, ai sai”, mà nên hỏi: chúng ta đã học được gì?
Từ cuộc “ly hôn” giữa một ông vua công nghệ và một ông hoàng chính trị, ta thấy rõ:
– Tiền không thay được lòng người.
– Quyền lực không giữ được trung thành nếu thiếu tấm lòng.
– Và liên minh nào được xây dựng chỉ trên lợi ích, thì sớm muộn cũng sẽ đổ như ngôi nhà dựng trên cát.
Nước Mỹ có thể là quốc gia mạnh nhất thế giới, nhưng điều đó không ngăn được những vết nứt từ chính nội tâm của các nhà lãnh đạo. Một đất nước, cũng như một con người, muốn bền thì phải biết đặt lý trí lên trên ngạo mạn, và sự thật lên trên quyền lợi nhất thời.
⸻
Đã đến lúc ta phải hiểu: thế giới không thiếu những người có tiền, cũng không thiếu những người có quyền. Nhưng rất thiếu những người biết dùng tiền để gieo niềm tin, và dùng quyền để giữ phẩm giá.
Câu chuyện hôm nay giữa Donald Trump và Elon Musk – một người đại diện cho quyền lực chính trị, người kia cho trí tuệ công nghệ và sức mạnh tài chính – không phải là chuyện mới. Lịch sử từng nhiều lần chứng kiến những “cặp bài trùng” hợp rồi tan, vì giữa người làm nên quyền thế và kẻ nuôi dưỡng quyền thế, luôn có một khoảng cách không thể lấp.
Hãy nhớ đến Julius Caesar và Brutus. Brutus là người được Caesar yêu quý như con, nhưng cuối cùng lại cầm dao đâm ông giữa hội đồng nghị sĩ. Vì sao? Vì giữa họ không chỉ là tình thân, mà còn là cuộc tranh đấu giữa tham vọng của cá nhân và lý tưởng cộng hòa. Khi Brutus đâm Caesar, ông không chỉ giết một người, mà giết luôn mối liên kết mong manh giữa tình riêng và đại nghĩa.
Hay như Napoleon Bonaparte và Talleyrand – nhà ngoại giao lỗi lạc từng giúp Napoleon đặt từng viên gạch cho đế chế Pháp. Nhưng khi Napoleon trở nên kiêu ngạo, coi thường cả châu Âu, chính Talleyrand đã góp phần đưa ông xuống ngai vàng. Một bậc trí giả không thể mãi trung thành với một kẻ quyền thế nếu kẻ đó phản bội lý trí.
Và cũng vậy, người có quyền nếu không biết giữ lòng tin nơi kẻ sĩ, sớm muộn cũng cô độc trên đỉnh cao.
Những chuyện ấy cách nay hàng trăm năm, mà trong ánh sáng hôm nay, vẫn như mới.
⸻
Trump có thể là vị hoàng đế hiện đại – một nhân vật của cảm xúc và khẩu hiệu. Elon thì giống người kiến tạo tương lai – người thổi sinh khí vào công nghệ, nhưng thiếu cái căn bản để nối dài đạo trị quốc: sự hiểu lòng người.
Trong các cuộc chia tay giữa quyền và trí, bên nào không hiểu giới hạn của mình, bên đó sẽ lụi tàn. Bởi tiền bạc không thể dạy đạo lý, và quyền lực không thể mua sự kính trọng.
Và chúng ta – những người đứng ngoài cuộc – nên học lấy một điều rất cũ:
Khi lịch sử lặp lại, nó không lặp lại bằng hình thức, mà bằng những bài học chưa ai chịu thuộc lòng.
Người ta thường nghĩ những người rời bỏ quê hương là vì nghèo. Vì khốn khó. Vì không còn chọn lựa. Nhưng hôm nay, cả những người Mỹ – sống trong đất nước giàu nhất hành tinh – cũng đang rời đi.
Không phải để làm giàu. Mà để sống nhẹ hơn.
Tôi đọc trên New York Post rằng Bồ Đào Nha là điểm đến số một của người Mỹ muốn bỏ nước ra đi. Một đất nước hiền lành, nhiều nắng, ít lo âu. Không quá ồn ào, không phải siêu cường. Nhưng là nơi khiến người ta được thở một cách yên lành. Và tôi chợt nghĩ: phải chăng người Mỹ đã đi qua hết những giấc mơ lớn, để rồi quay về với điều giản dị nhất – một cuộc sống không bị bào mòn?
Còn người Việt – cũng ra đi, nhưng không phải vì no quá. Mà vì thiếu quá lâu.
Hơn nửa thế kỷ nay, người Việt đi xa, mỗi người một kiểu. Người vượt biên trên thuyền nan, người sang lao động chui ở Đài Loan, người chạy xe ôm ở Ba Lan, người rửa chén ở Nhật, người sống trong chung cư gỗ ở Mỹ chỉ để dành tiền gửi về quê. Có người chọn cái chết trên đường vượt biên để đổi lấy cơ hội sống cho con.
Khác với người Mỹ rời đi vì không muốn sống như hiện tại, người Việt bỏ đi vì không thể sống nổi nếu cứ tiếp tục như cũ.
Thế nhưng, có điều kỳ lạ. Người Mỹ ra đi mà không ngoái đầu lại. Còn người Việt thì đi đâu cũng mang theo một khúc ruột quê hương. Họ gửi tiền về, gửi thương về, gửi cả một phần tuổi trẻ. Họ lên đường không phải để quên, mà để đổi lấy điều tử tế cho những người ở lại.
Có người từng nói với tôi, giọng buồn rười rượi: “Mỹ giàu thật, nhưng lạnh lắm em ơi. Không phải lạnh vì tuyết. Mà lạnh vì không có ai nhìn mình như một con người.”
Tôi hiểu.
Ra đi – với nhiều người – không phải là để làm vua xứ lạ. Mà để giữ lại nhân phẩm nơi xứ người. Một số người Mỹ giờ cũng đang thấy điều ấy. Khi họ từ bỏ hộ chiếu quyền lực nhất thế giới, để tìm một ngôi làng nhỏ bên bờ biển Lisbon, nơi họ không cần khóa cửa khi đi ngủ, không sợ tiếng súng mỗi sáng thức dậy.
Người Mỹ ra đi để sống. Người Việt ra đi để sống còn.
Hai ngả đường, một khát vọng: tìm một nơi mà con người được sống như con người.
Có lẽ, một ngày nào đó – khi những đứa trẻ Việt không cần ra nước ngoài mới được học đúng chương trình, khi cha mẹ không cần bỏ xứ để có tiền chữa bệnh, khi một người tài không cần nhịn nhục mới được làm việc… thì người Việt sẽ không cần đi nữa.
Và cũng có thể, khi nước Mỹ chữa lành những vết thương chia rẽ, những cơn hoảng loạn vì chính trị, khi người Mỹ không cần mang súng mới thấy an toàn, không cần uống thuốc mới ngủ được – thì họ cũng sẽ không cần tìm tới Bồ Đào Nha làm nơi trú ẩn tuổi già.
Vì quê hương lý tưởng, rốt cuộc, không nằm trên bản đồ. Mà nằm trong cách con người đối xử với nhau.
⸻
CÁC ĐƯỜNG DẪN NGUỒN THAM KHẢO:
New York Post – Người Mỹ muốn rời Mỹ để đến sống ở Bồ Đào Nha
Ngày đăng: 31/05/2025
Tiêu đề: Here’s the country that Americans want to leave the US for the most
Gần đây truyền thông Mỹ loan truyền cụm từ « Taco », viết tắt của « Trump Always Chickens Out – tạm dịch Trump luôn xì hơi ». Không phải cách chơi chữ hài hước, cụm từ viết tắt giờ được coi như một thuật ngữ kinh tế này không chỉ thể hiện cách đánh giá tính cách cá nhân của tổng thống Mỹ, mà còn gợi ra những hệ quả sâu rộng trong lĩnh vực kinh tế toàn cầu, nhất là với thị trường tài chính.
Đăng ngày: 04/06/2025
Tổng thống Mỹ Donald Trump chuẩn bị lên trực thăng ở khu vực phía nam Nhà Trắng, Washington D.C., Hoa Kỳ, ngày 30/05/2025.REUTERS – Kent Nishimura
Cụm từ viết tắt « Taco » do Robert Armstrong, một cây viết xã luận của nhật báo Financial Times, đặt ra cách đây gần một tháng. Theo trang france24.com, trong bài viết có tựa đề “Sự trở lại bất ngờ của thị trường Mỹ… và sự trỗi dậy của lý thuyết thương mại Taco“, nhà báo này đã nhấn mạnh xu hướng hay quay ngoắt của tổng thống Hoa Kỳ trước các quyết định kinh tế của chính mình.
Nhà báo của Financial Times viết trong bài đăng hôm 02/05 : « Các thị trường đang nhận ra rằng chính quyền Hoa Kỳ không có nhiều khả năng chịu đựng áp lực kinh tế và thị trường chứng khoán, và họ sẽ nhanh chóng lùi bước khi thuế quan gây ra tổn thất. Đó là lý thuyết Taco : Trump luôn xì hơi ».
Khi sáng tạo ra cụm từ này, tác giả bài báo muốn mô tả xu hướng của tổng thống Donald Trump thường xuyên rút lại các quyết định kinh tế khi đối mặt với áp lực từ thị trường chứng khoán, bằng cách tạm dừng hoặc giảm nhẹ các biện pháp áp thuế khi Wall Street lao dốc quá đà do các quyết định của ông.
Quả thực, trước những tổn thất đáng kể trên thị trường chứng khoán Mỹ, chính quyền của Donald Trump đã « xì hơi » vào ngày 9 tháng 4 khi quyết định tạm dừng các mức thuế hải quan khổng lồ, được gọi là « thuế đối ứng » mà tỷ phú đảng Cộng Hòa muốn áp đặt lên cả thế giới. Hai tuần sau, ông lại phải lùi bước trước Trung Quốc. Chưa kể những lần tạm hoãn hay lùi lại áp dụng các quyết định thuế quan nhắm vào Canada hay Mêhico.
Từ góc nhìn của nhà đầu tư và các nhà phân tích tài chính, tính cách dễ dao động này đã khiến chính sách kinh tế Mỹ trong thời kỳ Trump trở nên khó dự đoán. Điều này làm giảm hiệu lực của các quyết sách và độ tin cậy của chính quyền.
Và như vậy, « Taco » nhanh chóng lan rộng trong giới phân tích tài chính và như một lý thuyết để thị trường tài chính ứng phó với các chính sách của Trump.
Tuy nhiên, khi thuật ngữ này đến tai, Trump đã phản ứng gay gắt, cho rằng mình không « xì hơi » bao giờ mà là đang « đàm phán » theo kiểu của ông. Một phản ứng cho thấy Donald Trump là người luôn nhạy cảm với hình ảnh cá nhân.
Sàn giao dịch chứng khoán New York đã bắt đầu quen với sự thay đổi thái độ của Donald Trump, hiện phản ứng ít mạnh mẽ hơn nhiều sau thông báo về các mức thuế bổ sung ông. Sam Burns, một nhà phân tích tại Mill Street Research, được AFP phỏng vấn, cho biết các quyết định của ông Trump được giới tài chính giờ coi là « dễ đảo ngược hoặc không đáng tin cậy ».
Nguy cơ đặt ra bây giờ, nếu tự ái, Trump muốn chứng minh mình « không xì hơi », ông có thể kiên quyết theo đuổi các chính sách gây sốc – bất chấp tổn thất kinh tế – chỉ để giữ thể diện. Như chính tác giả Robert Armstrong lo ngại, một phản ứng ngược kiểu đó hoàn toàn có thể gây ra suy thoái nếu chính sách trở nên cứng rắn một cách không cần thiết.
Trong một bài viết gần đây, nhà phân tích John Hardy, giám đốc chiến lược kinh tế vĩ mô tại ngân hàng đầu tư Saxo của Đan Mạch, thừa nhận rằng lý thuyết này không phải là không thể sai : « Donald Trump đôi khi có thể “hù dọa”, nhưng các chính sách cơ bản của ông là có thực và có thể tạo nên sự thay đổi rất nghiêm túc trong chính sách kinh tế và công nghiệp của Hoa Kỳ.»
Trên chính trường thế giới hiện nay, hiếm có nhà lãnh đạo nào có phong cách và cá tính gây ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường tài chính như Donald Trump. Ông không chỉ là tổng thống của các chính sách, mà còn là người định hình tâm lý nhà đầu tư toàn cầu qua từng dòng tweet hay phát biểu gây sốc.
Hiện tượng « Taco » buộc giới nghiên cứu và hoạch định chính sách phải suy nghĩ nghiêm túc hơn về vai trò của yếu tố cá nhân trong chính trị và kinh tế. Trong các mô hình truyền thống, lãnh đạo được xem là đại diện cho một tổ chức, vận hành trong khuôn khổ thể chế. Nhưng với Donald Trump, người xây dựng hình ảnh cá nhân như một « thương hiệu chính trị », ranh giới giữa Nhà nước và cá nhân trở nên mờ nhạt.
Trường hợp của Donald Trump – và thuật ngữ « Taco » – là minh chứng rõ ràng rằng việc cá nhân hóa quá mức trong điều hành quốc gia có thể gây ra biến động lớn không kém một cú sốc kinh tế truyền thống.
❝Đừng bị lừa bởi những cụm từ chữa lành như: Buông bỏ. Biết đủ. Không tham sân si…❞
Nghe thì nhẹ lòng. Nhưng nếu hiểu sai, bạn sẽ nhẹ dạ.
⸻
Có một kiểu “chữa lành” khiến bạn tự mãn trong trì trệ:
› Không cố gắng – vì gọi là “buông bỏ”
› Không phát triển – vì cho rằng “biết đủ”
› Không nói ra cảm xúc – vì sợ “tham sân si”
Bạn đã từng nghe:
“Cứ buông bỏ đi, mọi thứ sẽ ổn.”
“Chỉ cần biết đủ là hạnh phúc.”
“Giữ tâm an, đừng hơn thua.”
Những lời khuyên ấy nghe có vẻ đầy trí tuệ và nhẹ nhàng. Nhưng nếu bạn áp dụng sai ngữ cảnh – chúng sẽ biến bạn thành kẻ dửng dưng với chính cuộc đời mình.
⸻
Buông bỏ” có nghĩa là… mặc kệ?
Không.
Buông bỏ không có nghĩa là:
› Ngừng nỗ lực nuôi dưỡng các mối quan hệ.
› Dẹp bỏ mọi mục tiêu, ước mơ vì sợ không biết đủ.
› Tránh né xung đột để giả vờ “bình yên”.
Đó không phải buông bỏ – mà là né tránh.
Bạn không thực sự yên. Bạn chỉ tắt tiếng mọi thứ và gọi đó là “bình yên”.
⸻
Buông bỏ đúng nghĩa = Không kỳ vọng.
› Không kỳ vọng vào chồng/vợ, bố mẹ, bạn bè, đồng nghiệp.
› Không kỳ vọng vào kết quả của những nỗ lực.
› Không kỳ vọng rằng nếu mình làm đủ tốt, người khác sẽ đáp lại tương xứng.
⸻
Nhưng không kỳ vọng không có nghĩa là buông xuôi.
› Tôi vẫn vắt kiệt bản thân cho những gì tôi tin.
› Vẫn yêu, vẫn làm, vẫn cố gắng – chỉ là tôi không kỳ vọng.
› Và khi không kỳ vọng – tôi không còn bị tổn thương vì thất bại.
⸻
Chiến lược sống dành cho bạn
› Đừng dừng cố gắng – chỉ vì thấy người ta bảo “biết đủ là hạnh phúc”.
› Đừng ngừng nuôi dưỡng – chỉ vì ai đó bảo “hãy buông bỏ kỳ vọng”.
› Hãy tiếp tục hành động, nhưng học cách không đồng nhất bản thân với kết quả.
Khi bạn “thất bại”, bạn không thất bại. Chỉ là một kết quả không như mong đợi.
⸻
Cuối cùng, hãy tự hỏi:
❝Mình đang buông một cách tỉnh táo – hay đang buông xuôi trong ngụy biện?❞
› Bạn sẽ biết khi không còn thấy ai “nợ” mình điều gì nữa.
› Và cũng không cần ai phải “hiểu” mình để cảm thấy mình đủ.
⸻
❝Tự do không đến từ việc bạn có bao nhiêu. Mà đến từ việc bạn không còn sợ mất gì.❞
BERLIN (Reuters) – Một số nhà máy phụ tùng ô tô châu Âu đã ngừng sản xuất và hãng sản xuất ô tô Đức BMW cảnh báo mạng lưới các nhà cung cấp (phụ tùng) của họ đang bị ảnh hưởng bởi tình trạng thiếu đất hiếm, làm dấy lên lo ngại về các thiệt hại từ lệnh hạn chế xuất khẩu khoáng sản hiếm và quan trọng của Trung Cộng ngày càng gia tăng.
Báo kinh tế Bloomberg nhận định:
(Bloomberg) — Sau khi Hoa Kỳ và Trung Cộng nhất trí tại Geneva về việc hạ thuế quan từ mức cao ngất ngưởng, căng thẳng hiện đang gia tăng về việc tiếp cận chip và đất hiếm. Và Bắc Kinh ngày càng có vẻ chiếm ưu thế.
Quyết định vào tháng 4 của Trung Cộng về việc đình chỉ xuất khẩu nhiều loại đất hiếm và nam châmliên quan đã làm đảo lộn chuỗi cung ứng quan trọng đối với các nhà sản xuất ô tô, nhà sản xuất hàng không vũ trụ, công ty bán dẫn và nhà thầu quân sự trên toàn thế giới.
Động thái này nhấn mạnh sự thống trị của Trung Cộng đối với ngành khoáng sản đất hiếm, chìa khóa cho quá trình chuyển đổi năng lượng xanh và được Trung Cộng coi là đòn bẩy trong cuộc chiến thương mại đang diễn ra với Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump. Trung Cộng sản xuất khoảng 90% lượng đất hiếm trên thế giới.
Điểm bế tắc chính dường như là khoáng sản đất hiếm, khi các quan chức Hoa Kỳ phàn nàn rằng Bắc Kinh đã không đẩy nhanh xuất khẩu kim loại hiếm cần thiết cho các thiết bị điện tử tiên tiến. Chính quyền Trump cho biết quyết định giảm thuế phụ thuộc vào thỏa thuận của Trung Cộng nhằm dỡ bỏ kiểm soát đối với một số loại đất hiếm.
Nhu cầu sử dụng đất hiếm còn tiếp tục gia tăng cao hơn nữa, tính đến năm 2030, các nghành kỹ nghệ toàn cầu sẽ cần tới 315 ngàn tấn một năm.
Hoa Kỳ đang “tích cực chuyển sang các chuỗi cung ứng quan trọng trên bờ, bao gồm cả sản xuất nam châm”, Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt cho biết trong một tuyên bố. “Chính quyền đang tích cực theo dõi việc Trung Cộng tuân thủ thỏa thuận thương mại Geneva và Tổng thống Trump sẽ sớm nói chuyện trực tiếp với Chủ tịch Tập”. Tuy nhiên, sáng sớm hôm nay, ngày 4-6-2025, tổng thống Trump đã than thở trên mạng xã hội rằng thực hiện các cam kết với Tập là khó kinh khủng.
Trong khi Trung Cộng vẫn tiếp tục hạn chế kim loại quan trọng đối với an ninh quốc gia của Hoa Kỳ, Washington đang tăng cường các hạn chế về công nghệ. Trong những tuần gần đây, Hoa Kỳ đã cấm vận chuyển các bộ phận động cơ phản lực quan trọng đến Trung Cộng, hạn chế quyền truy cập của Bắc Kinh vào phần mềm thiết kế chip và áp dụng các hạn chế mới đối với chip của Huawei Technologies Co.
