Ba’o Nguoi-Viet
October 24, 2025
Hiếu Chân/Người Việt
Chính phủ Mỹ đã đóng cửa sang ngày thứ 25 do Quốc Hội chưa thông qua được kế hoạch ngân sách liên bang 2025-2026, ảnh hưởng xấu tới mọi mặt đời sống.
Vướng mắc nằm ở chỗ hai đảng bất đồng sâu sắc chung quanh việc gia hạn hay không gia hạn tín dụng thuế để người dân mua bảo hiểm y tế theo luật Affordable Care Act.
Đảng Cộng Hoà cầm quyền muốn cắt giảm các chương trình xã hội để giảm nợ, ảnh hưởng trực tiếp đến chăm sóc y tế cho người nghèo và thu nhập thấp. (Hình minh họa: Spencer Platt/Getty Images)
Bất đồng này lại có nguồn gốc sâu xa từ một thực tế nhức nhối: Mỹ đang nợ như Chúa Chổm và đảng Cộng Hoà cầm quyền muốn cắt giảm các chương trình xã hội để giảm nợ trong khi vẫn giảm thuế làm thu hẹp nguồn thu của quốc gia.
Mỗi người gánh hơn $100,000 tiền nợ
Truyền thông dẫn số liệu của Bộ Tài Chính Mỹ hôm 22 Tháng Mười cho biết lần đầu tiên trong lịch sử tổng nợ công quốc gia của Mỹ đã vượt quá con số $38 ngàn tỷ (Người Việt, 23 Tháng Mười, 2025).
Tính bình quân dân Mỹ, từ ông bà già trong viện dưỡng lão tới trẻ em còn ẵm ngửa, mỗi người phải gánh trên vai khoản nợ $115,000! Núi nợ không dừng ở đó mà đang tăng rất nhanh: tăng thêm $1,000 tỷ chỉ trong hai tháng. Theo Ủy Ban Kinh Tế Hỗn Hợp của Quốc Hội, trong năm qua, nợ quốc gia của Mỹ tăng trung bình $69,713.82 mỗi giây đồng hồ.
Sở dĩ nước Mỹ phải vay nợ nhiều như vậy là do thâm hụt ngân sách kéo dài. Thâm hụt ngân sách (budget deficit) xảy ra khi chính phủ liên bang chi tiêu vượt quá mức thu; ngược lại là thặng dư (surplus). Trong năm tài chính 2025 chẳng hạn, chính phủ liên bang thu vào được $5.23 ngàn tỷ và chi ra $7.01 ngàn tỷ, thâm hụt $1.7 ngàn tỷ, theo dữ liệu của Bộ Tài Chính.
Cũng theo dữ liệu của Bộ Tài Chính trong 25 năm qua nước Mỹ chỉ đạt thặng dư ngân sách một lần duy nhất: năm 2001 dưới thời Tổng Thống Bill Clinton. Năm đó ngân sách liên bang thu nhiều hơn chi $130 tỷ, còn 24 năm sau đều thâm hụt, mức thâm hụt nặng nhất xảy ra cuối nhiệm kỳ đầu của Tổng Thống Donald Trump (năm 2020 thâm hụt $3.13 ngàn tỷ) do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19.
Về lâu dài, tính toán của Văn Phòng Ngân Sách Quốc Hội cho biết, nếu năm 2024 thâm hụt ngân sách là $1.6 ngàn tỷ, bằng 5.6% tổng sản lượng quốc gia (GDP) thì mười năm nữa, năm 2034, số thâm hụt sẽ là $2.6 ngàn tỷ, bằng 6.1% GDP.
Nợ do chi tiêu nhiều
Để bù khoản thâm hụt, chính phủ phải phát hành công trái phiếu để vay tiền và phải trả tiền lời. Nhiều năm đi vay, nợ mới chồng lên nợ cũ, khiến núi nợ của quốc gia mỗi ngày một lớn và đã vượt mức $38,000 tỷ nói trên. Năm 2024, số tiền lời phải trả là $949 tỷ, nhiều hơn tiền chi cho chương trình Medicaid ($909 tỷ), Medicare ($848 tỷ) hoặc quốc phòng ($841 tỷ).
Ông Michael Peterson, chủ tịch Quỹ Peter G. Peterson Foundation, cho biết chi phí trả tiền lời của nợ công là phần tăng nhanh nhất trong ngân sách quốc gia: “Mười năm qua, nước Mỹ đã chi $4 ngàn tỷ cho tiền lời, nhưng trong mười năm tới con số đó sẽ lên tới $14 ngàn tỷ. Chi phí tiền lời đang ‘nuốt chửng’ những khoản đầu tư quan trọng vào tương lai, làm tổn hại nền kinh tế của mọi người dân.”
Tiền lời phải trả quá nhiều là yếu tố đầu tiên dẫn tới thâm hụt ngân sách. Thâm hụt tăng thì chính phủ phải vay nhiều hơn, phải trả tiền lời nhiều hơn và do vậy càng thâm hụt nhiều hơn. Cái vòng luẩn quẩn đó tiếp diễn từ năm này sang năm khác, khó mà dứt được.
Ngoài tiền lời, ngân sách liên bang còn phải chi cho nhiều khoản chi bắt buộc (mandatory spending), không thể không chi. Các khoản này bao gồm tiền an sinh xã hội (Social Security), chăm sóc y tế người cao tuổi (Medicare) và chăm sóc y tế người nghèo (Medicaid). Năm 2024, các khoản chi bắt buộc lên tới $2,935 tỷ, chiếm 40% tổng chi của chính quyền liên bang.
Các chuyên gia tài chính dự đoán, các khoản chi bắt buộc của chính quyền liên bang sẽ tăng trong vài năm nữa do thế hệ Baby Boomers (sinh ra trong khoảng thời gian 1946-1964) đang và sắp hưởng lương hưu sau nhiều năm làm việc và đóng góp vào quỹ an sinh xã hội. Dân số bị lão hoá cùng với chi phí chăm sóc y tế tăng nhanh hơn lạm phát sẽ khiến cho gánh nặng an sinh xã hội ngày càng đè nặng lên ngân sách quốc gia.
Ngoài ra ngân sách quốc phòng, với đội quân gần 3 triệu người đóng trong hàng trăm căn cứ ở 80 quốc gia, là một khoản chi không nhỏ và đang tăng nhanh theo biến động của tình hình quốc tế.
Nợ do giảm thu
Trong hoàn cảnh giật gấu vá vai thường xuyên như vậy, chính quyền phải tìm cách tăng thu hoặc giảm chi thay vì chỉ dựa vào tiền đi vay. Nhưng đáng chú ý là Mỹ lại liên tục ban hành các chính sách giảm nguồn thu, khiến mà nợ công ngày càng phình to đến mức nguy hiểm. Miễn thuế, giảm thuế đang bóp nghẹt nguồn tiền đổ vào ngân sách liên bang.
Phân tích cơ cấu nguồn thu $4.9 mà chính quyền liên bang thu được năm 2024, Trung Tâm Chính Sách Lưỡng Đảng (Bipartisan Policy Center) ghi nhận có gần một nửa (49.5%) là thuế thu nhập cá nhân ($2,426 tỷ), thuế thu nhập doanh nghiệp (corporate income tax) chỉ chiếm một khoản khiêm tốn là 0.11%, tương đương 530 tỷ!
So với các nước công nghiệp phát triển G7, Mỹ là nước có mức thuế thu nhập cá nhân và doanh nghiệp thấp nhất.
Về thuế thu nhập cá nhân (individual income tax), mức cao nhất ở Mỹ là 37% áp dụng cho những người có thu nhập cao ngất ngưởng, chưa tính thuế đóng cho tiểu bang và địa phương; trong khi ở Nhật Bản mức cao nhất là 55.95%; ở Pháp 55.4%-55.6%; ở Canada 50%-54%; các nước Anh, Ý và Đức dao động trong mức từ 45% đến 47.9%. Người giàu ở Mỹ rõ ràng chịu thuế mức thuế dễ chịu hơn những người cùng đẳng cấp ở các nước khác.
Doanh nghiệp Mỹ tập hợp nhiều công ty hàng đầu thế giới ở tất cả các lĩnh vực, nhưng họ chỉ đóng thuế tối đa 21% của lợi tức, quy định trong đạo luật Giảm Thuế và Việc Làm (Tax Cuts and Jobs Act of 2017 – TCJA) ban hành trong năm đầu tiên của chính quyền Trump thứ 45. Trong khi đó thuế thu nhập doanh nghiệp ở Đức (30%), Nhật Bản (29.7%), Canada (26%), Anh và Pháp (25%), Ý (24%)… đều cao hơn đáng kể so với Mỹ.
Nói cách khác, doanh nghiệp Mỹ lớn hơn, giàu hơn nhưng đóng góp cho chính phủ và xã hội ít hơn các nước bạn. Chỉ riêng việc giảm thuế doanh nghiệp xuống còn 21% theo luật TCJA mà ông Trump ban hành năm 2017 đã làm ngân sách Mỹ thất thu hơn $2,000 tỷ! Đạo luật To Đẹp (Big Beautiful Act of 2025) mới ban hành “vĩnh viễn hoá” việc giảm thuế này lại càng ngân sách bị thất thu nhiều hơn nữa.
Việc giảm thuế, thu thuế thấp là yếu tố làm cho Mỹ trở thành nơi “đáng sống” nhưng chính phủ luôn phải đi vay để chi tiêu.
Ảo tưởng “thấm xuống”
Tại sao phải giảm thuế khi ngân sách thâm hụt triền miên mà không làm ngược lại là tăng thuế? Nhiều đời chính phủ Mỹ – nhất là các chính quyền do đảng Cộng Hòa kiểm soát – tin vào một lý thuyết gọi là “trickle down economics” (kinh tế thấm xuống). Lý thuyết này, có từ thời Tổng Thống Ronald Reagan, được các Tổng Thống George W. Bush và Donald Trump tích cực thực hiện, cho rằng giảm thuế cho người giàu và doanh nghiệp sẽ kích thích tăng trưởng, các chủ công ty sẽ đầu tư mở rộng sản xuất, tạo việc làm cho người lao động, cuối cùng lợi ích sẽ “thấm” xuống các tầng lớp lao động nghèo khó hơn.
Tuy vậy, thực tế cho thấy khi được giảm thuế và giữ lại phần lớn lợi tức, các chủ công ty sẽ đổ tiền mua lại cổ phần, đẩy giá cổ phiếu lên để họ trở nên giàu hơn, hoặc đem tiền ra nước ngoài đầu tư mở nhà máy mà không tạo việc làm cho người Mỹ, lợi ích không “thấm” xuống như kỳ vọng. Hậu quả là hố ngăn cách giàu nghèo trong xã hội Mỹ ngày càng rộng và ngân sách bị hụt thu ngày càng trầm trọng.
Hiện các gia đình giàu có thuộc “top 10%” sở hữu tới 70% tài sản quốc gia. Nước Mỹ tự hào có nhiều tỷ phú có tài sản hàng trăm tỷ đô la như Elon Musk, Jeff Bezos…, nhưng ngày càng nhiều người Mỹ phải thắt lưng buộc bụng và dễ dàng rơi vào cảnh cùng quẫn tuyệt vọng nếu chẳng may bị bệnh nan y, mất việc hay tai nạn bất ngờ.
Nợ cản đường tới tương lai
Một cuộc khảo sát của Peterson Foundation hồi tháng Chín 2025 ghi nhận, 81% người Mỹ nói rằng, nợ quốc gia là một vấn đề rất đáng lo ngại. Nợ công không chỉ là con số khó hình dung mà nó cản trở nước Mỹ thực hiện các chương trình đầu tư để cải thiện đời sống người dân, đồng thời cản đường tới tương lai thịnh vượng.
Vì nợ, mà Mỹ không có bảo hiểm y tế toàn dân. Vì nợ, chúng ta không có hệ thống đại học công lập miễn học phí. Vì nợ, chúng ta không có chương trình chăm sóc trẻ em không tốn tiền… Thậm chí, nhiều công trình hạ tầng thiết yếu của quốc gia như đường sá, cầu cống, phi trường, bến cảng ở nhiều bị hư hỏng, xuống cấp trầm trọng mà chính phủ không có tiền sửa chữa. Ai đã đi qua các thành phố, phi trường châu Á, kể cả Trung Quốc, sẽ thấy hạ tầng của Mỹ lạc hậu đến mức nào.
Nợ công đã trở thành lý do biện hộ cho những kế hoạch cắt giảm các chương trình an sinh xã hội đang hỗ trợ hàng chục triệu người dân, nếu không thì đóng cửa chính phủ. Đó là một lựa chọn vô trách nhiệm về ngân sách, lẽ ra phải được chấm dứt sớm. [kn]
