Ba’o Tieng Dan

International Rivers

Đoàn Bảo Châu dịch

24-6-2025

Lời người dịch: Một chính thể bỏ tù tới 6 nhà hoạt động môi trường. Theo một suy luận đơn giản nhất, một chính thể bỏ tù những con người tử tế, sống với lý tưởng bảo vệ môi trường sống trong sạch thì chính thể ấy là chính thể gì? Không một lời biện minh nào giá trị trong những trường hợp thế này.

Bách rất kiên cường, nhất định không nhận tội. Chỉ một năm nữa thôi.

Sáu nhà hoạt động môi trường bị vướng vòng lao lý: LS Đặng Đình Bách (áo trắng), TS Hoàng Ngọc Giao (góc dưới bên phải), nhà báo Mai Phan Lợi (áo đen, cầm micro), LS Bạch Hùng Dương (trên, trái), nhà hoạt động Ngụy Thị Khanh (mặc áo dài), nhà hoạt động Hoàng Thị Minh Hồng (góc dưới bên trái). Tiếng Dân edit

***

Tuyên bố: Bốn Năm Quá Dài – Trả Tự Do Cho Đặng Đình Bách

Ngày 24 tháng 6 năm 2025 – Bốn năm trước vào tháng này, luật sư môi trường và nhà hoạt động vì công lý khí hậu Đặng Đình Bách (Bách) đã bị bắt một cách phi lý ngay tại nhà riêng và bị chính quyền Việt Nam cầm tù. Nhân kỷ niệm bốn năm ngày ông bị giam giữ, chúng tôi một lần nữa kêu gọi khẩn thiết trả tự do ngay lập tức và vô điều kiện cho ông. Việc bỏ tù ông Bách là một hành động bất công nghiêm trọng, bịt miệng một tiếng nói quan trọng trong việc bảo vệ cộng đồng và môi trường.

Song song với việc tiếp tục giam giữ ông Bách một cách tùy tiện, dòng tiền hỗ trợ cho quá trình chuyển dịch năng lượng của Việt Nam vẫn đang đổ vào. Vào tháng 12 năm 2022, Việt Nam đã ký kết Thỏa thuận Đối tác Chuyển dịch Năng lượng Công bằng (JETP) trị giá 15,5 tỷ đô la Mỹ với phần lớn các nước thuộc nhóm G7, thể hiện sự đầu tư quốc tế đáng kể vào quá trình chuyển đổi từ nhiên liệu hóa thạch. Tháng trước, chính phủ Pháp đã công bố khoản tài trợ trị giá 67 triệu euro để nâng cấp hệ thống truyền tải điện của Việt Nam, khởi đầu cho các khoản đầu tư công trong khuôn khổ thỏa thuận này. Liên minh Châu Âu (EU) cũng tiếp tục tài trợ hàng triệu euro thông qua Chương trình Chuyển dịch Năng lượng Bền vững EU – Việt Nam (SETP).

Tuy nhiên, bất chấp các cam kết rõ ràng trong những thỏa thuận này về một quá trình “chuyển đổi công bằng” và tham vấn thường xuyên với xã hội dân sự, ông Bách cùng nhiều người khác – những người đã làm việc không mệt mỏi vì một tương lai năng lượng công bằng và bền vững cho Việt Nam – vẫn đang bị giam cầm.

Ông Bách đã dành cả đời mình để đấu tranh cho công lý môi trường và phát triển bền vững tại Việt Nam. Là một luật sư và nhà hoạt động uy tín, ông đã sát cánh cùng cộng đồng để trao quyền, bảo vệ quyền lợi và hỗ trợ pháp lý trong các vụ việc liên quan đến tổn hại môi trường – bao gồm chất thải công nghiệp, di dời do xây dựng thủy điện, và ô nhiễm từ các nhà máy than. Ông nỗ lực xây dựng và củng cố khung pháp lý ở cấp địa phương và khu vực, nhằm đảm bảo phát triển phải công bằng và thân thiện với môi trường. Ông được xem là một trong sáu cá nhân tiêu biểu bị nhắm đến và cầm tù vì công việc liên quan đến chuyển dịch năng lượng của Việt Nam.

Dù đang ở trong tù, ông Bách vẫn giữ vững cam kết với công lý và một tương lai bền vững. Sự kiên cường và tiếng nói bền bỉ của ông là minh chứng cho tinh thần mạnh mẽ và tiếp tục truyền cảm hứng cho những người tại Việt Nam và trên thế giới đang sát cánh cùng ông. Ghi nhận những đóng góp và nỗ lực của ông, ông Bách đã được trao tặng Huân chương Tự do Roger N. Baldwin năm 2024 – một giải thưởng danh giá tôn vinh các nhà bảo vệ quyền tự do cơ bản.

Vợ ông, bà Trần Phương Thảo, chia sẻ:

“Chồng tôi luôn tận tâm hỗ trợ các cộng đồng bị ảnh hưởng bởi thiệt hại môi trường – từ các dự án thủy điện, than, khai khoáng đến hóa chất độc hại – và ông vẫn kiên định theo đuổi một lộ trình chuyển dịch công bằng, tránh phụ thuộc vào các dự án năng lượng tàn phá. Sự kiên cường của ông suốt bốn năm qua vẫn tiếp tục truyền cảm hứng cho nhiều người tại Việt Nam và quốc tế. Tôi mong chờ ngày anh được tự do trở về, cùng tôi và con trai nhỏ, tiếp tục hành trình vì một tương lai tốt đẹp hơn cho tất cả mọi người”.

Nhân dịp kỷ niệm bốn năm ngày ông bị bắt, chúng tôi nhắc lại lời kêu gọi: “Trả tự do ngay lập tức và vô điều kiện cho Đặng Đình Bách”. Việc để ông tiếp tục công việc quan trọng của mình không chỉ là vấn đề công lý mà còn là bước thiết yếu để tiến tới một quá trình phát triển bền vững và chuyển đổi năng lượng công bằng cho Việt Nam.

______

International Rivers hiện là đơn vị điều phối Liên minh Bảo vệ Khí hậu Việt Nam – một nhóm gồm hơn 30 tổ chức quốc tế và khu vực về môi trường, công lý khí hậu và nhân quyền, cùng chung mối quan ngại về không gian dân sự và sự an toàn của các nhà bảo vệ môi trường trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng.

Chau Doan 

Xưa, chỉ cần sở hữu tài sản bằng 1/2000 của Hậu Pháo cũng có thể bị quy là địa chủ, cường hào – có thể bị xử tử giữa sân đình. Giờ thì thật khó tin. Khi một người dùng 132 tỷ đồng tiền mặt, 1,1 triệu USD, 501 cây vàng, 2.293 lô đất và cả một hệ thống quan chức từ Bắc chí Nam để bẻ cong pháp luật, thì đó không còn là một vụ án kinh tế. Mà là sự cáo chung của một “lý tưởng cách mạng”.

1. Khi quá khứ trở thành một vết cắt âm ỉ

Thời Cải cách ruộng đất, nhân danh cách mạng, một bộ phận nhân dân bị chia rẽ, đẩy vào thù hận và chết chóc. Người ta gọi đó là “sai lầm”, “bài học đau xót”, nhưng sau hơn nửa thế kỷ, vết cắt ấy chưa bao giờ lành. Nó vẫn hiện hữu, như nền móng méo mó cho cách vận hành quyền lực hôm nay: lật đổ để chiếm đoạt, đấu tố để thanh trừng, vơ vét để tồn tại.

Ngày ấy, những người bị trói giữa sân đình là nạn nhân của lý tưởng vô hình, bị quy là kẻ thù chỉ vì giàu hơn hàng xóm một mảnh vườn. Hôm nay, Hậu Pháo và những quan chức tiếp tay mới thực sự “bóc lột nhân dân lao động”, khi biến tài nguyên quốc gia, đất đai công sản thành của riêng để trục lợi.

2. Lý tưởng đã chết – và cái chết của sự công bằng

Người ta từng hứa xây dựng một xã hội công bằng, không giai cấp, nơi “ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành.” Nhưng thực tế ra sao? Một doanh nhân mới 27 tuổi, không năng lực tài chính rõ ràng, không kinh nghiệm thi công, vẫn được ưu ái nhận 14 dự án nghìn tỷ – chỉ vì biết gửi “quà” bằng valy tiền mặt. Những người ký duyệt, làm ngơ, tạo điều kiện không phải “sâu mọt” vô danh – họ là Bí thư tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh, giám đốc các sở ngành, những người từng thề trung thành với nhân dân trước cờ Đảng. Khi lòng trung thành được mua bằng tiền mặt, mọi khẩu hiệu chính trị chỉ còn là trò hề.

3. Dân oan – những người sống giữa hai thế giới

Bên kia bức màn là hàng vạn dân oan – những người bị thu hồi đất không thỏa đáng, bị cưỡng chế, mất nguồn sống từ ruộng đồng để đổi lấy “dự án phát triển” mà lợi ích rơi vào tay doanh nghiệp thân hữu. Họ sống lay lắt ở khu trọ gần trụ sở tiếp dân, giơ cao khẩu hiệu đỏ rực: “Yêu cầu trả lại đất cho dân!” Họ bị xua đuổi, bị gán mác “kích động”, bị cắt hỗ trợ, thậm chí bị truy tố. Trong khi đó, những kẻ cướp đất có tổ chức như Hậu Pháo lại được ưu ái, bảo vệ, và vinh thân phì gia suốt 15 năm. Công bằng nằm đâu? Chỉ tồn tại trên giấy tờ, báo cáo tổng kết, và những bài phát biểu ngày lễ.

4. Hậu Pháo là ai? Là hệ quả, không phải cá biệt

Đừng nói Hậu Pháo là “trường hợp cá biệt”, “con sâu làm rầu nồi canh”. Không ai có thể một mình đưa 24 vali tiền mặt đến phòng làm việc của lãnh đạo tỉnh nếu không có cả một hệ thống tiếp tay, bảo kê và đảm bảo an toàn. Không ai có thể sở hữu 1.419 bất động sản đã bị kê biên, 884 lô chưa bị kê biên, cùng 501 cây vàng, hơn 250 tỷ đồng trong tài khoản, nếu không vượt qua được hệ thống ngân hàng, thuế vụ, kế toán, tài nguyên môi trường. Hậu Pháo chỉ là kẻ dám đi xa nhất, trắng trợn nhất trong một hệ sinh thái đang thối rữa từ bên trong. Và điều đáng sợ hơn: cái ác ngày nay đã học được cách thông minh, kiên nhẫn, có kế hoạch – và được bảo vệ bằng cơ chế.

5. Chúng ta còn lại gì để tin?

Khi lý tưởng bị phản bội, công lý bị mua bán, người dân bị bỏ rơi, đất đai bị trưng dụng cho nhóm lợi ích – niềm tin còn lại là gì? Nếu một đứa trẻ lớn lên, thấy kẻ luồn lách được vinh danh, người tử tế phải lê lết đòi công bằng – nó sẽ học gì về đạo đức? Nếu người dân thấy “càng có tội, càng nộp được nhiều tiền sẽ càng được giảm nhẹ”, thì đó chẳng phải là hợp pháp hóa tội ác bằng hóa đơn hoàn tiền hay sao?

Vụ án Hậu Pháo là lời cảnh tỉnh cuối cùng. Không chỉ là trừng phạt một cá nhân, mà là khoảnh khắc soi chiếu cả một thời kỳ. Nếu hệ thống không thay đổi tận gốc, nếu quyền lực không bị ràng buộc bởi minh bạch và trách nhiệm, thì sau Hậu Pháo sẽ là ai? Và bao nhiêu người dân thường nữa sẽ tiếp tục khóc thầm, bị tước đoạt đất đai, phải rời bỏ ruộng vườn để nhường chỗ cho những “siêu đô thị” mà họ không bao giờ có thể sống trong đó? Lịch sử từng có những lời hứa. Nhưng lời hứa không nuôi được dân. Chỉ có công lý thực sự mới giữ được lòng tin.