Category: Tin Việt Nam

Dịch giả: Song Phan

LTS: Sử dụng côn đồ để “dạy dỗ” những người không tuân theo ý của chính quyền, là một vấn đề quá quen thuộc ở Việt Nam, nhưng ít người nước ngoài biết đến. Cho nên báo cáo này của một cơ quan phi chính phủ phương Tây, đáng chú ý.

Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW) đưa ra nhiều chi tiết về việc đánh đập, hăm dọa

Những nhà hoạt động sau khi bị công an chìm “dạy dỗ”. Ảnh: AS/ internet

Khắp đất nước Việt Nam, thành phần côn đồ trẻ đang được sử dụng làm tay chân của công an, thực hiện việc đánh đập những công dân mà công an chưa muốn bắt, hoặc có lẽ thà không bắt sẽ tốt hơn, theo một báo cáo mới được Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW) ở New York công bố ngày 19 tháng 6.

Báo cáo có tựa đề “No Country for Human Rights Activists” (gợi ý rằng nhà hoạt động nhân quyền không có đất dung thân) tập trung các cuộc tấn công vào các nhà hoạt động vì quyền con người. Trong chi tiết, báo cáo kể lại hết sự việc này tới sự việc khác: người bị lôi khỏi xe buýt, hay bị chặn trên đường đi tham dự các cuộc biểu tình hoặc khi gặp gỡ phóng viên, bị vây kín ở nhà riêng. Nhiều hình ảnh ghi lại thương ích của họ: vết bầm tím, máu đông, và đôi khi tay hoặc chân bị gãy.

Có 36 sự việc được xem xét trong báo cáo HRW. Đại diện cho khoảng 2/3 tổng số vụ được biết xảy ra từ tháng 1 năm 2015 đến tháng 3 năm 2017, đã được một nhà nghiên cứu Việt Nam không nêu tên của HRW tập hợp và kiểm tra chéo. Kiểu cách đối phó đã thành nếp, tác động tích lũy gây khó chịu. Khi tôi tự ép mình phải đọc tất cả 36 trang, bài bình luận của Hannah Arendt về “điều ác” đã đập mạnh vào đầu óc.

Trong bài viết nổi tiếng “Eichmann in Jerusalem” (1963), Arendt có lập luận rằng cái ác thường là xu hướng của người dân bình thường, tuân theo lệnh và sống theo quan điểm của đám đông trong khi các quan chức nhà nước, chấp nhận chỉ thị của nhà nước và muốn được thăng cấp, hăng hái làm những điều xấu một cách có tổ chức và có hệ thống.

Đánh đập thành lệ thường

Hành vi côn đồ đã thành chuyện bình thường trong hệ thống pháp lý hình sự của Việt Nam. Đánh đập trở thành lệ thường cho những người bị nghi ngờ đã vượt ra khỏi khuôn khổ, bao gồm, tất nhiên là bọn lưu manh và những tên lừa đảo vặt, mà sự tồn tại của họ đặt thành vấn đề cho những người hàng xóm tuân thủ luật pháp hơn.

Bất cứ ai tranh cãi với công an đều có nguy cơ nhận những cú đấm đau đớn, thường không từ công an mặc đồng phục mà từ bọn tay chân không chính thức. Những người đi ngang qua phải tránh xa, nếu không họ cũng nhận được một vài cú đánh.

Trong thập kỷ qua, mạng xã hội của Việt Nam đã cung cấp nhiều bằng chứng cho thấy, việc đánh đập của bọn tay chân không chính thức của công an là một nấc thang trong các tầng bậc của sự đe doạ, được dùng để đối phó với những người có những vi phạm không bị coi là tội trong các nền dân chủ. Điều này bao gồm những con người nhỏ nhoi phản đối việc tước đoạt quyền sử dụng đất của họ hoặc chống lại sự tàn phá đối với môi trường mà sinh kế của họ phụ thuộc vào đó. Nó bao gồm các nhà hoạt động cải đạo, ra khỏi các giáo phái mà nhà nước chưa chấp nhận hoặc thúc giục người lao động để phản đối việc đối xử tồi tệ của chủ. Nó bao gồm, các nhà lý luận cho rằng, nhà nước có tư thế không đủ mạnh đối với Trung Quốc, hoặc dẫn đầu các cuộc thảo luận ý nghĩa của các quyền tự do dân sự theo hiến pháp của Việt Nam.

Các cơ quan an ninh nội bộ của Việt Nam chỉ sử dụng việc đánh đấm trừng phạt khi họ bị kích động quá mức. Nếu công an cảm thấy rằng ai đó đang vượt ra ngoài khuôn khổ được chấp nhận, hoặc đang nghĩ về điều đó, họ sẽ được mời đến đồn công an phường để hỏi chuyện. Sau một buổi thảo luận kéo dài, khi khách được phép trở về nhà, khách biết rõ hành vi nào của mình được yêu cầu phải ngưng lại. Tuy nhiên, nếu họ không có thái độ sửa chữa, công an sẽ đến nhà hàng xóm, chỗ làm, nhà trường hoặc gia đình để giải thích rằng, hành vi của anh ta đã trở thành vấn đề. Nếu hành vi vẫn tiếp diễn thì sang bước ba, là viếng thăm không báo trước nhà của “phần tử xấu”, thường là nửa đêm. Có thể họ sẽ “mượn” máy tính về để kiểm tra.

Học từ roi vọt

Hầu hết những “phần tử xấu” đều sửa đổi hành vi của họ trong giai đoạn này, sau khi được cãnh cáo như vậy, mặc dù vẫn có thể họ không sữa đổi cách nghĩ của họ. Họ sẽ tìm cách khác ít khiêu khích hơn để thực hành quan niệm của họ.

Nhà khoa học chính trị Ben Kerkvleit, là người rất thích thú với cách những người bình thường đối phó với những áp lực lớn về cuộc sống của họ, đã xây dựng một mô hình “những người ủng hộ dân chủ hóa” ở Việt Nam. Những người này bao gồm một số người vốn “nghĩ rằng Đảng Cộng sản tự nó có thể và nên lãnh đạo; những người khác hình thành các tổ chức để thách thức công khai và trực tiếp chế độ; còn những người khác nữa thì thúc giục việc tạo lại hệ thống hiện tại bằng cách tích cực tham gia nó; và một số ủng hộ việc mở rộng xã hội dân sự để dân chủ hóa đất nước”.

Trong các nhóm này, đặc biệt là nhóm thứ hai và thứ ba, luôn có một bộ phận ủng hộ những hành động mạnh bạo và thường xuyên thăm dò các ranh giới của hành vi được cho phép. Chính bộ phận đó, một phần nhỏ trong cộng đồng những người bất đồng chính kiến của Việt Nam, sớm hay muộn có thể bị đổ máu và đánh đập.

Không có gì ngẫu nhiên hoặc không chuẩn bị trước về hành vi côn đồ được công an bảo trợ ở Việt Nam. Vào thời điểm các nhà bất đồng chính kiến đi tới nấc này trên các tầng bậc của sự đe doạ, các cơ quan an ninh nội bộ của chế độ đã thu thập một bộ hồ sơ dày. Khi người bất đồng chính kiến đi khỏi hoặc trở về nhà thì một người hàng xóm sẽ gọi báo cho công an khu vực. Nếu khẳng định rằng một người bất đồng chính kiến liên tục không chịu sửa đổi hành vi của mình thì sẽ cho một bài học nghiêm khắc hơn, anh ta sẽ bị chặn đường, bị đánh đập và đem bỏ ở một nơi hẻo lánh để làm gương cho người khác.

Bị đánh đập là nấc thang cuối cùng trước khi bị bắt, bị tạm giam và bị tù.  Nấc thang tới là có sự tham gia của tòa án và, nếu không thì có thể (chỉ có thể) cả thế giới sẽ lưu ý đến tình trạng dân quyền tại Việt Nam.

Ngoại trừ một số người là những nhà lý thuyết của chế độ, rất ít người bị lừa khi chính quyền Hà Nội cứ khăng khăng cho rằng trên thực tế không có tù chính trị nào ở Việt Nam, chỉ là những tội phạm thông thường. Trong thời đại internet, những hoang đường như vậy không còn bền vững.

Khi được nghe nói rằng có một bộ phận lãnh đạo Việt Nam được biết rằng sự thịnh vượng của đất nước và việc nắm quyền vĩnh cửu của ĐCSVN phải dựa nhiều hơn vào vai trò ngày càng mở rộng cho xã hội dân sự hơn là vào việc đàn áp nó. Nhưng chỉ là một tư tưởng trong đảng mà thôi.

Quan niệm chủ đạo trong đảng vẫn còn bị chôn chặt bởi dự đoán rằng việc nới lỏng cơ chế đàn áp – bao gồm việc dựa dẫm ít hơn vào bọn côn đồ – chắc chắn sẽ dẫn đến những cuộc biểu tình khổng lồ và sự tan rã của chế độ độc đảng VN theo kiểu Gorbachev.

Hồi cuối thập niên 1980, lúc Liên Xô sắp đổ, có một ông chồng kiên nhẫn đứng xếp hàng trước cửa hàng thịt tươi sống quốc doanh từ lúc tờ mờ sáng. Ðến quá trưa thì nghe tiếng loa oang oang là hàng hết nhẵn rồi!

Thằng cha nổi điên: “Tôi là công nhân. Tôi là công dân XHCN. Tôi là cựu binh của cuộc Chiến Tranh Vệ Quốc Vĩ Ðại mà lại không được mua vài lạng thịt à! Thật là một đất nước khốn nạn!”

Một thằng cha khác, trông như cớm chìm, lừ lừ xáp lại: “Này, đồng chí liệu mà giữ mồm giữ miệng nhá. May là bây giờ chứ mấy năm trước mà phát biểu linh tinh như thế thì ăn đạn đấy. Có xéo ngay đi không thì bảo!” Hắn vừa nói vừa dí hai ngón tay vào thái dương của ông chồng, như thể là đang cầm một khẩu súng ngắn và sẵn sàng để bóp cò vậy.

Về nhà, bà vợ hỏi:

-Lại hết thịt à?

-Không chỉ thịt hết mà súng đạn giờ cũng chả còn!

Chuyện “súng đạn” của thành trì phe Xã Hội Chủ Nghĩa, vào lúc suy tàn, khiến tôi liên tưởng đến bản tin (“Cảnh Sát Cơ Ðộng ‘Khoe’ Dàn Xe Hummer Chống Ðạn, Xe Bọc Thép Ðặc Chủng”) của báo Dân Trí, hồi cuối năm rồi:

“Trong buổi triển khai mô hình tổ chức bộ máy mới sáng nay, 8 Tháng Chín, Trung Ðoàn Cảnh Sát Cơ Ðộng (CATP Hà Nội) đã diễu binh, diễu hành, phô diễn sức mạnh. Tổ chức bộ máy của Trung Ðoàn Cảnh Sát Cơ Ðộng (CSCÐ – Công An TP Hà Nội) gồm 10 đầu mối trực thuộc, trong đó có 5 tiểu đoàn CSCÐ (Ban Tham Mưu, Ban Chính Trị, Ban Hậu Cần, Ban Huấn Luyện, Ðội Nghi Lễ Công An Thủ Ðô, Tiểu Ðoàn Cảnh Sát Ðặc Nhiệm và 4 tiểu đoàn CSCÐ). Ðặc biệt, Tiểu Ðoàn Cảnh Sát Ðặc Nhiệm (CSÐN) được tập trung đầu tư trang thiết bị, phương tiện, vũ khí,… đủ mạnh để chủ động ngăn chặn, trấn áp các vụ gây rối.”

Tôi in đậm mấy từ (khoe, phô diễn, sức mạnh) trong đoạn văn thượng dẫn với không ít lo âu. Khi một chế độ phải khoe khoang hay phô diễn sức mạnh thì e là “sức khỏe” của nó đã có vấn đề rồi.

Y như rằng. Ba tuần sau, từ Việt Nam, blogger Phạm Thanh Nghiên có bài tường thuật (“Cởi Áo Tháo Chạy”) với những hình ảnh khiến người xem phải lấy làm ái ngại:

“Nhiều tên công an, bộ đội đã cởi bỏ sắc phục, rời bỏ hàng ngũ trong hoảng hốt khi những người biểu tình bao vây trụ sở Formosa Hà Tĩnh. Có thể nói đây là hình ảnh chưa từng có trong lịch sử đàn áp của công an, bộ đội – lực lượng cốt cán và trực tiếp bảo vệ chế độ Cộng Sản. Cuộc biểu tình của người dân (đa số là giáo dân) trước đại bản doanh của Formosa Hà Tĩnh sáng ngày 2 Tháng Mười 2016 chắc chắn đi vào lịch sử.”

Vài tháng sau lại thêm một sự cố khác nữa, cũng “chắc chắn sẽ đi vào lịch sử” – theo tường trình VOA, nghe được vào ngày đầu năm 2017:

“Vào đêm 2 Tháng Giêng, người dân ở một xã của tỉnh Bình Ðịnh đã vây đánh 2 nhân viên công an vì nghi họ đã đánh chết một người địa phương…

Tin cho hay khoảng 20-30 người đánh bạc đã “bỏ chạy tán loạn” khi thấy 6 nhân viên công an, nhưng không có thông tin chi tiết về diễn biến cụ thể nào đã làm anh Phạm Ðặng Toàn, 29 tuổi, bị thiệt mạng trong vụ này.

Mạng xã hội và báo chí nói người dân đã đưa nạn nhân đến một bệnh viện và bắt giữ hai công an có tên Trần Ðức Thuận và Nguyễn Ngọc Khánh vì nghi hai người này đã đánh chết anh Toàn. Có thông tin là nhiều người không kiềm chế tức giận đã đánh và bắt hai nhân viên công an quỳ gối.”

Ðã đến nước mà lực lượng công an và cảnh sát phải cởi áo/tháo giầy bỏ chạy, và bị dân chúng bắt quì thì dù có năm, hay mười (hoặc hàng trăm) Tiểu Ðoàn Cảnh Sát Cơ Ðộng thì cũng thế thôi. Nhà nước hiện hành được xây dựng trên căn bản lừa gạt và tồn tại được nhờ vào bạo lực. Nay thì mọi sự dối trá đều đã bị bóc mẻ, và bạo lực thì bị bắt quì. Sinh mạng của chế độ (tựa) như chỉ mành treo chuông.

Rớt là cái chắc!

Nhưng nó “rớt” rồi sao?

Năm ngoái, tôi cũng đã đặt một câu hỏi tương tự (nó sập rồi sao?) khiến không ít người hơi bị phiền lòng. Tuần rồi đọc lại những trang sách (viết lúc cuối đời) của Bùi Ngọc Tấn, tôi mới chợt nhận ra rằng mình quả vô duyên thiệt, và vô tâm quá:

“Tôi mong đợi từng ngày và mong đợi quá lâu rồi, sự sụp đổ của cái trật tự bóp chết con người, bóp chết tự do, sự dối trá thống trị, cái trật tự làm thành một bầu trời đá xám úp chụp lên đầu..! Cái trật tự xã hội tôi đã sống gần trọn đời và ghê sợ nó.”

Lê Phú Khải gọi “cái trật tự bóp chết con người, bóp chết tự do” này là một con điếm, và cũng than rằng ông đã phải sống với nó “cả đời người.”

Tôi may mắn chỉ phải chung đụng với cái thứ điếm đàng vài ba năm (lẻ) nên không hiểu cái tâm trạng “nóng như hơ” của rất nhiều người khác. Ai cũng chỉ mong nó sụp cho rồi. Ðổ (mẹ) nó đi, càng nhanh càng tốt, khỏi phải bàn luận lôi thôi gì ráo!

Lịch sử tính bằng thế kỷ; đời người tính bằng năm. Kiếp nhân sinh vốn ngắn nên nôn nóng là điều dễ hiểu. Tôi cũng đã bước vào tuổi xế chiều, và cuối đời cũng không có mong ước gì khác hơn là “nó rớt trước mình!”

Tuy thế – đôi lúc – tôi vẫn cứ băn khoăn tự hỏi “nó sụp rồi sao,” hay “nó rớt rồi sao,” hoặc “nó đổ rồi sao”… chỉ vì vài câu nói (nghe) quanh bàn nhậu. Bữa đó, ngồi uống chung hơi đông có cả mấy bạn trẻ Khmer Krom – quê quán Sóc Trăng – vừa chạy qua Phnom Penh xin tị nạn. Rượu vào lời ra, chúng tôi thi nhau kể chuyện khôi hài.

Bữa đó, ngồi uống ở Phnom Penh với mấy bạn trẻ Khmer Krom (quê quán Sóc Trăng và Trà Vinh) vừa chạy sang Cambodia xin tị nạn. Rượu vào lời ra, chúng tôi thi nhau kể chuyện cười chơi:

“Người Miên tụi em chịu chơi lắm. Họ đợi khi nào cơm sôi rồi thì mới chịu mang cần câu ra sông kiếm cá về kho!”

“Người Việt tụi tao còn chịu chơi hơn nhiều. Khỏi thổi cơm và kho cá luôn. Chỉ nấu nước sôi, rồi xé gói mì là kể như xong bữa.”

Dù là chuyện bên bàn rượu (nghe qua rồi bỏ) nhưng hổng biết sao, từ đó tôi buồn! Dân Việt bất đồng quan điểm trong mọi vấn đề, và trên từng cây số. Tuy thế, hầu như tất cả mọi người (bất kể tôn giáo, tuổi tác, giới tính, sắc tộc, và thành phần xã hội) đều chuộng món mì ăn liền – trừ có mỗi ông Ngô Nhân Dụng: “Dân chủ không giống như món mì gói cứ đổ nước sôi vào là ăn được ngay.”

Cứ theo ý của của ông nhà báo (khó tính, khó nết) này thì “lỡ” mai, hoặc mốt, đám lãnh đạo Hà Nội chịu đội nón ra đi thì đến ngày kia (hay ngày kìa) nước Việt vẫn chưa có dân chủ đâu. Còn lâu, lâu lắm, bởi người Việt chưa sẵn sàng để sống trong một thể chế tự do! Mà cái gì chớ “chuẩn bị” thì e không hợp với cái tạng của một dân tộc vốn chỉ thích ăn liền.

Không tin, cứ thử đặt một câu hỏi nhỏ (cỡ con thỏ) xem: “Nếu tuần sau nó đổ thì tuần tới nữa hệ thống giáo dục ở Việt Nam có vẫn còn tiếp tục dùng những cuốn sách giáo khoa hiện nay không?”

Mọi người (trong cũng như ngoài) đều sẽ đỏ mặt lên ngay vì chả ai có thể trả lời được câu hỏi giản dị thượng dẫn, trừ nhà giáo Phạm Toàn và nhóm Cánh Buồm. Ít nhất thì nhóm này cũng không đến nỗi ngượng ngập khi đáp rằng tuy ở vào một hoàn hết sức khó khăn nhưng họ đã “làm việc thiện nguyện để xây dựng bộ sách giáo khoa làm mẫu theo định hướng hiện đại hóa nền Giáo dục Việt Nam.”

Thế còn những nhóm khác? Hàng tỉ bè nhóm, hội hè, đoàn thể, phe đảng (của những kẻ tị nạn chính trị, sống an ổn bên ngoài đất nước) thì làm gì – hơn 40 năm qua – để chuẩn bị cho một Việt Nam mai hậu?