Nỗi Buồn Miến Điện

 

 S.T.T.D Tưởng Năng Tiến

 RFA

tuongnangtien

“Miến Điện từng được kể là một trong những thuộc địa đem lại lợi lộc nhất cho đế quốc Anh. Kyaw Nyein đã mô tả đất nước Miến Điện dưới thời Anh đô hộ như sau: ‘Đó là một xã hội hình tháp social pyramid với dưới đáy là bao nhiêu triệu người Miến nghèo khổ ngu dốt và bị bóc lột, và trên đỉnh là một thiểu số người ngoại quốc Anh, Ấn và Hoa…’

Để rồi hơn một nửa Thế Kỷ sau tình hình không có gì đổi khác, cũng vẫn xã hội hình tháp ấy với nguyên dưới đáy vẫn là hàng chục triệu những người Miến Điện nghèo khổ ngu dốt và bị bóc lột, chỉ có khác là bị bóc lột triệt để hơn bởi chính đồng bào của họ, đám Tướng lãnh quân phiệt Miến.” (Ngô Thế Vinh. Cửu Long Cạn Dòng Biển Đông Dậy Sóng. Văn Nghệ: California, 2000).

Tác phẩm thượng dẫn vừa được Thái Vĩnh Nghiêm dịch sang Anh Ngữ (The Nine Dragons Drained Dry The East Sea In Turmoil) do Viet Ecology Press, Người Việt & Giấy Vụn Publishing House xuất bản đầu năm 2016. Hơn một thập niên rưỡi đã trôi qua. Biển Đông đang sắp sửa dậy sóng vì Cửu Long gần cạn dòng rồi.

Mọi dự báo của Ngô Thế Vinh về thảm họa môi sinh xẩy ra cho những quốc gia nằm ở hạ nguồn sông Mê Kông đều đang dần dần trở thành hiện thực. Thời gian đã khiến cho nội dung tác phẩm của ông mỗi lúc một thêm rõ nét, ngoại trừ đôi ba chuyển biến chính trị khá bất ngờ: Hoa Kỳ xoay trục sang Châu Á, và “đám Tướng lãnh quân phiệt Miến” đột ngột đổi thay thái độ.

Dù chậm, cuối cùng, những ông tướng ở Naypydaw ăn (mãi) cũng đã biết no. Họ cũng đủ khôn ngoan để nhường quyền bính cho một chính phủ dân sự mới với điều kiện là được … từ từ và an toàn hạ cánh!

“Burma giờ đây đã đem lại cho thế giới niềm hy vọng mới, nó có thể thực sự chuyển đổi một cách hoà bình từ một chế độ quân sự độc tài sang dân chủ.” [Hillary Rodham Clinton. Hard Choices. (Trans. Lâm Hoàng Mạnh. Những Lựa Chọn Khó Khăn. San Jose: Nhân Ảnh, 2016)].

Tôi hoàn toàn chia sẻ sự lạc quan của Hillary là “Burma giờ đây đã đem lại cho thế giới niềm hy vọng mới.” Tôi cũng rất đồng cảm với người dân Miến khi nhìn thấy hàng chữ “Moving Myanmar Forward” in trên những chiếc taxi ở đất nước này. Miến Điện, rõ ràng, đã chuyển động và đang cố nhoai mình về phía trước – moving forward.

Ảnh chụp tháng 4 năm 2016

Họ sẽ “nhoai” được bao xa, và liệu có thể thành công trong việc “xây dựng một quốc gia hoà bình, phồn vinh, nhân quyền được bảo đảm bởi luật pháp” (Lâm H. M. 163) như mong mỏi của bà Suu Kyi – lãnh tụ của Liên Minh Quốc Gia vì Dân Chủ Miến Điện (NLD) – là một câu hỏi lớn. Dân tộc này buộc phải đi lại từ đầu bằng những bước chân rất chậm, qua rất nhiều gian nan và thách thức.

Chỉ cần dạo quanh một vòng ngoại ô Rangoon, bằng xe hoả, cũng có thể thấy được vô số những khó khăn chất chồng đang chờ đợi cả đất nước Burma. Tầu chạy rất chậm – ngừng ở tất cả các ga – mọi người đều nhẩn nha lên xuống, chớ chả ai hối hả hay vội vàng gì cả. Sự thư thả của thiên hạ – cùng quang cảnh yên ả bên đường – khiến tôi có cảm tưởng như mình đang được sống lại cùng thời với một phần nhân loại, vào hồi đầu thế kỷ XX.

Quà vặt chả thiếu thứ chi: trứng cút luộc, đậu phụng rang, đậu phụng nấu, nước dừa, đu đủ, dưa hấu, xoài tượng, cau trầu, thuốc lá … Tuy không có toa hàng ăn nhưng hành khách – nếu đói –  vẫn có thể thưởng thức một tô mì còn đang bốc khói, từ ghánh hàng rong đặt ngay trước mặt.

Ảnh chụp tháng 4 năm 2016

Song song với đường tầu là những mái nhà tôn, vách lá, nhỏ nhắn nhưng không xinh sắn. Chó/mèo, gà /vịt, ngang/ngỗng quẩn … quẩn quanh, gợi cảnh bùn lầy, nước đọng.

Miến Điện gần như không có một hệ thống cơ sở hạ tầng.  Hoặc cũng có nhưng nay không còn nữa. Chỉ cần rời khỏi những con phố chính là thấy ngay rác rưởi chất chồng ở khắp mọi nơi và  những dòng nước bẩn len lách hôi tanh, thay vì cống rãnh.

Ảnh chụp tháng 4 năm 2016

Tuổi thơ là một món quà qúi giá của thế kỷ XX. Trước đó, nhân loại phải dồn hết nỗ lực vào việc mưu sinh nên trẻ con chỉ là một người lớn thu nhỏ (miniature adult) với trách nhiệm đè nặng lên vai gần như bố mẹ. Món quà này cho đến nay, tiếc thay, vẫn chưa đến tay rất nhiều đứa trẻ ở Myanmar.

Thay vì được cắp sách đến trường, thiếu niên Burma phải lo kiếm sống. Nhìn các em tất bật bưng bê thức ăn, rửa chén, dọn dẹp, lau chùi …  trong những quán xá bình dân (hay những nhà nghỉ rẻ tiền) mà không khỏi trạnh lòng ái ngại.

Tuy thế, nếu so với các bạn cùng lứa đang lang thang  trên hè phố thì những cô cậu bé này vẫn còn được xem là thành phần may mắn. May là ban ngày còn có cái để ăn, và ban đêm còn có nơi để ngủ.

Ảnh chụp tháng 4 năm 2016

Sau xe hoả, tôi bắt xe đò đi Bago – thành phố du lịch cách Yangon chừng 80 cây số. Hai bên đường là những cảnh vật quen thuộc của những nước Á Châu hồi … Thời Trung Cổ: nhà tranh, mái rạ đơn sơ, ruộng vườn manh múm, ao hồ nhỏ hẹp, trâu bò ngơ ngác, dừa, chuối phất phơ … Nhìn sao mà thấy buồn hiu à, và (chợt) nhớ nhà quá, má ơi!

Tuy là một địa danh nổi tiếng về chùa chiền và di tích, ở thị trấn  Bago người dân vẫn còn xử dụng xe ngựa và dùng những cái “cầu tre lắc lẻo.”  Ngó cũng không đến nỗi “gục ghình khó đi” gì lắm. Nín thở chắc cũng qua sông thôi nhưng kẹt cái xe đạp (thuê) nên tôi đành phải …dừng chân, đứng lặng ngắm dòng đời (đang) lờ đờ trôi cùng rác rến!

Ảnh chụp tháng 4 năm 2016

Tuy chỉ nhìn từ xa (và tuy không phải là thầy bói) tôi vẫn đoán được là dưới những mái nhà tối tăm, lụp xụp – ở bên kia con lạch – đèn điện và nước máy vẫn còn là thứ tiện nghi … xa xỉ!

Lớ ngớ giữa trời chiều nơi xứ lạ, ai tha hương mà không bâng khuâng gợn nhớ đến quê mình. Không biết bi chừ bên nớ ra răng, chớ bên ni thì nghèo khổ quá. Ngó mà (cũng) thương muốn đứt ruột luôn.

May mắn là trong những thôn xóm xác sơ này chưa nghe nói có thanh niên nào bị dân làng đánh chết vì trộm chó, chưa có thiếu nữ nào bị người yêu (hay người thân) lừa qua bên kia biên giới để đưa vào chỗ mãi dâm. Và tuy cũng giáp ranh với Trung Hoa, dân Miến cũng chưa ai “đủ can đảm” để tải những thực phẩm độc hại – từ “nước bạn” – vào bán cho đồng bào, ở xứ sở của mình.

Ở bình diện quốc gia, cũng chưa có một vụ móc trộm hành lý hay vòi vĩnh du khách nào bị phát hiện tại những sân bay của Miến. Du khách bị chặt chém, chụp giựt, hay móc túi cũng không!

Theo như cách nói của tác giả Hồ Đắc Túc thì tuy cũng lâm vào cảnh bần cùng nhưng dân Miến không sinh đạo tặc:

“Nghèo, nhưng trên đường phố rất ít người xin ăn, khách để quên máy chụp ảnh ở tiệm cơm khi quay lại đâu vẫn còn đấy, mua đồ đạc mà lỡ đưa lộn tiền thừa thì cũng được trả lại… Người Myanmar hồn nhiên, thân thiện, thật thà và luôn sống tử tế trong sự cơ cực, họ luôn sợ làm tha nhân buồn phiền.”

Thêm một điều may mắn khác, được “phát hiện” bởi một tác giả (khác) Nguyễn Đăng Hưng:

“Té ra mắm tôm cũng là thức ăn gia vị thông thường của người Miến Điện. Tuy nhiên, trong những ngày chính quyền quân phiệt Miến Điện đàn áp khủng khiếp phe đối lập, tôi chưa bao giờ nghe nói công an Miến Điện liệng mắm tôm vào cửa nhà bà lãnh tụ phe đối lập Aung San Suu Kyi …”

Nhân tiện, tưởng cũng nên nói luôn là ngoài việc không xử dụng mắm tôm để “trị an,” đám tướng lãnh ở Nay Pyi Taw cũng không ngu muội đến nỗi mang những phần đất chiến lược của đất nước cho thuê. Họ cũng không tham lam đến tối mắt để cho “nước bạn” đấu thầu những dự án có thể đe doạ đến an sinh, hay an ninh quốc phòng.

Và sự may mắn lớn nhất của Burma là dân tộc này có được một vị lãnh tụ, cùng đảng đối lập đủ tầm vóc, để có thể buộc đám tham quan phải lùi bước và nhượng quyền. Tất cả những điều may (lớn/nhỏ) kể trên, buồn thay, đều không hề có ở Việt Nam – nơi mà tôi bị cấm cửa, không được bước vào.

Thôi thì đành tiếp tục dạo quanh những nước láng giềng (cho đỡ nhớ quê) cũng được, dù có hơi buồn. Buồn từ ngã bẩy ngã ba buồn về.

Điều tra của Hội Ân Xá Quốc Tế về “Nhà tù trong nhà tù” tại Việt Nam

Tường An, thông tín viên RFA
2016-07-14

• RFA

Hội Ân xá Quốc tế công bố Bản Báo Cáo về tình trạng hành hạ, ngược đãi của các Tù Nhân Lương Tâm tại Việt Nam trong buổi họp báo ngày 12 tháng 7 ở trụ sở của Amesty International tại Paris.

 RFA

Trong buổi họp báo ngày 12 tháng 7 vừa qua, tại trụ sở của Amesty International tại quận 19, Paris, Hội Ân xá Quốc tế đã công bố lần đầu tiên Bản Báo Cáo về tình trạng hành hạ, ngược đãi của các Tù Nhân Lương Tâm tại Việt Nam.

Bản Báo cáo có tựa đề “Nhà tù trong nhà tù: Tra tấn và ngược đãi các Tù Nhân Lương Tâm tại Việt Nam” dày 52 trang, một công trình nghiên cứu của ông John Coughlan, (nhân viên Amnesty Intenational, đặc trách nghiên cứu về Việt Nam) được thực hiện từ tháng 11 năm 2015 qua 150 giờ phỏng vấn 18 nam và nữ cựu Tù Nhân Lương Tâm đã được thả trong 5 năm qua, chủ yếu là qua điện thoại, email. Để giữ an toàn cho người được phỏng vấn, một số tên của các Cựu Tù Nhân Lương Tâm đã được thay đổi.

5 hình thức tra tấn trong nhà tù Việt Nam

Trong khoảng 1 tiếng đầu của buổi họp báo, ông John Coughlan trình bày 5 hình thức tra tấn phổ biến nhất được áp dụng trong hơn 17 nhà tù tại Việt Nam :

1/ Giam cách ly và cưỡng bức mất tích:
Người bị giam giữ mà không có bất kỳ tiếp xúc nào với thế giới bên ngoài, đặc biệt là gia đình, bạn bè, luật sư và bác sĩ độc lập. Thủ tục này tạo điều kiện thuận lợi cho việc tra tấn và các cách đối xử tồi tệ đối với tù nhân. Thời gian giam cách ly kéo dài cũng chính là một vi phạm về lệnh cấm tra tấn. Hình thức tra tấn này gắn liền với cách đối xử tồi tệ của hệ thống nhà tù đối với tù nhân lương tâm, nó được áp dụng một cách tự động ngay sau vụ bắt giữ. Tất cả những người được phỏng vấn đều cho biết họ đã trải qua các giai đoạn cách ly, có khi đến hơn 2 năm.

Quản giáo và cán bộ giáo dục không áp chế được tinh thần của tù nhân thì họ chuyển sang cho an ninh trại làm việc. Những an ninh trại là người người vi phạm nhân quyền và đàn áp tù nhân ác liệt nhất.
– Ông Nguyễn Văn Hải (Blogger Điếu Cày)

 

Các cuộc phỏng vấn của Ân xá Quốc tế cũng nêu lên những trường hợp mất tích cưỡng bức, tức là nhà cầm quyền không hề thông báo cho gia đình cũng như luật sư biết nơi giam giữ và tình trạng sức khỏe của thân nhân hay thân chủ của họ, qua đó họ đã đặt tù nhân nằm ngoài sự bảo vệ của pháp luật.

2/ Gây ra những đau đớn nghiêm trọng về thể xác:

Ân Xá Quốc Tế dẫn chứng một số trường hợp lạm dụng thể xác tù nhân lương tâm mà có thể được coi là tra tấn hoặc đối xử tồi tệ. Bản báo cáo cũng nêu trường hợp một tù nhân tên Lu (tên đã được đổi. RFA) bị tra tấn trong 4 tháng liền và quản giáo trại giam đã hạ nhục ông bằng cách bắt ông ăn thức ăn thừa của chó.

Công an và cán bộ trại giam cũng như một số tù nhân chính là những người phạm tội lạm dụng cấu thành tra tấn và đối xử tồi tệ với Tù Nhân Lương Tâm. Một số người trong số các tù nhân này là “ăng ten”, đánh đập các tù nhân khác dưới sự xúi giục hoặc với sự đồng thuận bằng cách làm ngơ của quản giáo nhà tù.

3/ Biệt giam:

Biệt giam là một hình thức cô lập chủ yếu do các cán bộ nhà tù Việt Nam sử dụng để khiến tù nhân lương tâm cảm thấy cô đơn và bị bỏ rơi. Họ cảm thấy nơi giam giữ họ là một “nhà tù trong nhà tù”. Họ bị biệt giam trong những tình trạng vô cùng tồi tệ do những hoạt động cổ vũ của họ trong tù hoặc trước khi đem ra xét xử. Ân Xá Quốc Tế dẫn chứng một số trường hợp trong đó có người bị biệt giam đến hơn 10 tháng. Nhân chứng kể lại họ có cảm giác hoàn toàn bị bỏ rơi và chỉ mong được chết.

4/ Quyền về sức khỏe và từ chối điều trị y tế:

Bản báo cáo nêu lên một số trường hợp các Tù Nhân Lương Tâm chỉ nhận được thuốc kém phẩm chất sau hàng tuần, hàng tháng khiếu nại với cán bộ tù. Một số trường hợp khác cho biết họ chỉ nhận được thuốc men, điều trị nếu họ chịu nhận tội.

Sự khước từ điều trị y tế là một hình thức tra tấn, thụ động nhưng rõ ràng, vì đây là sự cố ý gây đau đớn về thể xác cũng như tinh thần, với mục đích ép buộc tù nhân thú tội.

5/ Chuyển nhà tù như một hình thức trừng phạt:
Ông John Coughlain trình bày yếu tố cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng trong việc lạm dụng có hệ thống trong các trại tù Việt Nam là việc di chuyển các Tù Nhân Lương Tâm liên tục qua các nhà tù: một thủ tục có tính toán nhằm cách ly họ xa hơn với gia đình, làm mất tinh thần và trừng phạt họ vì họ đã tham gia những hoạt động cổ vũ trong nhà tù. Không hề có thông báo trước đến họ hay gia đình họ, các tù nhân lương tâm thường xuyên bị chuyển từ trại giam hay nhà tù này sang nơi khác, mang họ đến khắp nơi trên đất nước, cách xa gia đình hàng ngàn cây số.

Hầu hết các cựu Tù Nhân Lương Tâm trong bản báo cáo đều cho biết họ phải trải qua nhiều đợt chuyển trại giam. Việc chuyển trại thường xảy ra đối với các Tù Nhân Lương Tâm không nhận tôi, dám chống lại chính sách “cải tạo” của quản giáo hoặc các Tù Nhân Lương Tâm nổi tiếng có thể ảnh hưởng đến các tù nhân khác. Những lần chuyển trại giam này có thể kéo dài hơn 24 giờ, trong khoảng thời gian đó, tù nhân bị cùm và không được cho ăn uống. Bản báo cáo đề cập đến trường hợp của ông Điếu Cày Nguyễn Văn Hải như một chứng minh cho hình thức trừng phạt này: trong vòng 6 năm rưỡi giam giữ, ông đã bị di chuyển 20 lần qua 11 nhà tù.

Ông Nguyễn Văn Hải, biệt danh Điếu Cày, một cựu Tù Nhân Lương Tâm, hiện định cư tại Hoa Kỳ, cũng được mời trao đổi trong buổi họp báo, ông cho biết đó là một hình thức để bẻ gãy ý chí các Tù Nhân Lương Tâm có bản lĩnh qua việc gây khó khăn cho việc thăm nuôi của gia đình cũng như cắt đứt sự chuyển tải thông tin từ trại giam ra bên ngoài. Qua hệ thống viễn liên skype, Ông Nguyễn Văn Hải cho biết :

“Khi một tù nhân mới bị chuyển đến 1 trại giam, các quản giáo và giám thị trại giam muốn áp đặt ngày lập tức các quy định của trại cho các tù nhân mới, trong đó có nhiều quy định trái pháp luật. Họ muốn ngay lập tức áp đảo tinh thần của tù nhân mới: đầu tiên là quản giáo rồi đến cán bộ giáo dục. Có trường hợp quản giáo và cán bộ giáo dục không áp chế được tinh thần của tù nhân thì học chuyển sang cho an ninh trại làm việc. Những an ninh trại là người người vi phạm nhân quyền và đàn áp tù nhân ác liệt nhất. Tù nhân nào mà nhà tù không khuất phục được họ thì lại có tác động tốt đến các tù nhân khác, các tù nhân khác sẽ noi gương họ để tiếp tục đấu tranh, không còn sợ hãi nữa.

Khi một tù nhân bản lĩnh dùng các căn cứ pháp lý hiên ngang đấu tranh bảo vệ quyền con người của mình thì các tù nhân khác cũng nhận thức được các quyền ấy để tự bảo vệ. Các tù nhân còn liên kết với nhau để đấu tranh tập thể. Nhưng việc không khuất phục được một tù nhân cứng đầu như vậy sẽ làm cho uy quyền của quản giáo giảm sút trong mắt các tù nhân khác. Vì vậy cách cuối cùng là quản giáo sẽ chuyển các tù nhân đi các trại giam khác để họ dễ làm việc và cũng để gửi một tín hiệu đến các tù nhân khác là nếu các anh không nhận tội, không chấp hành thì chúng tôi sẽ chuyển các anh đi thật xa, khi đó gia đình của các anh sẽ rất vất vả, tốn kém tiền bạc và thời gian để đi thăm các anh. Và người tù nhân cứng đầu đó trong trại giam mới sẽ lại tiếp tục đầu tranh cho quyền của mình, lại liên kết bạn bè để tiếp tục đấu tranh trong nhà tù mới.

Việc chuyển tù nhân từ miền Bắc ra miền Nam và từ miền Nam ra miền Bắc đã khiến gia đình họ vô cùng vất vả. Việc tù nhân không được thăm nuôi thường xuyên và giam giữ cách lý hoàn toàn với bên ngoài khiến mọi thông tin về cuộc đấu tranh trong nhà tù không đưa ra bên ngoài được. Không nhận được sự giúp đỡ, hỗ trợ từ bên ngoài, các cuộc đấu tranh trong tù sẽ rất đơn độc và dễ bị đàn áp. Đó cũng chính là lý do vì sao tôi liên tục bị chuyển trại và anh Trần Huỳnh Duy Thức cũng lần lượt đi qua các trại giam đã từng giam giữ tôi. Đây cũng là cách đối xử với những tù nhân không chịu khuất phục họ trong các trại tù.”

Bản Báo Cáo “Nhà tù trong nhà tù: Tra tấn và ngược đãi các Tù Nhân Lương Tâm tại Việt Nam”

Hiện nay, tại Việt Nam vẫn còn 84 Tù Nhân Lương Tâm đang bị giam giữ, một số lượng lớn so với các nước á châu khác. Mặc dù vào ngày 5 tháng 2 năm 2015, Việt Nam đã phê chuẩn công ước UNCAT về việc chống tra tấn và các hình thức đối xử hoặc trừng phạt, hạ nhục con người, thế nhưng bản báo cáo cho thấy hơn 1 năm qua, trên thực tế Việt Nam vẫn không đáp ứng được những đòi hỏi bởi UNCAT, trong đó có việc sửa đổi bộ luật tố tụng hình sự và luật tạm giữ và tạm giam. Ân Xá Quốc Tế kêu gọi Việt Nam sửa đổi các luật này trước khi được thông qua.

Báo cáo được viết một cách xây dựng để chính quyền Việt Nam dựa vào đó mà cải thiện chính sách của họ và để giúp cộng đồng thế giới có tài tiệu nói chuyện với chính phủ.
– Ông John Coughlan

 

Những trường hợp được ghi lại trong bản báo cáo này là bằng chứng thực tế cho thấy Việt Nam không tôn trọng công ước UNCAT, bản báo cáo nêu bật khoảng cách giữa những cam kết của Việt Nam đối với quốc tế và những sự thật đang diễn ra trong các nhà tù tại Việt Nam. Qua bản báo cáo này, Ân xá quốc tế hy vọng sẽ gióng lên tiếng nói để các nước khác có thể gây áp lực yêu cầu Việt Nam cải thiện điều kiện giam giữ đối với các Tù Nhân Lương Tâm. Ông John Coughlan cho đài Á Châu Tự Do biết mục đích của bản báo cáo này:

“Mục đích của Hội Ân Xá Quốc Tế khi đưa ra bản báo cáo này là để góp phần gia tăng quyền làm người của mọi cá nhân, để đóng góp và việc giảm sự tra tấn, không riêng gì cho các Tù Nhân Lương Tâm mà cho toàn thể các tù nhân. Báo cáo được viết một cách xây dựng để chính quyền Việt Nam dựa vào đó mà cải thiện chính sách của họ và để giúp cộng đồng thế giới có tài tiệu nói chuyện với chính phủ. Mục tiêu tối thượng của Hội Ân Xá Quốc Tế là nâng cao quyền lợi cho từng cá nhân. Đó là mục đích của chúng tôi.”

Cuối cùng Bản Báo cáo đưa ra 23 kiến nghị cho Việt Nam, trong đó có các điểm chính như sau :

–         Chấm dứt việc bắt bớ và lập tức trả tự do cho các Tù Nhân Lương Tâm.

–         Chấm dứt việc tra tấn và đối xử tàn bạo tại các đồn công an, trại giam.

–         Điều tra các khiếu nại và báo cáo của các tù nhân một cách nhanh chóng và có biện pháp với cán bộ vi phạm.

–         Sửa đổi các bộ luật hình sự, luật tố tụng hình sự và luật về thi hành tạm giữ và tạm giam.

Bản Báo Cáo “Nhà tù trong nhà tù: Tra tấn và ngược đãi các Tù Nhân Lương Tâm tại Việt Nam” sẽ được tiếp tục giới thiệu ở trụ sở chính. của Hội Ân xá quốc tế tại Luân Đôn và các nơi khác trong thời gian tới.

Chuyện dài Formosa, càng chữa càng cháy…lớn

Nguoi-viet.com  

Nhà máy thép Formosa ở Hà Tĩnh. (Hình: HOANG DINH NAM/AFP/Getty Images)

HÀ NỘI (NV) – Chính quyền Việt Nam đang tìm cách giảm bớt sự căm phẫn của dân chúng đối với việc cho phép Formosa xây dựng một nhà máy thép ở Hà Tĩnh, nhưng dường như càng chữa thì đám cháy càng lớn!

Sở Tài Nguyên và Môi Trường tỉnh Hà Tĩnh mới loan báo là vừa “phát giác” 100 tấn chất thải của Formosa được vùi tại một trang trại trong tỉnh.

Ông Võ Tá Đinh, giám đốc Sở Tài Nguyên và Môi Trường, cho biết, vì chưa có kết quả kiểm nghiệm chất thải nên chưa xác định được 100 tấn chất thải đó có thuộc loại nguy hại hay không.

Tuy nhiên, việc tự tiện chôn môt khối lượng lớn chất thải như thế vào lòng đất là vi phạm pháp luật. Cả nơi cho chôn và Formosa đã được yêu cầu giải trình.

Trước thảm trạng do dự án Formosa tạo ra, chỉ mới thử hoạt động trong một tuần đã hủy diệt cả một vùng biển chạy dọc bốn tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế, khiến cả ngư nghiệp lẫn hoạt động du lịch ở phía Bắc miền Trung tê liệt, đẩy khoảng 260,000 người đến chỗ khốn cùng vì mất sinh kế, nếu chính thức vận hành suốt 70 năm sẽ không thể dự đoán mức độ thảm khốc,… đã khiến chính quyền Việt Nam buộc phải làm gì đó để dân chúng bớt phẫn nộ.

Hôm 11 Tháng Bảy, lần đầu tiên, tại diễn đàn Quốc Hội Việt Nam, các viên chức lãnh đạo chính quyền Việt Nam chính thức đề cập đến việc phải “điều tra, làm rõ nguyên nhân chủ quan liên quan đến việc phê duyệt, thẩm định” dự án xây dựng nhà máy thép của Formosa ở Vũng Áng, Hà Tĩnh.

Cần nhắc lại rằng, Formosa là một tập đoàn nổi tiếng trên thế giới về hủy diệt môi trường. Thế nhưng, sau khi Formosa trình dự án đầu tư xây dựng nhà máy thép ở Vũng Áng, với tổng vốn đầu tư là $15 tỷ, chính quyền Việt Nam đã gạt bỏ tất cả các khuyến cáo, nhanh chóng giao cho tập đoàn này 2,000 héc ta đất và 1,200 héc ta mặt nước.

Dự án của Formosa khiến 3,000 gia đình bị thu hồi đất, giải tỏa nhà, ảnh hưởng đến sinh hoạt và sinh kế của khoảng 20,000 người. Chưa kể có 15,000 ngôi mộ bị cải táng và 58 nhà thờ bị dỡ bỏ… Các cuộc phản kháng đều bị đàn áp hết sức tàn bạo. Thậm chí, chính quyền Việt Nam còn cáo buộc các giáo sĩ của Giáo Phận Vinh lợi dụng tôn giáo, kích động giáo dân chống chủ trương lớn của đảng và nhà nước.

Chính quyền Việt Nam đã dành cho tập đoàn Formosa nhiều ưu đãi khi đầu tư Dự án Formosa Hà Tĩnh: Cho thuê đất 70 năm nhưng từ năm thứ 16 mới phải trả tiền thuê đất. Chỉ tính thuế thu nhập doanh nghiệp khi có thu nhập chịu thuế và tỷ lệ chỉ là 10% thay vì phải 25% như thông lệ. Chưa kể khi có thu nhập chịu thuế còn được miễn nộp thuế thu nhập doanh nghiệp trong bốn năm và trong chín năm sau đó được giảm 50% tính trên tổng số thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp.

Dự án Formosa Hà Tĩnh khởi công vào cuối năm 2012 và ngay sau đó trở thành túi chứa công nhân từ Trung Quốc sang Việt Nam làm việc.

Trong vài năm gần đây, bộ phận điều hành Formosa Hà Tĩnh liên tục đòi thêm nhiều ưu đãi khác. Ví dụ đề nghị cho phép lập “Đặc Khu Kinh Tế Gang Thép Vũng Áng” với ban quản lý “trực thuộc Văn Phòng Chính Phủ.” Đề nghị thiết lập cơ chế bảo hộ ngành thép. Ưu đãi cân đối ngoại tệ trong phạm vi hạng mục kinh doanh. Trực tiếp vay vốn từ các tổ chức tài chính nước ngoài. Miễn thu thuế khấu trừ tại nguồn. Miễn thuế nhập khẩu máy móc, thiết bị và nguyên vật liệu… Chưa kể bộ phận điều hành Formosa Hà Tĩnh còn đề nghị “được cắt đất để bán cho khoảng 15,000 nhân viên mà nếu tính cả thân nhân thì khoảng 60,000 người nhằm xây dựng một thị trấn riêng ở Vũng Áng.”

Việc cho phép Formosa đầu tư vào Vũng Áng đã từng bị nhiều chuyên gia cảnh báo là nguy hại cho môi trường, tất cả những ưu đãi dành cho Formosa đã từng bị chỉ trích là bất thường, thậm chí là vi phạm luật pháp Việt Nam (ví dụ chính quyền các tỉnh chỉ có quyền cho thuê đất tối đa là 50 năm nhưng khi chính quyền tỉnh Hà Tĩnh giao đất cho Formosa đến 70 năm, thủ tướng Việt Nam lúc đó là ông Nguyễn Tấn Dũng vẫn gật đầu) nhưng không có ai cản được sự nâng đỡ mà hệ thống công quyền Việt Nam dành cho Formosa.

Ngay cả đề nghị giao Vũng Áng cho hải quân vì có núi cao che chắn, có độ sâu, độ rộng thích hợp để tiếp nhận cả hàng không mẫu hạm, dễ tổ chức tiếp liệu nên giúp gia tăng khả năng bảo vệ vịnh Bắc Bộ, gia tăng khả năng kiểm soát hoạt động lưu thông cả trên bộ lẫn trên biển từ miền Nam và miền Trung ra miền Bắc Việt Nam cũng bị vứt vào sọt rác. Vũng Áng vẫn được đặt vào tay Formosa, cho dù điều đó tạo ra đủ thứ nguy cơ đối với cả quốc phòng lẫn kinh tế.

Bây giờ khi chuyện đã rồi, ông Hà Ngọc Chiến, chủ tịch Hội Đồng Dân Tộc của Quốc Hội Việt Nam, mới nhận định: “Đây là dự án được phê duyệt rất nhanh. Đánh giá tác động môi trường cũng được phê duyệt rất nhanh. Rồi họ đòi hỏi ưu đãi nọ, ưu đãi kia cũng được phê duyệt rất nhanh và cuối cùng hậu quả tai hại cũng xảy ra rất nhanh.” Ông Chiến nhận định giống như mình vô can trong khi trước đây, khi có các cảnh báo về Formosa, ông đang đảm nhận vai trò phó ban nội chính của Ban Chấp Hành Trung Ương Đảng CSVN, kiêm phó chủ tịch Hội Đồng Dân Tộc.

Tương tự, ông Đỗ Bá Tỵ, phó chủ tịch quốc hội đặc trách quốc phòng và an ninh, cho rằng: “Formosa còn là vấn đề tiềm ẩn lâu dài. Nếu không lường trước, tình hình sẽ còn diễn biến hết sức phức tạp, không chỉ đơn giản về kinh tế mà còn gắn với quốc phòng và an ninh.”

Người ta không rõ tại sao, từ Tháng Tư trở về trước, khi đang đảm nhận vai trò thứ trưởng Bộ Quốc Phòng kiêm tổng tham mưu trưởng quân đội, Đại Tướng Đỗ Bá Tỵ lại không nhìn ra và cũng chẳng nghĩ tới hiểm họa mà ông vừa đề cập (?).

Cũng bây giờ khi chuyện đã rồi, ông Trần Hồng Hà, bộ trưởng Bộ Tài Nguyên và Môi Trường, mới báo cáo: “Qua kiểm tra đã phát hiện Formosa có 53 hành vi vi phạm về hành chính, bao gồm cả những vi phạm về thiết kế, vận hành, xây dựng, thi công, triển khai các hệ thống xử lý chưa đúng quy định của pháp luật, quy chuẩn, của cơ quan quản lý. Đặc biệt là tự ý thay đổi công nghệ xử lý cốc, từ khô (công nghệ thân thiện với môi trường) sang ướt (công nghệ phát tán rất nhiều chất thải, đặc biệt là khí thải).” (G.Đ.)

Thảm họa môi trường và bất ổn xã hội

Kính Hòa, phóng viên RFA
2016-07-12

• RFA

Một giáo dân Cồn Sẻ bị công an đánh trong cuộc biểu tình chống Formosa ngày 7.7.2016.

 Courtesy of chantroimoimedia.com

Sau thảm họa cá chết hàng loạt tại vùng biển miền Trung, hàng trăm ngàn ngư dân đã bị mất việc làm. Ngày 7 tháng 7 dân chúng làng Cồn Sẻ biểu tình, lên tiếng về thảm họa cá chết. Cuộc biểu tình đã dẫn đến xung đột với lực lượng an ninh, trong đó dân chúng đã tấn công nhân viên công an, và ngược lại công an cũng đã mạnh tay đàn áp những người biểu tình.

Kỹ sư Lê Quốc Trinh, người có kinh nghiệm 40 năm làm việc trong ngành luyện kim và khai thác khoáng sản tại Quebec, Canada, cho biết rằng những vụ việc như Cồn Sẻ là không tránh khỏi.

Kỹ sư Lê Quốc Trinh: Vấn đề môi trường, ô nhiễm rất là quan trọng trong chuyện phát triển. Công nghiệp nặng, khai thác khoáng sản, luyện kim, hóa dầu… tất cả những cái đó đưa tới những hậu quả không thể tránh khỏi được đối với môi trường sinh thái. Vấn đề này ảnh hưởng đến chính trị, kinh tế rất sâu đậm, rất quan trọng.

Một nhà nước không do dân bầu, không vì dân làm việc, thì khi họ nói rằng họ làm đúng qui trình thì câu hỏi mà tôi luôn thắc mắc là qui trình nào!
– Kỹ sư Lê Quốc Trinh

 

Những nước phát triển như Canada, Mỹ, châu Âu, Nhật Bản, rất đặt nặng vấn đề này và nghiên cứu sâu rộng.

Những nước mới phát triển, nghèo, như Trung quốc, Việt Nam, và một số nước nghèo khác, chính phủ không do dân bầu, không vì dân mà phục vụ, cho nên khi họ thấy những dự án lớn, mang lại những nguồn lợi kinh tế lớn, họ không để ý đến những hậu quả sau này, những hậu quả mà 10 năm hay 20 năm sau mới phát hiện, và tới lúc đó là trễ rồi. Vậy cho nên vấn đề ô nhiễm môi trường tại sao lại tác động mạnh lên người dân, đến lúc mà họ chịu không nổi, con cái, người thân, chính bản thân mình, phải mang bệnh tật suốt đời chữa không được, họ phải lên tiếng. Thành ra xáo trộn xã hội là không tránh khỏi ở những nước nghèo và những nước theo chính sách gọi là đầu tư tối đa và bỏ qua vấn đề ô nhiễm môi trường.

Kính Hòa: Nhưng cũng có một lý luận khác là những nước nghèo muốn phát triển thì phải hy sinh môi trường một chút, hạ những tiêu chuẩn về môi trường xuống đế thu hút đầu tư. Ông thấy quan điểm đó như thế nào?

Kỹ sư Lê Quốc Trinh: Quan điểm đó là quan điểm sai lầm.

Có những nước nghèo đi trễ hơn những nước giàu, họ không có thiết bị tối tân, cái hy sinh của họ cho cuộc sống như vậy là không đúng. Họ có thể làm như thế này, là chấp nhận thời gian năm hay sáu năm, để thiết lập nhà máy, rồi sau đó họ phải làm việc chung với công ty để tìm giải pháp tối ưu cho vấn đề ô nhiễm. Đây là một kinh nghiệm mà tôi có khi làm việc tại một hãng ở Quebec, hãng này làm trong ngành khai khoáng và luyện kim. Có một thời gian họ làm luyện thép. Họ xả ra nhiều khói bụi, rồi dân chúng xung quanh than phiền. Họ phải bỏ ra rất nhiều tiền để xử lý vấn đề đó một cách hoàn hảo.

Cho nên bài học mà những nước nghèo cần phải học là khi anh chấp nhận đầu tư để có nhà máy phát triển, để nuôi gia đình anh, thì phải bỏ công lao trí óc tìm cách cứu gỡ những vấn đề ô nhiễm. Không có công ty nào trên thế giới đến đầu tư rồi lo vấn đề ô nhiễm 100% cho mình. Họ có trách nhiệm nhưng mà họ đến là để tìm lợi nhuận, chứ không phải tới để giải quyết vấn đề ô nhiễm. Chính người dân, kỹ sư, công nhân, của nước sở tại phải góp phần làm chuyện đó.

Giáo dân thuộc giáo xứ Cồn Sẻ biểu tình phản đối Formosa Hà Tĩnh hôm 7/7/2016.

Kính Hòa: Ở Việt Nam, những vấn đề liên quan đến môi trường thì người ta thấy các qui trình đều có đủ, trong đó có báo cáo đánh giá tác động môi trường. Nhưng trên thực tế điều này diễn ra không đúng như vậy. Ví dụ gần đây nhất là nhà máy giấy do Trung Quốc đầu tư ở khu vực sông Hậu Giang. Cho đến lúc này, chuẩn bị hoạt động, người ta vẫn không thấy báo cáo đánh giá tác động môi trường của họ. Theo ông thì trong tình hình chính trị Việt Nam hiện tại, làm sao cải cách tình trạng này?

Kỹ sư Lê Quốc Trinh: Vấn đề mấu chốt theo tôi nghĩ là một chính phủ thực sự dân chủ do dân bầu ra, vì dân làm việc thì đương nhiên họ sẽ có nhiều nhân tài, giỏi về khoa học kỹ thuật tham gia đóng góp.

Khi tôi nghe nói tới nhà máy giấy ở sông Hậu, bauxite trên Tây Nguyên, hay là ở Vũng Áng, chính quyền Việt Nam đều làm đúng qui trình thì tôi hoàn toàn nghi ngờ.

Thế nào là qui trình đúng?

Phải có một cơ quan tự nó có tính khoa học kỹ thuật độc lập thì mới thấy được, mới làm việc được. Chứ một nhà nước không do dân bầu, không vì dân làm việc, thì khi họ nói rằng họ làm đúng qui trình thì câu hỏi mà tôi luôn thắc mắc là qui trình nào!

Tôi không có dịp về Việt Nam làm việc, nhưng kinh nghiệm 40 năm của tôi cho thấy là không đúng. Thế nào là qui trình? Qui trình do họ đặt ra?

Trong vấn đề Vũng Áng, tôi nghe nói là cho tới bây giờ Bộ Tài nguyên môi trường vẫn chối, là khi dự án Vũng Áng được đặt ra vào năm 2008, họ không có quyền điều tra và tìm hiểu.

Đó là lỗi của phía nhà nước Việt Nam.

Kính Hòa: Rất cám ơn ông đã dành thời gian cho cuộc phỏng vấn này.

Báo động hậu Formosa!

FB Đặng Xương Hùng

 Nhiều nhà hoạt động bị côn đồ tấn công

2016-07-11

• RFA

Anh Lã Việt Dũng tại bệnh viện với vết thương băng trắng trên đầu do bị côn đồ tấn công hôm 10/7/2016.

 AFP photo

Một số nhà hoạt động bị khủng bố, tấn công đến thương tích trong vài ngày qua tại cả 3 miền Việt Nam.

Đối tượng bị tấn công

Nạn nhân mới nhất của việc bị theo dõi rồi bị tấn công tại nơi vắng đến thương tích là nhà hoạt động Lã Việt Dũng, nhóm No-U ở Hà Nội vào tối ngày 10 tháng 7 vừa qua.

Chỉ một ngày trước đó vào ngày 9 tháng 7, cựu tù nhân trẻ Nguyễn Viết Dũng, cũng bị ngăn chặn khi đang có mặt ở Sài Gòn, sau đó bị đưa lên máy bay về Nghệ An.

Ngay tại sân bay Vinh, anh này bị bắt đưa lên xe và bị đánh chừng 1 tiếng rồi mới được thả xuống đường. Anh này phải tự tìm các liên lạc với gia đình để được đưa về nhà.

Vào sáng  ngày 11 tháng 7, chúng tôi liên lạc với gia đình anh Nguyễn Viết Dũng, và được bà mẹ cho biết sức khỏe anh đang yếu không thể trả lời điện thoại được và bà nói thêm:

Cách đây khoảng 2 tháng cũng bị họ đánh dữ hơn lần này. Cũng từ Sài Gòn rồi về Vinh bị đánh: mắt thâm quần, mặt sưng lên đau. Lần này bị nơi miệng, còn mặt ít hơn!
– Mẹ anh Nguyễn Viết Dũng

 “Cách đây khoảng 2 tháng cũng bị họ đánh dữ hơn lần này. Cũng từ Sài Gòn rồi về Vinh bị đánh: mắt thâm quần, mặt sưng lên đau. Lần này bị nơi miệng, còn mặt ít hơn!”

Cũng vào ngày 9 tháng 7, một nhóm gồm 8 bạn trẻ trong đó có những thành phần thuộc Hội Anh em Dân chủ tại khu vực miền Trung đến dự đám cưới của một bạn tại Cửa Lò, Nghệ An. Tuy nhiên trước khi đến được đám cưới, họ đã bị chặn, tước hết tiền bạc, điện thoại rồi bị đưa lên xe.

Anh Nguyễn Trung Trực, một trong 8 nạn nhân kể lại sự việc:

“Chúng tôi xuất phát từ quê vào lúc khoảng 6 giờ sáng và đến cầu Bến Thủy rẽ xuống Cửa Lò khoảng 11 giờ kém, trên đường đến, cách Cửa Lò chừng vài cây số nữa thôi, tôi và các anh em dừng lại mua một số phong bì và quà. Bỗng nhiên xuất hiện 7-8 ô tô và một số xe gắn máy, cùng lực lượng chừng 40-50 người vây lấy chúng tôi. Họ nhanh chóng giật chìa khóa, cướp tài sản và tống chúng tôi lên xe; mỗi người lên 1 xe, chỉ có duy nhất 1 xe có 2 người. Trên xe có sẵn an ninh và như thế họ đánh túi bụi, đè đầu.

Sau đó họ chạy theo hướng đường Trường Sơn. Chạy được 15-20 cây số, họ lôi xuống đánh tiếp, đánh nhừ tử. Bản thân tôi bị đánh ngất hai lần và mọi người đều bị đánh như vậy!

Khi chạy đến rừng Trường Sơn, ranh giới giữa Hà Tĩnh và Nghệ An, họ tống chúng tôi xuống lề rừng và lấy hết tài sản, tiền bạc, điện thoại, giấy tờ tùy thân. Họ để chúng tôi ở đó; đặc biệt họ xé hết áo quần, có người chỉ còn lại quần lót, có người không còn mảnh vải che thân! Rồi họ biết mất.

Một số dân địa phương đến hỏi han chúng tôi, giúp đỡ một ít áo quần mặc tạm.

Sau đó chúng tôi lần mò về được giáo xứ Kẻ Động cách đó chừng 15-20 cây số. Nhờ sự che chở của giáo dân và cha Micae Trần Định, cũng như chữa vết thương, bảo vệ an ninh. Mãi đến trưa ngày 10/7 chúng tôi mới về được đến nhà.”

Nhận định

Anh Lã Việt Dũng vào sáng ngày 11 tháng 7, đưa ra nhận định về việc anh bị đánh đến thương tích vào tối hôm trước như sau:

“Có nhiều vụ như thế này xảy ra rồi; nhưng để chỉ mặt đích danh nói công an đánh thì rất khó tại Việt Nam. Bởi vì họ đánh rất kín, mình thường không có bằng chứng gì để khẳng định. Tuy nhiên về mặt logic mình hoàn toàn có thể suy ra được vì hôm qua tôi hoàn toàn không hề có va chạm với ai. Thứ hai đối tượng đi theo chúng tôi từ đầu đến cuối chỉ có an ninh thôi.

Do đó những người đánh tôi nếu không phải là an ninh thì cũng là đầu gấu, tay sai theo chỉ đạo của an ninh.

Đây là hành vi mang tính khủng bố để khủng bố tinh thần đội bóng No-U. Việc quấy nhiễu đội bóng No-U xảy ra từ đầu đến giờ nhưng gần đây họ tăng cường quấy nhiễu.

Tôi nghĩ ngoài việc đá bóng của No-U ra; đây còn là sân chơi cho mọi người nữa nên họ sợ mọi người tham gia biểu tình… Họ không muốn nên chặn phá!”

Có nhiều vụ như thế này xảy ra rồi; nhưng để chỉ mặt đích danh nói công an đánh thì rất khó tại Việt Nam. Bởi vì họ đánh rất kín, mình thường không có bằng chứng gì để khẳng định.
– Anh Lã Việt Dũng

Thông thường những nạn nhân bị tấn công có thể trình báo vụ việc với công an để truy tìm thủ phạm nhằm xét xử công minh, bảo đảm an ninh, trật tự xã hội. Tuy nhiên theo những nhà hoạt động từng bị hành hung thương tích bấy lâu nay thì chuyện trình báo theo thủ tục mà họ làm nhiều lần trước đây đều không được giải quyết.

Anh Nguyễn Trung Trực nói về điều đó:

“Khi chúng tôi đến giáo xứ Kẻ Động và được bà con giáo dân, cha xứ che chở, giúp đỡ về mặt vật chất cũng như tinh thần, thì chính quyền ở đó họ cũng đến. Được phép của cha xứ họ vào gặp chúng tôi để làm việc. Chúng tôi trình báo sự việc xảy ra. Họ nhận trình báo của chúng tôi và cũng cấp cho chúng tôi 1 giấy chứng nhận về sự trình báo. Rồi cũng giúp bảo đảm an ninh cho chúng tôi từ Hà Tĩnh về lại Quảng Bình. Họ nói sẽ điều tra vấn đề; nhưng đối với những người tranh đấu như chúng tôi thì không còn lạ gì nữa; có lẽ đây là 1 bài diễn của họ.”

Và thực tế được anh Lã Việt Dũng cho biết:

“Việc đó chúng tôi đã làm nhiều lần rồi. Việc (hành hung) do ai chúng tôi cũng biết chắc là ai nhưng thường câu trả lời của họ là không có bằng chứng gì cả!”

Chúng tôi cũng cố gắng liên lạc qua điện thoại di động của ông chủ tịch thành phố Hà Nội, Nguyễn Đức Chung, để hỏi về tình trạng bất an tại địa bàn thủ đô nơi được gọi là ‘thành phố hòa bình’; thế nhưng ông này không trả lời với lý do bận họp.

“Tôi đang họp, tôi đang trong hội nghị.”

Vừa qua nhân dịp quốc khánh Hoa Kỳ 4 tháng 7, đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội có mời một số nhà hoạt động tại Việt Nam đến tham dự cuộc tiếp tân nhân sự kiện đó; tuy nhiên cũng như bao lần khác tư gia của những người được mời bị đặt chốt chặn không thể ra khỏi nhà.

Luật sư nhân quyền Lê Quốc Quân là một trong số đó. Bản thân ông bị lực lượng an ninh không chỉ ngăn chặn mà còn tấn công thân thể. Khi ông này dùng luật để phản bác lại thì họ công khai tuyên bố họ chính là ‘côn đồ’. Bằng chứng của thừa nhận đó được ghi lại đầy đủ.